Rusya’nın Ukrayna işgali ile ülkede işsizlik artarken, Batı’nın yaptırımlarla Sovyetler Birliği devri iktisadına dönüş planları ise suya düşebilir.
Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, döviz cinsi ödemelerde sorun yaşanma riski ile Batılı ülkelerin hedeflediği üzere temerrüt mümkünlüğünü artırıyor.
ABD Hazine Bakanlığı’nın Rusya’nın ödemelerini bankalar aracılığıyla engellemeye çalıştığı biliniyor. İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, yaptırımların Rusya’yı Sovyetler devrine geri döndürmeyi amaçladığını deklare etti.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ise Sovyetlerin dağıldığı 90’ların sonunda temerrüde düşme ve sabit kur rejiminden çıkış daha sonrası mali krizde nazaranve gelen bir isim olarak bu süreçleri yakından biliyor.
Rusya iktisadının dünyaya açıldığı devir olan 90’lar sonu, ülkenin kapıları gerisine kadar kapitalizme açılıp, ABD’li şirketleri kabul etmişti.
Bugün Rusya 90’ların aykırısı bir periyot yaşıyor
Bilhassa son senelerda dünyadaki en büyük iktisatların ortasında bulunan Rusya, Ukrayna’yı işgal etmesiyle uğradığı yaptırımlar kararı gerçekten Sovyetler periyoduna geri mi dönecek?
Pensilvanya Eyalet Üniversitesi’nin memleketler arası finans ve güç güvenliği merkezi yöneticisi iktisat profesörü Barry W. Ickes, BBC Türkçe’den Özge Özdemir haberine bakılırsa, İngiltere Dışişleri Bakanı Truss’ın kelamlarını ‘abartılı’ bulurken, Rusya’nın son senelerda ekonomik gelişmeyi kaybettiğini belirterek şu biçimde söylemiş oldu:
Rusya, merkezi planlamaya geri dönmüyor ve özel bölüm hala işler bir biçimde. Rusya alışılmış ki yaptırımlar tarafınca yıpranıyor lakin bu Sovyet vaktine dönüş manasına gelmiyor.
Ekonomik yaptırımların tesiri kimi vakit fazlaca abartılabiliyor
İngiltere’nin Warwick Üniversitesi’nin Ekonomist Emeritus Profesör Mark Harrison, Rusya’nın Sovyetler’e dönmesi için Rusların gerçek gelirinin üçte biri oranında erimesi gerektiğini belirtirken, 1990’lardan bu yana artan gelirlere dikkat çekiyor. Batı’nın yaptırımlarının ise bu oranda bir gelir kaybına yol açmayacağını söylerken, şunları vurguluyor:
Ekonomik yaptırımların tesiri kimi vakit epeyce abartılabiliyor. Beşerler şayet bir ülkeyi X’ten yoksun ederseniz X ile bağlantılı bütün aktifliklerin duracağını düşünüyor. Lakin sıklıkla gerçekleşen bu değil, zira yaptırımlardan etkilenenler arzı kısıtlanan malların ya da aktivitelerin muadilini bulmak için epey uğraşıyor.
Harrison, Rusya iktisadının Sovyet iktisadından epeyce daha varlıklı olduğunu belirtirken, yapının da yıllar ortasında değiştiğine dikkat çekiyor. Ülkenin geliri, tarım ve imalattan, petrol, gaz satışı ve hizmetlere dönerken, bunlar gelirin yüzde 60’ını oluşturuyor.
Rus iktisadı, Sovyet devrinden farklı olarak epeyce daha dışa dönük bir yapıda. İthalat ve ihracat toplamı, Sovyet iktisadının iki katı olurken, Harrison’a göre, ‘Batı’nın uyguladığı yaptırımların temeli de esasen bu. İktisadın bu kadar açık olmadığı Sovyet periyodunda bu yaptırımları uygulamanın bir manası olmazdı.’
Rusya iktisadının ise bu dışa dönüklüğe rağmen Sovyet periyodundan avantajlı yanı merkezi bir iktisadı olmadığı için dış şoklara karşı daha güçlü olması.
