RAM
New member
İran’da rejim zıddı şovların nasıl seyredeceği ve rejimde bir değişikliğe yol açıp açmayacağı sorularına karşılık aranırken İran ile ilgili gelişmelerin komşu Türkiye ve bölge için tesirleri ve muhtemel sonuçları da kıymetli bir gündem unsuru.
İran’da 13 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü kurallara uygun biçimde takmadığı argümanıyla ahlak polisleri tarafınca gözaltına alınmış, ondan sonrasında komaya girdiği nedeni öne sürülerek kaldırıldığı hastanede üç gün daha sonra hayatını yitirmişti. Amini’nin yakınları karakolda gördüğü makûs muamele komaya girdiğini söylüyor. Amini’nin mevt sebebine ait resmi bir açıklama ise çabucak hemen yapılmadı.
Amini’nin vefatından daha sonra ülke genelinde bayanların başını çektiği şovlar devam ediyor. Hükümetin sert tedbirlerine karşın şovların önü alamıyor, aktivistlere nazaran en az 76 kişi hayatını yitirdi. İran resmi kaynakları ise meyyit sayısını 41 olarak açıklıyor.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi dün yaptığı açıklamada bakılırsace daha ölçülü bir ton kullanarak, gözaltında genç bir hanımın ömrünü kaybetmesinin herkesi derinden üzdüğünü lakin ülkede kaos ortamına müsaade veremeyeceklerini belirtti.
Mahsa Amini için Türkiye’de de şovlar düzenlendi Fotoğraf: Francisco Seco/dpa/picture alliance
Rejimde esaslı değişim olur mu?
İran’ı ve toplum yapısını yeterli bilen uzmanlara bakılırsa bu şovların şimdilik rejimin topyekûn bir değişimine yol açmasını beklemek sıkıntı.
Türkiye’nin eski Tahran Büyükelçisi Selim Karaosmanoğlu, şovların ülkede bir çeşit iç savaşa kadar gitmeyeceği ve rejim ortasında bir tahlil bulunacağı öngörüsünde bulunarak daha ölçülü isimlere güç verilmesinin bu tahlil yollarından birisi olabileceğini belirtiyor.
Karaosmanoğlu, İran için şu andaki en büyük kahırlardan birisinin ortada alternatif bir önder bulunmaması olduğunu zira bu isimlerin birçoklarının mesken mahpusunda tutulduğunu söz ederek “Ama bir daha de tüm bu olup bitenler için bir tahlil bulunacağını düşünüyorum. Şovlar niçiniyle bence rejim değişmez lakin tahminen idare değişebilir” diyor.
Sabancı Üniversitesi Öğretim vazifelisi Dr. Ezgi Uzun da uzun yıllardır üstünde çalıştığı İran’daki toplumsal yapının evvelce beri bu çeşit şovlara alışık olduğunu, hatta her 10 yılda bir büyük bir protesto dalgasının yükseldiğini söyleyerek şöyleki konuşuyor:
“İran tarihine baktığımızda önemli bir protesto kültürü olduğunu görüyoruz. Hatta 1979 ihtilalinden bir buçuk yıl kadar evvel de beşerler nizamlı biçimde sokağa çıkarak bir daha devletin baskısına, şiddetine karşı duruyordu.”
Uzun’a göre her 10 yılda bir olan şovlarda 2018 yılından itibaren bir değişim yaşandı ve ekonomik meselelerin da tesiriyle halk bu defa aşikâr aralıklarla da olsa süreklilik ortasında sokağa çıkmaya başladı. Bu son olayları da bunun bir modülü olarak nazarann Uzun, kitlelerin sokağa dökülmesinin birkaç ayda bir yaşanan bir durum olduğunu lakin madalyonun öteki yüzü olarak devletin verdiği reaksiyon açısından durumu şu biçimde yorumluyor:
“Protestolara karşı devletin ne yaptığı kısmına baktığımızda baskının daima arttığını görüyoruz. Sistem kendisini daha da garanti altına alabilmek için daha da büyük bir güvenlik devleti haline getiriyor.”
İran ve Ortadoğu uzmanı Arif KeskinFotoğraf: Privat
Gösteriler nereye evrilebilir?
