RAM
New member
AKP ve MHP oylarıyla TBMM’den geçen muhalefetin “Sansür Yasası” olarak isimlendirdiği “Basın Kanunu ve Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” bugün yürürlüğe girdi.
İktidar, yasanın sansüre niye olmayacağını tez ederken, Tabir Özgürlüğü Derneği’nin raporu; iki yıl evvel yürürlüğe giren Unutulma Hakkı düzenlemesinin bir daha iktidarın argümanının tersine bir sansür düzeneğine dönüştüğünü gösteriyor.
Deniz Feneri’nden Susurluk’a
Rapora bakılırsa ortalarında Deniz Feneri Soruşturması, Nesim Malki cinayeti, Susurluk soruşturması ve davası, KCK Ana Davası, Bilge Köyü katliamı ve Ayvalık’ta “medyum skandalı” üzere kamu faydası devam eden ve arşiv pahası bulunan haber içerikleri Unutulma Hakkı’ndan faydalanılarak mahkeme kararlarıyla engellendi ve arşivlerden çıkartıldı.
Bu tip kararlarda, unutulma hakkı talepleri kabul edilirken, hakimlikler tarafınca yüklü olarak taleplere mevzu haberlerin “eski tarihindeki” yahut “güncel” olmadığı değerlendirmesi yapıldı.
Söz konusu düzenleme 5651 sayılı Kanun’un 9. hususu olarak Ekim 2020’de yürürlüğe girmişti. Düzenleme ile kişilik hakları ihlali olarak bedellendirilen haber ve içeriklerin yayından kaldırılacağı tez ediliyordu.
Kamu faydası devam eden içerikler
Ancak ortadan geçen vakit “Unutulma Hakkı” düzenlemesiyle kişilik hakkı ihlali içermeyen ve kamu faydası devam eden haber içeriklerinin kaldırıldığını gösteriyor.
DW Türkçe’’e konuşan Tabir Özgürlüğü Derneği’nden Prof. Dr. Yaman Akdeniz, 2020 ve 2021 yılları ortasında 174 farklı sulh ceza hakimliği tarafınca 5651 sayılı Kanun’un 9. unsuru destek gösterilerek verilen 548 unutulma hakkı sonucunı değerlendirildiklerini belirtiyor.
Bu değerlendirmeler kararı 10 bin 441 haber ve içeriğin erişime engellenmesi yahut yayından çıkartılmasının talep edildiğini ve büyük bir çoğunluğunun, yani yüzde 94,94’ü olan 9913 haber ve içeriğin ya kaldırıldığını ya da erişime engellendiğini gördüklerini söz eden Akdeniz, yüklü olarak yaptırıma maruz kalan haberlerin 2010 yılı daha sonrası yayınlandığını, Unutulma Hakkı taleplerinde bulunulan haber ve içeriklerin bir daha büyük bir kısmının 2020 ve 2021 yılları ortasında uygulandığını belirtiyor. Akdeniz, hala yeniliği devam eden haberlerle ilgili bile sulh ceza hakimlikleri tarafınca birkaç gün ortasında karar alındığına dikkat çekiyor.
Yaman AkdenizFotoğraf: DW/B. Karakas
Yargılama ve bayan cinayeti haberleri
Yaptırım uygulanan kararların büyük bir kısmını kamuyu yakından ilgilendiren yargılama haberleri, 15 Temmuz 2016 daha sonrası Gülen yapılanması soruşturmaları ve yargılamaları ile ilgili haberler, bayan cinayetleri, bayana şiddet, taciz, cinsel atak haberleri oluşturuyor.
Rapora göre kategorik olarak 1762 internet adresiyle en epeyce “kamuyu ilgilendiren haberler” kategorisinde yer alan haber ve içerikler erişime engellendi yahut bu haber ve içeriklerin çıkartılmasına karar verildi. bir daha 1436 İnternet adresiyle “kamuyu ilgilendiren yargılama haberleri” ikinci sırada, 1112 internet adresiyle “magazin haberleri” üçüncü sırada, 890 internet adresiyle “Gülen yapılanması soruşturması-yargılaması haberleri” dördüncü sırada ve 539 İnternet adresiyle “kadına şiddet haberleri” beşinci sırada, 341 İnternet adresiyle “taciz – cinsel hücum haberleri” altıncı sırada yer aldı.