Hükümet kimi eserleri karneye bağlasa bile Ruslar Putin’den vazgeçmeyebilir
Ekonomist Richard Parker, 1991’de dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği SSCB’nin son önderi Mihail Gorbaçov’dan daha sonra Rusların ‘son derece acı verici ve berbat ekonomik iniş çıkışlar’ yaşadığını vurguluyor ve ‘1990’lı yıllar kolay bir Rus için o kadar feciydi ki 10 yıl ortasında bir Rus erkeğinin ortalama hayat mühleti 3-4 yıl içinde düştü’ diyor.
Parker, Rus’ların birçoklarının 1990’lardaki makus şartlardan daha sonra Putin’den diğer bir başkan görmediğini vurgularken, hükümetin kimi eserleri karneye bağlaması, arz kısıntısıyla ve enflasyonla çabada fiyatları manipüle etmek üzere uygulamaları hayata geçirse bile ‘Savaştaki bir Batı ülkesi üzere görüneceğini, 1930’lardaki Stalin periyodunun iktisadına geri dönmeyeceğini’ düşünüyor.
Sovyetler Birliği’nin 69 yıllık tarihini ekonomik olarak tek bir devirde incelemek mümkün değil
Fakat üretim tek bir merkezden yönetilip piyasa iktisadı yok denilebilir. O devirde dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan Sovyetler, 1928 ve 1970 yılları içinde tarım istihdamını endüstriye kaydırarak epey süratli bir biçimde büyürken, 1928-1940 yılları içinde yıllık ortalama yüzde 5,8, 1940-1950 içinde yüzde 2,2 ile tabanı görürken, 1950-1960 içinde da yüzde 5,2 oranında büyüdü.
Tek merkez idaresi, ekonomik aktiviteyi ölçümleyemeyerek verimsizlikleri ortaya çıkardı
Merkezi planlama, alana uzak kaldığı için birçok vakit kıtlıklar ve birtakım eserlerde eksikliklere niye oldu.
1970’ten daha sonra ise Soğuk Savaş periyodunda ar-ge’nin askeriyeye kaydırılması da büyümede azalmaya niye oldu. Yüksek süratte endüstrileşme ve kentleşme daha sonrası Sovyetler, Batı ile rekabette ve teknolojilere yetişmekte zorluk çekti.
Büyüme, 1970-1975 içinde yüzde 3,7, 1975-1980 içinde da yüzde 2,6’ya düşerken, Gorbaçov 1980’li senelerda hayata geçirdiği perestroyka isimli ıslahatlarla sosyalizm çerçevesinde iktisadın merkezileşmesine son verilerek yabancı ticarete açıldı. Özel işletmelere müsaade verilirken, toplumsal ömrün da dışarıya açılması 1991’de Sovyetlerin dağılmasına niye oldu ve iktisat önemli bir biçimde daraldı.
Rusya Merkez Bankası ve Rus hükümeti, rublenin çöküşünün önüne geçmek için döviz alışını kısıtlayan bir dizi tedbir aldı.
Atlantic mecmuasına yazdığı ‘Çöken Sovyet iktisadının arasından’ başlıklı 1 Haziran 1990 tarihindeki uzun makale ile Richard Parker, bugün Rusya’nın Gorbaçov’un çıkmaya çalıştığı merkezi ekonomik sisteme dönmeyeceğini söylerken, Merkez Bankası önlemleri ile yaptırım uygulanan bir ülke bulunmasına karşın Rusya’nın para ünitesi ruble, savaş öncesi düzeylerine 1 ayda geriledi.
Parker’a bakılırsa rublenin yeniden yükselmesi, iktisadın yapısına dair değerli bir gösterge olurken, şu biçimde açıklıyor:
Büyük petrol şirketleri üzere oligopolistik dev şirketlerin altındaki ekonomik yapı, kendine has bir piyasa iktisadına işaret ediyor. Ben bundan bir geri dönüş olacağını düşünmüyorum.
Ekonomistler yatırımların etkisinin ne olacağını görmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.
Müzakerelerin nereye evirileceği ve Putin’in nerede duracağı kestirilemezken, yaptırımların izini sürmek de sıkıntı. Ayrıca Rusya yaptırımlarla global ekonomik sistemden dışlanmış üzere gözükse de ticaret ortağı Batı’nın yerine Çin, Hindistan ya da Pakistan üzere öbür ülkeler gelebilir. Bu yüzden yaptırımların siyasi etkisinin ne olacağını da kestirmek güç.