İran’da şovların artıp artmayacağı, seyrinin nasıl olacağı ve rejimin değişmesi istikametinde bir sonuç doğurup doğurmayacağı şu an için kesin sözlerle yanıtlanabilmiş sorular değil. ötürüsıyla uzmanlara göre olayların İran-Türkiye bağlarını ve Türkiye’yi etkileme boyutunun da lakin bu karşılıklara bakılırsa şekillenebileceğine dikkat çekiliyor.
İran ve Ortadoğu uzmanı Arif Keskin, şu andaki haliyle bu şovların İran’daki evvelki şovlardan farklı olarak rejimin varoluş sebebini maksat aldığına işaret ediyor. Keskin, fazlaca boyutlu bir biçimde kültürel, toplumsal ve siyasal farklı niçinleri olmasıyla bir arada şovların özünde “kadın hakları ve bayanlara yapılan baskılarla mücadelenin” bulunduğunu belirtiyor.
Bazı ideolojik politik kümelerin şovlardan kendi hedefleri doğrultusunda yararlanma gayretlerinin bu sürece ziyan verebileceğini ve rejimin de bundan yaralanmak isteyebileceğini söyleyen Keskin, “Amini etnik mensubiyeti niçiniyle değil, bayan olduğu için öldürüldü. Onu öldüren şahıslar, onun o anda etnik mensubiyetini bilmiyorlardı” diye konuşuyor.
Keskin, hadiselerden milliyetçilik devşirmenin hakikat olmadığını da belirterek “Öncülüğü, liderliği, öznesi, gayesi, söylemi, toplumsal tabanı ve psikolojik/duygusal motivasyonu bayan problemleri olan bu şovları rastgele bir niçinle gölgelemek ahlaki ve siyasi olarak yanlıştır” yorumu yapıyor.
İran idaresi, Batı ülkelerini ve ABD’yi ülkeyi karıştırmaya çalışmakla suçlarken ülkede yayılan protestoları kışkırtmak ve göstericilere silah sevkiyatıyla suçladığı Kuzey Iraklı Kürt kümelere yönelik operasyonlarını da sertleştirdi.
İran uzmanı Dr. Uzun da fazlaca etnik kimlikli bir toplum olan İran’da aslında Karabağ savaşına kadar bu farklıkların epey ön planda olmadığını lakin Ermenistan ile Azerbaycan içindeki savaşta İran idaresinin Ermenistan’dan yana çıkmasının büyük bir rahatsızlık yaratmasıyla etnik hassasiyetlerin biraz daha arttığını söylüyor. Uzun, buna karşın İran toplumunda lakin epeyce küçük bir azınlığın ayrılıkçı kanılara sahip olduğunun yapılan anketlerde de görüldüğünü belirtiyor.
Türkiye-İran münasebetlerine muhtemel etkiler
Uzmanlara nazaran şu anda nasıl bir noktaya evrileceği belirli olmayan protestoların 560 km’lik bir sonu paylaşan Türkiye ile İran’ın alakaları açısından kıymetlendirilmesi için de vakit gerekiyor.
İran uzmanı Dr. Ezgi UzunFotoğraf: privat
Ankara’dan iki haftadır süren olaylara dair şu ana kadar rastgele bir resmi açıklama gelmedi. Klasik olarak iki ülkenin öteki kimi konularda sıkıntılar yaşasalar da genelde iç işlerine karışmama noktasında birleştiğini hatırlatan Uzun, “Açıklama yapılmamasının bir niçini de bu protestoların nereye gitmeyeceği ya da gidebileceği aslında az buçuk kestirim edilebiliyor. Yani bekleyip görmek gerekir biçiminde bir yaklaşım olabilir” değerlendirmesini yapıyor.
Bu ortada uzmanların birleştiği İran’ın bölgede istikrar açısından kilit rolde olduğu.
Uzun, İran üzere esaslı geçmişi olan ülkenin bu özelliğini şu biçimde anlatıyor:
“İran Ortadoğu’nun demirbaşı aslında. Bir taraftan demografik yapısı bakımından epey karmaşık bir ülke bulunmasına karşın devlet geleneği fazlaca oturmuş bir ülke. Merkezi otorite temelinde fazlaca sağlam bir sistemden bahsediyoruz. Yani bir Irak yahut Suriye üzere bir ülke değil. O açıdan üniter bir biçimde ayakta kalabileceğini düşündüğüm bir yapı. Ancak oldu ki çözüldü diyelim bu tüm bölge ülkelerini başka ayrı epey fazla tesirler.”