Bursa’da 1995 yılında öldürülen iş insanı Nesim Malki cinayetine ait içerikler ise cinayet zanlısı Şükrü Elverdi’nin talebiyle kaldırıldı.
Yaman Akdeniz, kararda, genel geçer sözlerle yalnızca haberlerin eski olduğu, ötürüsıyla kişilik haklarını ihlal ettiğinin açıklandığine dikkat çekiyor. Akdeniz, “Yani güya talep eden kişi sıradan bir kabahat işlemiş üzere değerlendirilmiş. Kişi bir trafik cezasından almış üzere değerlendirilmiş. Kararda kamu faydası ya da basın ve söz özgürlüğü hiç değerlendirilmiyor” diyor.
Tek kişinin müracaatıyla tüm haber kaldırılıyor
bir daha ilgili haber içerikleri engellenen Susurluk soruşturmasının Türk siyasi tarih açısından bir kara leke olmakla birlikte epeyce kıymetli bir bahis olduğuna değinen Akdeniz, şöyleki devam ediyor: “Keza Deniz Feneri soruşturması haberleri de o denli. Artık bu haberlerde isimleri geçen birtakım bireylerin, bir kişinin talep etmesi kararında o hususla ilgili bütün haberler yayından kaldırılıyor. Yani yalnızca o kişinin ismi sansürlenmiyor yahut anonimleştirilmiyor. Haber büsbütün yok ediliyor.”
Avrupa’daki uygulamalarda Unutulma Hakkı’nın yalnızca arama motorları açısından bir yaptırım olduğuna değinen Akdeniz, “Avrupa’da basın arşivleri açısından haberleri kaldırmak yahut erişimi engelleme üzere bir uygulama yokken bir daha Türkiye’ye özel 5651 Sayılı Kanun, Unutulma Hakkı sebebi öne sürülerek aslında kanuna rastgele bir karşıtlık taşımayan, yani yayınlandığı tarihte kişilik hakları ihlali içermeyen haberlerin kaldırılması için bir sansür düzeneğine dönüşmüş durumda” diyor.
DW Türkçe’ye konuşan araştırmacı gazeteci Çiğdem Toker de Unutulma Hakkı kullanmasının gazetecilik aleyhine sonuçlar ürettiğine dikkat çekiyor.
“Bir adım ötesi tarihin çarptırılması”
Toker, “Genellikle kişilik hakları ve toplumsal faydası ilgilendirmeyen bahislerin kapsamına girmesi gereken unutulma hakkı, o denli anlaşılıyor ki haber alma hakkını ağır formda ihlal eder hale gelmiş durumda” diyor ve ekliyor: “Arşiv pahası büyük olan bu cins haberlerin erişime engellenmesi hem araştırmacı gazeteciliğe tıpkı vakitte akademik çalışmalara darbe vuracak niteliktedir. Bunun bir adım ötesi ise tarihin tahrif edilmesi, çarpıtılmasıdır.”
Çiğdem Toker Fotoğraf: Privat
Yazılarının erişime engellenmesiyle giderek daha sık karşılaştığını tabir eden Toker, “Hatta, bir iki sefer yaşadığım bir durum oldu. Örneğin iki yıl evvel yazdığım bir bahiste yeni bir gelişme olduğunda kendi yazıma bakmak istedim. Bulamadım. Yani sulh ceza hakimlikleri erişim engelleme sonucu vermiş, haberimiz olmamış” diyor.