Warwick Üniversitesi’nden Mark Harrison, ‘Bazı Ruslar ülkedeki ekonomik problemlerin kaynağını Putin olarak görse de bu şahısların azınlık olduğunu var iseyabiliriz. Birtakım oligarklar Putin’e geçmişte verdikleri takviyeden pişman olsa da diğer bir başkanda daha güzel bir gelecek görmekte zorlanacaktır’ diyor.
Yaptırımlar, ‘Rus kimliğine’ karşı algılanarak toplumu daha da birleştirebilir.
Harrison’a nazaran işgalin gidişatında savaş alanında yaşanacaklar belirleyici olacak olurken, Richard Parker’a nazaran de 3d bir satranç oyununda her atakta yeni bir hesaplamanın yapıldığı sıra dışı ve çağdaş bir 21’inci yüzyıl savaşının ortasındayız. Parker kelamlarını şu biçimde bitiriyor:
Benim jenerasyonum ve ondan evvelki kuşak savaşın cephede, uçaklarla ve gemilerle yapıldığını düşünürdü. Şimdi de savaşın füzelerle sürdürüldüğünü söylemek mümkün, lakin asıl operasyon askeri ordularla değil, Wall Street’te, Londra’da ve siber alanda finansal ordularla düzenleniyor.
Yabancı şirketlerin ayrıldığı Moskova’da 200 bin kişi işsiz kaldı
Euronews’in haberine bakılırsa de, işgal daha sonrası Batılı şirketlerin Moskova’dan çıkmasıyla başkentte en az 200 bin kişi işini kaybetti.
Moskova Belediye Lideri Sergey Sobianine, işini kaybedenlere 3,6 milyar ruble (38 milyon Euro) mali takviye sağlanmasını önnazarann yardım planının kabul edildiğini duyururken, “Bu yardım planı, işlerini süreksiz olarak durduran yabancı şirketlerde çalışan vatandaşlarımıza yönelik olacak. Onların sayısının 200 bin civarında olduğunu iddia ediyoruz.” dedi.
Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, döviz cinsi ödemelerde sorun yaşanma riski ile Batılı ülkelerin hedeflediği üzere temerrüt mümkünlüğünü artırıyor.
ABD Hazine Bakanlığı’nın Rusya’nın ödemelerini bankalar aracılığıyla engellemeye çalıştığı biliniyor. İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, yaptırımların Rusya’yı Sovyetler devrine geri döndürmeyi amaçladığını deklare etti.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ise Sovyetlerin dağıldığı 90’ların sonunda temerrüde düşme ve sabit kur rejiminden çıkış daha sonrası mali krizde nazaranve gelen bir isim olarak bu süreçleri yakından biliyor.
Rusya iktisadının dünyaya açıldığı devir olan 90’lar sonu, ülkenin kapıları gerisine kadar kapitalizme açılıp, ABD’li şirketleri kabul etmişti.
Bugün Rusya 90’ların aykırısı bir periyot yaşıyor
Bilhassa son senelerda dünyadaki en büyük iktisatların ortasında bulunan Rusya, Ukrayna’yı işgal etmesiyle uğradığı yaptırımlar kararı gerçekten Sovyetler periyoduna geri mi dönecek?
Pensilvanya Eyalet Üniversitesi’nin memleketler arası finans ve güç güvenliği merkezi yöneticisi iktisat profesörü Barry W. Ickes, BBC Türkçe’den Özge Özdemir haberine bakılırsa, İngiltere Dışişleri Bakanı Truss’ın kelamlarını ‘abartılı’ bulurken, Rusya’nın son senelerda ekonomik gelişmeyi kaybettiğini belirterek şu biçimde söylemiş oldu:
Rusya, merkezi planlamaya geri dönmüyor ve özel bölüm hala işler bir biçimde. Rusya alışılmış ki yaptırımlar tarafınca yıpranıyor lakin bu Sovyet vaktine dönüş manasına gelmiyor.