Karaosmanoğlu da İran’ın gerek Türkiye gerekse bölge için en kıymetli özelliğini “istikrar unsuru” olması olarak göstererek, İran’daki uzun vadeli bir iç karışıklığın Türkiye için en başta orada barınan Afgan mülteciler ve yasadışı göç açılarından olumsuz tesiri olabileceğini düşünüyor.
“Mahsa İran’da öfkeli insanların sesi oldu”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Türkiye-İran hududu Türkiye’ye sistemsiz göçmenlerin giriş yaptığı en değerli göç rotalarından birisi olarak biliniyor.
Karaosmanoğlu olaylara güç açısından da bakmak gerektiğini söyleyerek “İran’daki mümkün bir sivil savaş petrol ve gaz tedariki açısından gerek bölge gerekse Türkiye için felaket olabilir” diyor.
İran’ın 2020 yılı sonu prestiji ile 157,8 milyar varil petrol rezervi ve 32,1 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunuyor. Bunların yanı sıra İran dünyanın en büyük çinko, ikinci büyük bakır ve dokuzuncu büyük demir rezervine sahip.
ABD Güç Enformasyon Yönetiminin (EIA) datalarına nazaran ise Rusya, 47 trilyon metreküple dünyada kanıtlanmış en çok doğal gaz rezervine sahip iken, İran 34 trilyon metreküple en çok gaz rezervlerine sahip ikinci ülke.
İran’ın Türkiye’nin Asya’ya açılan kapısı olduğunu da hatırlatan Karaosmanoğlu, Türk tırlarının İran üzerinden bir epey ülkeye gittiğine de işaret ediyor.
Dijital Teknolojiler İş Kurulu (DEİK) datalarına nazaran İran’daki Türk yatırımlarının fiyatı 1 milyar 292 milyon ABD doları civarında. Türkiye’deki İran menşeili yatırımların meblağı ise 101 milyon ABD doları. Tahran’da 38 Türk yatırımcısı ve ticaret yapan 100’e yakın Türk firması mevcut.
İran’da 13 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü kurallara uygun biçimde takmadığı argümanıyla ahlak polisleri tarafınca gözaltına alınmış, ondan sonrasında komaya girdiği nedeni öne sürülerek kaldırıldığı hastanede üç gün daha sonra hayatını yitirmişti. Amini’nin yakınları karakolda gördüğü makûs muamele komaya girdiğini söylüyor. Amini’nin mevt sebebine ait resmi bir açıklama ise çabucak hemen yapılmadı.
Amini’nin vefatından daha sonra ülke genelinde bayanların başını çektiği şovlar devam ediyor. Hükümetin sert tedbirlerine karşın şovların önü alamıyor, aktivistlere nazaran en az 76 kişi hayatını yitirdi. İran resmi kaynakları ise meyyit sayısını 41 olarak açıklıyor.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi dün yaptığı açıklamada bakılırsace daha ölçülü bir ton kullanarak, gözaltında genç bir hanımın ömrünü kaybetmesinin herkesi derinden üzdüğünü lakin ülkede kaos ortamına müsaade veremeyeceklerini belirtti.
Mahsa Amini için Türkiye’de de şovlar düzenlendi Fotoğraf: Francisco Seco/dpa/picture alliance
Rejimde esaslı değişim olur mu?
İran’ı ve toplum yapısını yeterli bilen uzmanlara bakılırsa bu şovların şimdilik rejimin topyekûn bir değişimine yol açmasını beklemek sıkıntı.
Türkiye’nin eski Tahran Büyükelçisi Selim Karaosmanoğlu, şovların ülkede bir çeşit iç savaşa kadar gitmeyeceği ve rejim ortasında bir tahlil bulunacağı öngörüsünde bulunarak daha ölçülü isimlere güç verilmesinin bu tahlil yollarından birisi olabileceğini belirtiyor.