Dijitalleşmenin artık gazeteciliğin temel belirleyeni olduğunu, bunun da Unutulma Hakkı’nın berbata kullanması karşısında önemli bir uğraş alanı açtığını belirten Toker, “Buna karşılık eski usullere başvurmak düşünülebilir. Yani gazetelerin fiziki arşivlerine ulaşmak. Bu yapılabilir. Erişime engellenen haber, yazılar üzerine meslek örgütleri, üniversiteler çalışma yapıp bir data tabanı oluşturabilirler. Lakin fazlaca zahmetli bir uğraş olacağı ortada. Hiç değilse bir merkezde toplanmak üzere bu haberleri yapan, yazan gazetecilerden özgün kopyaların istenmesi üzere bir yol düşünülebilir” diye konuşuyor.
“Tahrif edilmiş hafızaya zemin”
Geçmişte yaşanan hak ihlallerine ait hakikatlerin ortaya çıkmasına ve toplumsal hafızanın güçlenmesine katkı sağlamak hedefliyle kurulan Hafıza Merkezi’ne bakılırsa de düzenleme, toplumsal hafızanın silinmesine ve medya araçlarını ya da bilgi deveran kaynaklarını denetim edenlerin tahrif edilmiş bir hafıza inşa etmesine taban hazırlıyor.
DW Türkçe’ye konuşan Hafıza Merkezi’nden Emel Ataktürk Şirin, “Özellikle kamu vazifelilerinin insan hakları ihlallerine karıştıkları tezi olan durumlarda Unutulma Hakkı devreye sokularak ihlallerin belgelenmesi, mağdurların yaşadıklarının görünür kılınması engellenebilir” diyor.
Sivil toplum savunucularını susturma riski
Bu çeşit haberlerin yapılmasında ya da insan hakları kuruluşları tarafınca yürütülen belgeleme, arşiv, tarama çalışmalarında üstün bir kamu faydası olduğuna dikkat çeken Ataktürk, “Bu yasa, bu bağlamda, aslında bütün bu çalışmaları durdurma, hak savunucularının ya da sivil toplum kuruluşlarının yaptığı çalışmaları engelleme ve hak savunucularını susturma riski de taşıyor” diye konuşuyor.
Unutulma Hakkı’nın sansür aracına dönüştürüldüğüne dikkat çeken gazeteci ve sivil toplum savunucuları, bugün yürürlüğe giren yeni maddeyle da sansür ve otosansür sürecinin daha da hızlanacağı görüşünde.
İktidar, yasanın sansüre niye olmayacağını tez ederken, Tabir Özgürlüğü Derneği’nin raporu; iki yıl evvel yürürlüğe giren Unutulma Hakkı düzenlemesinin bir daha iktidarın argümanının tersine bir sansür düzeneğine dönüştüğünü gösteriyor.
Deniz Feneri’nden Susurluk’a
Rapora bakılırsa ortalarında Deniz Feneri Soruşturması, Nesim Malki cinayeti, Susurluk soruşturması ve davası, KCK Ana Davası, Bilge Köyü katliamı ve Ayvalık’ta “medyum skandalı” üzere kamu faydası devam eden ve arşiv pahası bulunan haber içerikleri Unutulma Hakkı’ndan faydalanılarak mahkeme kararlarıyla engellendi ve arşivlerden çıkartıldı.
Bu tip kararlarda, unutulma hakkı talepleri kabul edilirken, hakimlikler tarafınca yüklü olarak taleplere mevzu haberlerin “eski tarihindeki” yahut “güncel” olmadığı değerlendirmesi yapıldı.
Söz konusu düzenleme 5651 sayılı Kanun’un 9. hususu olarak Ekim 2020’de yürürlüğe girmişti. Düzenleme ile kişilik hakları ihlali olarak bedellendirilen haber ve içeriklerin yayından kaldırılacağı tez ediliyordu.
Kamu faydası devam eden içerikler
Ancak ortadan geçen vakit “Unutulma Hakkı” düzenlemesiyle kişilik hakkı ihlali içermeyen ve kamu faydası devam eden haber içeriklerinin kaldırıldığını gösteriyor.
DW Türkçe’’e konuşan Tabir Özgürlüğü Derneği’nden Prof. Dr. Yaman Akdeniz, 2020 ve 2021 yılları ortasında 174 farklı sulh ceza hakimliği tarafınca 5651 sayılı Kanun’un 9. unsuru destek gösterilerek verilen 548 unutulma hakkı sonucunı değerlendirildiklerini belirtiyor.