Ekonomik yaptırımların tesiri kimi vakit fazlaca abartılabiliyor
İngiltere’nin Warwick Üniversitesi’nin Ekonomist Emeritus Profesör Mark Harrison, Rusya’nın Sovyetler’e dönmesi için Rusların gerçek gelirinin üçte biri oranında erimesi gerektiğini belirtirken, 1990’lardan bu yana artan gelirlere dikkat çekiyor. Batı’nın yaptırımlarının ise bu oranda bir gelir kaybına yol açmayacağını söylerken, şunları vurguluyor:
Ekonomik yaptırımların tesiri kimi vakit epeyce abartılabiliyor. Beşerler şayet bir ülkeyi X’ten yoksun ederseniz X ile bağlantılı bütün aktifliklerin duracağını düşünüyor. Lakin sıklıkla gerçekleşen bu değil, zira yaptırımlardan etkilenenler arzı kısıtlanan malların ya da aktivitelerin muadilini bulmak için epey uğraşıyor.
Harrison, Rusya iktisadının Sovyet iktisadından epeyce daha varlıklı olduğunu belirtirken, yapının da yıllar ortasında değiştiğine dikkat çekiyor. Ülkenin geliri, tarım ve imalattan, petrol, gaz satışı ve hizmetlere dönerken, bunlar gelirin yüzde 60’ını oluşturuyor.
Rus iktisadı, Sovyet devrinden farklı olarak epeyce daha dışa dönük bir yapıda. İthalat ve ihracat toplamı, Sovyet iktisadının iki katı olurken, Harrison’a göre, ‘Batı’nın uyguladığı yaptırımların temeli de esasen bu. İktisadın bu kadar açık olmadığı Sovyet periyodunda bu yaptırımları uygulamanın bir manası olmazdı.’
Rusya iktisadının ise bu dışa dönüklüğe rağmen Sovyet periyodundan avantajlı yanı merkezi bir iktisadı olmadığı için dış şoklara karşı daha güçlü olması.
Hükümet kimi eserleri karneye bağlasa bile Ruslar Putin’den vazgeçmeyebilir
Ekonomist Richard Parker, 1991’de dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği SSCB’nin son önderi Mihail Gorbaçov’dan daha sonra Rusların ‘son derece acı verici ve berbat ekonomik iniş çıkışlar’ yaşadığını vurguluyor ve ‘1990’lı yıllar kolay bir Rus için o kadar feciydi ki 10 yıl ortasında bir Rus erkeğinin ortalama hayat mühleti 3-4 yıl içinde düştü’ diyor.
Parker, Rus’ların birçoklarının 1990’lardaki makus şartlardan daha sonra Putin’den diğer bir başkan görmediğini vurgularken, hükümetin kimi eserleri karneye bağlaması, arz kısıntısıyla ve enflasyonla çabada fiyatları manipüle etmek üzere uygulamaları hayata geçirse bile ‘Savaştaki bir Batı ülkesi üzere görüneceğini, 1930’lardaki Stalin periyodunun iktisadına geri dönmeyeceğini’ düşünüyor.
Sovyetler Birliği’nin 69 yıllık tarihini ekonomik olarak tek bir devirde incelemek mümkün değil
Fakat üretim tek bir merkezden yönetilip piyasa iktisadı yok denilebilir. O devirde dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan Sovyetler, 1928 ve 1970 yılları içinde tarım istihdamını endüstriye kaydırarak epey süratli bir biçimde büyürken, 1928-1940 yılları içinde yıllık ortalama yüzde 5,8, 1940-1950 içinde yüzde 2,2 ile tabanı görürken, 1950-1960 içinde da yüzde 5,2 oranında büyüdü.
Tek merkez idaresi, ekonomik aktiviteyi ölçümleyemeyerek verimsizlikleri ortaya çıkardı
Merkezi planlama, alana uzak kaldığı için birçok vakit kıtlıklar ve birtakım eserlerde eksikliklere niye oldu.
1970’ten daha sonra ise Soğuk Savaş periyodunda ar-ge’nin askeriyeye kaydırılması da büyümede azalmaya niye oldu. Yüksek süratte endüstrileşme ve kentleşme daha sonrası Sovyetler, Batı ile rekabette ve teknolojilere yetişmekte zorluk çekti.