Karaosmanoğlu, İran için şu andaki en büyük kahırlardan birisinin ortada alternatif bir önder bulunmaması olduğunu zira bu isimlerin birçoklarının mesken mahpusunda tutulduğunu söz ederek “Ama bir daha de tüm bu olup bitenler için bir tahlil bulunacağını düşünüyorum. Şovlar niçiniyle bence rejim değişmez lakin tahminen idare değişebilir” diyor.
Sabancı Üniversitesi Öğretim vazifelisi Dr. Ezgi Uzun da uzun yıllardır üstünde çalıştığı İran’daki toplumsal yapının evvelce beri bu çeşit şovlara alışık olduğunu, hatta her 10 yılda bir büyük bir protesto dalgasının yükseldiğini söyleyerek şöyleki konuşuyor:
“İran tarihine baktığımızda önemli bir protesto kültürü olduğunu görüyoruz. Hatta 1979 ihtilalinden bir buçuk yıl kadar evvel de beşerler nizamlı biçimde sokağa çıkarak bir daha devletin baskısına, şiddetine karşı duruyordu.”
Uzun’a göre her 10 yılda bir olan şovlarda 2018 yılından itibaren bir değişim yaşandı ve ekonomik meselelerin da tesiriyle halk bu defa aşikâr aralıklarla da olsa süreklilik ortasında sokağa çıkmaya başladı. Bu son olayları da bunun bir modülü olarak nazarann Uzun, kitlelerin sokağa dökülmesinin birkaç ayda bir yaşanan bir durum olduğunu lakin madalyonun öteki yüzü olarak devletin verdiği reaksiyon açısından durumu şu biçimde yorumluyor:
“Protestolara karşı devletin ne yaptığı kısmına baktığımızda baskının daima arttığını görüyoruz. Sistem kendisini daha da garanti altına alabilmek için daha da büyük bir güvenlik devleti haline getiriyor.”
İran ve Ortadoğu uzmanı Arif KeskinFotoğraf: Privat
Gösteriler nereye evrilebilir?
İran’da şovların artıp artmayacağı, seyrinin nasıl olacağı ve rejimin değişmesi istikametinde bir sonuç doğurup doğurmayacağı şu an için kesin sözlerle yanıtlanabilmiş sorular değil. ötürüsıyla uzmanlara göre olayların İran-Türkiye bağlarını ve Türkiye’yi etkileme boyutunun da lakin bu karşılıklara bakılırsa şekillenebileceğine dikkat çekiliyor.
İran ve Ortadoğu uzmanı Arif Keskin, şu andaki haliyle bu şovların İran’daki evvelki şovlardan farklı olarak rejimin varoluş sebebini maksat aldığına işaret ediyor. Keskin, fazlaca boyutlu bir biçimde kültürel, toplumsal ve siyasal farklı niçinleri olmasıyla bir arada şovların özünde “kadın hakları ve bayanlara yapılan baskılarla mücadelenin” bulunduğunu belirtiyor.
Bazı ideolojik politik kümelerin şovlardan kendi hedefleri doğrultusunda yararlanma gayretlerinin bu sürece ziyan verebileceğini ve rejimin de bundan yaralanmak isteyebileceğini söyleyen Keskin, “Amini etnik mensubiyeti niçiniyle değil, bayan olduğu için öldürüldü. Onu öldüren şahıslar, onun o anda etnik mensubiyetini bilmiyorlardı” diye konuşuyor.
Keskin, hadiselerden milliyetçilik devşirmenin hakikat olmadığını da belirterek “Öncülüğü, liderliği, öznesi, gayesi, söylemi, toplumsal tabanı ve psikolojik/duygusal motivasyonu bayan problemleri olan bu şovları rastgele bir niçinle gölgelemek ahlaki ve siyasi olarak yanlıştır” yorumu yapıyor.
İran idaresi, Batı ülkelerini ve ABD’yi ülkeyi karıştırmaya çalışmakla suçlarken ülkede yayılan protestoları kışkırtmak ve göstericilere silah sevkiyatıyla suçladığı Kuzey Iraklı Kürt kümelere yönelik operasyonlarını da sertleştirdi.