Bu değerlendirmeler kararı 10 bin 441 haber ve içeriğin erişime engellenmesi yahut yayından çıkartılmasının talep edildiğini ve büyük bir çoğunluğunun, yani yüzde 94,94’ü olan 9913 haber ve içeriğin ya kaldırıldığını ya da erişime engellendiğini gördüklerini söz eden Akdeniz, yüklü olarak yaptırıma maruz kalan haberlerin 2010 yılı daha sonrası yayınlandığını, Unutulma Hakkı taleplerinde bulunulan haber ve içeriklerin bir daha büyük bir kısmının 2020 ve 2021 yılları ortasında uygulandığını belirtiyor. Akdeniz, hala yeniliği devam eden haberlerle ilgili bile sulh ceza hakimlikleri tarafınca birkaç gün ortasında karar alındığına dikkat çekiyor.
Yaman AkdenizFotoğraf: DW/B. Karakas
Yargılama ve bayan cinayeti haberleri
Yaptırım uygulanan kararların büyük bir kısmını kamuyu yakından ilgilendiren yargılama haberleri, 15 Temmuz 2016 daha sonrası Gülen yapılanması soruşturmaları ve yargılamaları ile ilgili haberler, bayan cinayetleri, bayana şiddet, taciz, cinsel atak haberleri oluşturuyor.
Rapora göre kategorik olarak 1762 internet adresiyle en epeyce “kamuyu ilgilendiren haberler” kategorisinde yer alan haber ve içerikler erişime engellendi yahut bu haber ve içeriklerin çıkartılmasına karar verildi. bir daha 1436 İnternet adresiyle “kamuyu ilgilendiren yargılama haberleri” ikinci sırada, 1112 internet adresiyle “magazin haberleri” üçüncü sırada, 890 internet adresiyle “Gülen yapılanması soruşturması-yargılaması haberleri” dördüncü sırada ve 539 İnternet adresiyle “kadına şiddet haberleri” beşinci sırada, 341 İnternet adresiyle “taciz – cinsel hücum haberleri” altıncı sırada yer aldı.
Bursa’da 1995 yılında öldürülen iş insanı Nesim Malki cinayetine ait içerikler ise cinayet zanlısı Şükrü Elverdi’nin talebiyle kaldırıldı.
Yaman Akdeniz, kararda, genel geçer sözlerle yalnızca haberlerin eski olduğu, ötürüsıyla kişilik haklarını ihlal ettiğinin açıklandığine dikkat çekiyor. Akdeniz, “Yani güya talep eden kişi sıradan bir kabahat işlemiş üzere değerlendirilmiş. Kişi bir trafik cezasından almış üzere değerlendirilmiş. Kararda kamu faydası ya da basın ve söz özgürlüğü hiç değerlendirilmiyor” diyor.
Tek kişinin müracaatıyla tüm haber kaldırılıyor
bir daha ilgili haber içerikleri engellenen Susurluk soruşturmasının Türk siyasi tarih açısından bir kara leke olmakla birlikte epeyce kıymetli bir bahis olduğuna değinen Akdeniz, şöyleki devam ediyor: “Keza Deniz Feneri soruşturması haberleri de o denli. Artık bu haberlerde isimleri geçen birtakım bireylerin, bir kişinin talep etmesi kararında o hususla ilgili bütün haberler yayından kaldırılıyor. Yani yalnızca o kişinin ismi sansürlenmiyor yahut anonimleştirilmiyor. Haber büsbütün yok ediliyor.”
Avrupa’daki uygulamalarda Unutulma Hakkı’nın yalnızca arama motorları açısından bir yaptırım olduğuna değinen Akdeniz, “Avrupa’da basın arşivleri açısından haberleri kaldırmak yahut erişimi engelleme üzere bir uygulama yokken bir daha Türkiye’ye özel 5651 Sayılı Kanun, Unutulma Hakkı sebebi öne sürülerek aslında kanuna rastgele bir karşıtlık taşımayan, yani yayınlandığı tarihte kişilik hakları ihlali içermeyen haberlerin kaldırılması için bir sansür düzeneğine dönüşmüş durumda” diyor.