Büyüme, 1970-1975 içinde yüzde 3,7, 1975-1980 içinde da yüzde 2,6’ya düşerken, Gorbaçov 1980’li senelerda hayata geçirdiği perestroyka isimli ıslahatlarla sosyalizm çerçevesinde iktisadın merkezileşmesine son verilerek yabancı ticarete açıldı. Özel işletmelere müsaade verilirken, toplumsal ömrün da dışarıya açılması 1991’de Sovyetlerin dağılmasına niye oldu ve iktisat önemli bir biçimde daraldı.
Rusya Merkez Bankası ve Rus hükümeti, rublenin çöküşünün önüne geçmek için döviz alışını kısıtlayan bir dizi tedbir aldı.
Atlantic mecmuasına yazdığı ‘Çöken Sovyet iktisadının arasından’ başlıklı 1 Haziran 1990 tarihindeki uzun makale ile Richard Parker, bugün Rusya’nın Gorbaçov’un çıkmaya çalıştığı merkezi ekonomik sisteme dönmeyeceğini söylerken, Merkez Bankası önlemleri ile yaptırım uygulanan bir ülke bulunmasına karşın Rusya’nın para ünitesi ruble, savaş öncesi düzeylerine 1 ayda geriledi.
Parker’a bakılırsa rublenin yeniden yükselmesi, iktisadın yapısına dair değerli bir gösterge olurken, şu biçimde açıklıyor:
Büyük petrol şirketleri üzere oligopolistik dev şirketlerin altındaki ekonomik yapı, kendine has bir piyasa iktisadına işaret ediyor. Ben bundan bir geri dönüş olacağını düşünmüyorum.
Ekonomistler yatırımların etkisinin ne olacağını görmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.
Müzakerelerin nereye evirileceği ve Putin’in nerede duracağı kestirilemezken, yaptırımların izini sürmek de sıkıntı. Ayrıca Rusya yaptırımlarla global ekonomik sistemden dışlanmış üzere gözükse de ticaret ortağı Batı’nın yerine Çin, Hindistan ya da Pakistan üzere öbür ülkeler gelebilir. Bu yüzden yaptırımların siyasi etkisinin ne olacağını da kestirmek güç.
Warwick Üniversitesi’nden Mark Harrison, ‘Bazı Ruslar ülkedeki ekonomik problemlerin kaynağını Putin olarak görse de bu şahısların azınlık olduğunu var iseyabiliriz. Birtakım oligarklar Putin’e geçmişte verdikleri takviyeden pişman olsa da diğer bir başkanda daha güzel bir gelecek görmekte zorlanacaktır’ diyor.
Yaptırımlar, ‘Rus kimliğine’ karşı algılanarak toplumu daha da birleştirebilir.
Harrison’a nazaran işgalin gidişatında savaş alanında yaşanacaklar belirleyici olacak olurken, Richard Parker’a nazaran de 3d bir satranç oyununda her atakta yeni bir hesaplamanın yapıldığı sıra dışı ve çağdaş bir 21’inci yüzyıl savaşının ortasındayız. Parker kelamlarını şu biçimde bitiriyor:
Benim jenerasyonum ve ondan evvelki kuşak savaşın cephede, uçaklarla ve gemilerle yapıldığını düşünürdü. Şimdi de savaşın füzelerle sürdürüldüğünü söylemek mümkün, lakin asıl operasyon askeri ordularla değil, Wall Street’te, Londra’da ve siber alanda finansal ordularla düzenleniyor.
Yabancı şirketlerin ayrıldığı Moskova’da 200 bin kişi işsiz kaldı
Euronews’in haberine bakılırsa de, işgal daha sonrası Batılı şirketlerin Moskova’dan çıkmasıyla başkentte en az 200 bin kişi işini kaybetti.
Moskova Belediye Lideri Sergey Sobianine, işini kaybedenlere 3,6 milyar ruble (38 milyon Euro) mali takviye sağlanmasını önnazarann yardım planının kabul edildiğini duyururken, “Bu yardım planı, işlerini süreksiz olarak durduran yabancı şirketlerde çalışan vatandaşlarımıza yönelik olacak. Onların sayısının 200 bin civarında olduğunu iddia ediyoruz.” dedi.