İran uzmanı Dr. Uzun da fazlaca etnik kimlikli bir toplum olan İran’da aslında Karabağ savaşına kadar bu farklıkların epey ön planda olmadığını lakin Ermenistan ile Azerbaycan içindeki savaşta İran idaresinin Ermenistan’dan yana çıkmasının büyük bir rahatsızlık yaratmasıyla etnik hassasiyetlerin biraz daha arttığını söylüyor. Uzun, buna karşın İran toplumunda lakin epeyce küçük bir azınlığın ayrılıkçı kanılara sahip olduğunun yapılan anketlerde de görüldüğünü belirtiyor.
Türkiye-İran münasebetlerine muhtemel etkiler
Uzmanlara nazaran şu anda nasıl bir noktaya evrileceği belirli olmayan protestoların 560 km’lik bir sonu paylaşan Türkiye ile İran’ın alakaları açısından kıymetlendirilmesi için de vakit gerekiyor.
İran uzmanı Dr. Ezgi UzunFotoğraf: privat
Ankara’dan iki haftadır süren olaylara dair şu ana kadar rastgele bir resmi açıklama gelmedi. Klasik olarak iki ülkenin öteki kimi konularda sıkıntılar yaşasalar da genelde iç işlerine karışmama noktasında birleştiğini hatırlatan Uzun, “Açıklama yapılmamasının bir niçini de bu protestoların nereye gitmeyeceği ya da gidebileceği aslında az buçuk kestirim edilebiliyor. Yani bekleyip görmek gerekir biçiminde bir yaklaşım olabilir” değerlendirmesini yapıyor.
Bu ortada uzmanların birleştiği İran’ın bölgede istikrar açısından kilit rolde olduğu.
Uzun, İran üzere esaslı geçmişi olan ülkenin bu özelliğini şu biçimde anlatıyor:
“İran Ortadoğu’nun demirbaşı aslında. Bir taraftan demografik yapısı bakımından epey karmaşık bir ülke bulunmasına karşın devlet geleneği fazlaca oturmuş bir ülke. Merkezi otorite temelinde fazlaca sağlam bir sistemden bahsediyoruz. Yani bir Irak yahut Suriye üzere bir ülke değil. O açıdan üniter bir biçimde ayakta kalabileceğini düşündüğüm bir yapı. Ancak oldu ki çözüldü diyelim bu tüm bölge ülkelerini başka ayrı epey fazla tesirler.”
Karaosmanoğlu da İran’ın gerek Türkiye gerekse bölge için en kıymetli özelliğini “istikrar unsuru” olması olarak göstererek, İran’daki uzun vadeli bir iç karışıklığın Türkiye için en başta orada barınan Afgan mülteciler ve yasadışı göç açılarından olumsuz tesiri olabileceğini düşünüyor.
“Mahsa İran’da öfkeli insanların sesi oldu”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Türkiye-İran hududu Türkiye’ye sistemsiz göçmenlerin giriş yaptığı en değerli göç rotalarından birisi olarak biliniyor.
Karaosmanoğlu olaylara güç açısından da bakmak gerektiğini söyleyerek “İran’daki mümkün bir sivil savaş petrol ve gaz tedariki açısından gerek bölge gerekse Türkiye için felaket olabilir” diyor.
İran’ın 2020 yılı sonu prestiji ile 157,8 milyar varil petrol rezervi ve 32,1 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunuyor. Bunların yanı sıra İran dünyanın en büyük çinko, ikinci büyük bakır ve dokuzuncu büyük demir rezervine sahip.
ABD Güç Enformasyon Yönetiminin (EIA) datalarına nazaran ise Rusya, 47 trilyon metreküple dünyada kanıtlanmış en çok doğal gaz rezervine sahip iken, İran 34 trilyon metreküple en çok gaz rezervlerine sahip ikinci ülke.
İran’ın Türkiye’nin Asya’ya açılan kapısı olduğunu da hatırlatan Karaosmanoğlu, Türk tırlarının İran üzerinden bir epey ülkeye gittiğine de işaret ediyor.
Dijital Teknolojiler İş Kurulu (DEİK) datalarına nazaran İran’daki Türk yatırımlarının fiyatı 1 milyar 292 milyon ABD doları civarında. Türkiye’deki İran menşeili yatırımların meblağı ise 101 milyon ABD doları. Tahran’da 38 Türk yatırımcısı ve ticaret yapan 100’e yakın Türk firması mevcut.