DW Türkçe’ye konuşan araştırmacı gazeteci Çiğdem Toker de Unutulma Hakkı kullanmasının gazetecilik aleyhine sonuçlar ürettiğine dikkat çekiyor.
“Bir adım ötesi tarihin çarptırılması”
Toker, “Genellikle kişilik hakları ve toplumsal faydası ilgilendirmeyen bahislerin kapsamına girmesi gereken unutulma hakkı, o denli anlaşılıyor ki haber alma hakkını ağır formda ihlal eder hale gelmiş durumda” diyor ve ekliyor: “Arşiv pahası büyük olan bu cins haberlerin erişime engellenmesi hem araştırmacı gazeteciliğe tıpkı vakitte akademik çalışmalara darbe vuracak niteliktedir. Bunun bir adım ötesi ise tarihin tahrif edilmesi, çarpıtılmasıdır.”
Çiğdem Toker Fotoğraf: Privat
Yazılarının erişime engellenmesiyle giderek daha sık karşılaştığını tabir eden Toker, “Hatta, bir iki sefer yaşadığım bir durum oldu. Örneğin iki yıl evvel yazdığım bir bahiste yeni bir gelişme olduğunda kendi yazıma bakmak istedim. Bulamadım. Yani sulh ceza hakimlikleri erişim engelleme sonucu vermiş, haberimiz olmamış” diyor.
Dijitalleşmenin artık gazeteciliğin temel belirleyeni olduğunu, bunun da Unutulma Hakkı’nın berbata kullanması karşısında önemli bir uğraş alanı açtığını belirten Toker, “Buna karşılık eski usullere başvurmak düşünülebilir. Yani gazetelerin fiziki arşivlerine ulaşmak. Bu yapılabilir. Erişime engellenen haber, yazılar üzerine meslek örgütleri, üniversiteler çalışma yapıp bir data tabanı oluşturabilirler. Lakin fazlaca zahmetli bir uğraş olacağı ortada. Hiç değilse bir merkezde toplanmak üzere bu haberleri yapan, yazan gazetecilerden özgün kopyaların istenmesi üzere bir yol düşünülebilir” diye konuşuyor.
“Tahrif edilmiş hafızaya zemin”
Geçmişte yaşanan hak ihlallerine ait hakikatlerin ortaya çıkmasına ve toplumsal hafızanın güçlenmesine katkı sağlamak hedefliyle kurulan Hafıza Merkezi’ne bakılırsa de düzenleme, toplumsal hafızanın silinmesine ve medya araçlarını ya da bilgi deveran kaynaklarını denetim edenlerin tahrif edilmiş bir hafıza inşa etmesine taban hazırlıyor.
DW Türkçe’ye konuşan Hafıza Merkezi’nden Emel Ataktürk Şirin, “Özellikle kamu vazifelilerinin insan hakları ihlallerine karıştıkları tezi olan durumlarda Unutulma Hakkı devreye sokularak ihlallerin belgelenmesi, mağdurların yaşadıklarının görünür kılınması engellenebilir” diyor.
Sivil toplum savunucularını susturma riski
Bu çeşit haberlerin yapılmasında ya da insan hakları kuruluşları tarafınca yürütülen belgeleme, arşiv, tarama çalışmalarında üstün bir kamu faydası olduğuna dikkat çeken Ataktürk, “Bu yasa, bu bağlamda, aslında bütün bu çalışmaları durdurma, hak savunucularının ya da sivil toplum kuruluşlarının yaptığı çalışmaları engelleme ve hak savunucularını susturma riski de taşıyor” diye konuşuyor.
Unutulma Hakkı’nın sansür aracına dönüştürüldüğüne dikkat çeken gazeteci ve sivil toplum savunucuları, bugün yürürlüğe giren yeni maddeyle da sansür ve otosansür sürecinin daha da hızlanacağı görüşünde.