RAM
New member
Saygın niyet kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin NATO genişlemesine itirazlarının görüşmeler yoluyla çözümlenmesinin beklendiğine dikkat çekerek “Türkiye, görüşmelere karşın İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerine mani olursa, işte bu biçimde, önemli dert olur” dedi. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve ABD’li mevkidaşı Antony Blinken’ın Türkiye-ABD Stratejik Diyalog Düzeneği kapsamında bakanlar seviyesinde yapacakları birinci toplantı öncesinde DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ünlühisarcıklı, S-400 krizine tahlil teklifinin detaylarını da anlattı. Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin parasını ödeyip kullanamadığı S-400’ler niçiniyle hava savunmasının zayıfladığına dikkat çekti.
GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı’ya NATO’nun genişlemesine ait tartışmalar ve Türkiye-ABD münasebetlerine ait yönelttiğimiz sorular ve cevapları:
DW Türkçe: Dikkatler, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD’li mevkidaşı Dışişleri Bakanı Antony Blinken’le Türkiye-ABD Stratejik Diyalog Düzeneği kapsamında yapacağı birinci görüşmeye çevrildi. İnşa edilen bu düzenek, ikili münasebetlerdeki derin itimat buhranının aşılmasında, uyuşmazlıkların giderilmesinde tesirli olabilir mi?
Özgür Ünlühisarcıklı: Bu sistem, ikili bağların yürütülmesi için fazlaca değerli. Fakat ‘tüm görüş ayrılıkları giderilecek’ diye bir beklenti de gerçekçi değil. Türkiye ile Amerika’nın aslına bakarsanız işbirliğine devam edebilecekleri, görüş birliği içerisinde oldukları hususlar var. Birtakım bahisler var ki, görüş ayrılığı o kadar derin ki, bunlar öngörülebilir bir vakitte giderilemeyebilir. İşte bu görüş ayrılıkların, bir krize dönüşmeden yönetilmesi bakımından da bu düzenek kıymetli. Bir de görüş ayrılıklarının bulunduğu, lakin giderilebilecek nitelikte olan bahisler var. İşte bu stratejik sistem, Türk-Amerikan ilgilerinde mevcut her üç başlıktaki bahislerin yönetilmesi için hakikat bir platform teşkil ediyor.
Özgür Ünlühisarcıklı.Fotoğraf: GMFUS
Türk-Amerikan ilgileri aslına bakarsanız bir epey mevzuda yaşanan derin görüş ayrılıkları niçiniyle son senelerda çıkmaza girmişti. Rusya’nın Ukrayna savaşı ile bir daha kıymet kazanmaya başlayan ilgiler, Ankara-Washington sınırında yakınlaşmaya yol açmıştı. Lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri için ‘veto tehdidi’ olarak yorumlanan açıklamaları, tansiyonu bir daha tırmandırdı. Erdoğan’ın bu çıkışı sizce Washington’da ve başka müttefik ülke başşehirlerinde nasıl yankı buldu?
ABD’deki Biden idaresi, Türkiye ile bu ortalar olumlu münasebetler ortasında olmaya çaba gösteriyor, bu niçinle mevzuyu bir kriz üzere değil de süratlice tahlile kavuşturulması gereken bir görüş ayrılığı olarak görme eğiliminde. Genel eğilim, beklenti; Türkiye, Finlandiya ve İsveç’in görüşmeler yoluyla bu sıkıntıyı gecikmeden geride bırakacakları tarafında.
Fakat Erdoğan, Pazartesi akşamı yaptığı açıklamada Finlandiya ve İsveçli heyetlerin Türkiye ile yürütmek istedikleri görüşmeler için “Bizi ikna etmeye mi gelecekler? Kusura bakmasınlar, yorulmasınlar” dedi. Bu açıklama, görüş ayrılıkların üç ülke içinde yapılacak görüşmeler yoluyla çözümlenmesi maksadını de zora sokmuş olmadı mı?
Mevzuyu politize etmek, her iki taraf için de diplomatik seçenekleri daraltıyor. Mevzunun kamuya mal olması, İsveç hükümetinin de Türkiye’nin beklentilerini karşılayabilecek kimi adımlar atabilmesini zora sokuyor. Bu işleri, sessiz diplomasi yoluyla çözmek aslında daha hakikat olurdu. Ancak işte biliyorsunuz, uzunca bir müddetdir, iç siyaset ile dış siyaset iç içe geçmiş durumda. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bilhassa iç siyasette avantaj getirecek bu biçimde bahisleri, sessiz sedasız halletmeyi tercih etmiyor. Maalesef başka kimi ülkelerde de durum bu biçimde.
Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Yves Herman/REUTERS
Pekala sizce Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazları bir “veto tehdidi” manasına mı geliyor?
Terminoloji olarak ‘veto’ epeyce yanlışsız değil, ‘Türkiye’nin olumlu oyunu kullanımı için ortaya koyduğu koşullar’ tarifinin daha yanlışsız olacağı kanaatindeyim. Kırk yılda bir Ankara bir koz yakaladı, bunu da kullanmak istiyor. Yunanistan, AB’deki büyük genişleme dalgasını onaylamak için aslında kriterleri yerine getirmemesine karşın Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de üye yapılmasını koşul koşmuştu. bir daha Yunanistan, Makedonya’nın NATO’ya üye olabilmesi için ismini değiştirmesini istemişti. ötürüsıyla Türkiye’nin taleplerini gündeme getirmesi, bunların karşılanmasını istemesi, diplomaside birinci kere karşılaşılan bir şey değil çok natürel ki. Bence, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleri, karşılıklı görüşmelerle çözümlenemeyecek bir problem değil. Lakin şunun fazlaca güzel anlaşılmasında da fayda var. Bu bahis yalnızca İsveç’i, Finlandiya’yı ilgilendirmiyor. Bu iki ülkenin Batı’nın savunma ittifakına üye olmaları, NATO ile Rusya içindeki istikrarları önemli biçimde değiştirecek ve bu uzun müddettir ittifak tarafınca dilek ediliyordu. Bir NATO üyesi olarak bu, Türkiye’nin de çıkarına.
Ankara’nın beklentilerinin karşılanması mümkün mü?
Malum, İsveç ve Finlandiya Türkiye’ye, Suriye’ye yapılan harekatlar niçiniyle, askeri ambargo uyguluyorlar. Bu ambargoları kaldırmaları hayli da güç değil. Türkiye’nin İsveç’in teröristlere mesken sahipliği yaptığı argümanı konusu ise biraz daha karmaşık. Desteği, Türkiye’nin terörist olarak kabul ettiği bireylere, bilhassa İsveç’te, sığınma hakkının verilmesi. Buradaki sorun iki ülkenin terörist tarifinin farklı olmasından kaynaklanıyor. İsveç açısından da bu sıkıntı bir mevzu, malum İsveç’te önemli bir Kürt nüfusu da var. Türkiye’nin “terörist” oldukları savıyla iadelerini talep ettiği şahısların bir kısmı Kürt olduğu için, husus İsveç’te iç politikayı da ilgilendiriyor. ötürüsıyla bu mevzu biraz daha karmaşık bir bahis. Ancak İsveç’in bu bahiste daha yakın bir temas içerisinde olarak Türkiye’nin dertlerini gidermeye dönük bildiriler vermesi, bence Ankara’da olumlu karşılanır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın NATO çıkışının gerisinde iç siyasette elini güçlendirme maksadının de yattığı belirtiliyor. Siz bu görüşe katılıyor musunuz?
Türkiye’nin itirazları ve beklentileri var, husus salt iç siyaset ile ilgili bir bahis değil. Lakin Erdoğan, açıklamasında Türkiye’nin geçmişte, askeri rejimin olduğu devirde, Yunanistan’ın NATO’nun askeri kanadına dönüşünün şartsız olarak kabul edildiğini, bunun bir kusur olduğunu, tıpkı yanılgının bir daha yenidenlanmayacağını söylemiş oldu. Kendi sonucunı, açıklamasını, bir manada geçmişteki yanlış siyasetlerle karşılaştırıp kendisinin bu yanlışları yapmayan kuvvetli bir önder olduğunun da bildirisini vermiş oluyor. Bunun iç kamuoyunda kesinlikle olumlu algılanacağını biliyor…
Balıkesir’deki 9. Ana Jet Üs Komutanlığı’nda uçuşa hazır bekleyen bir F-16 savaş uçağıFotoğraf: picture-alliance/Anadolu Agency/S. Sezgin
Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F-16 ile 80’e yakın modernizasyon kiti konusunda aslına bakarsanız sıkıntı olacağı belirtilen kongredeki onay süreci, NATO’daki genişleme tansiyonundan olumsuz etkilenir mi?
Şayet bütün görüşmelere, tahlil gayretlerine karşın Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine mani olursa, işte bu biçimde, önemli problem olur. ABD Kongresi’nden uzunca bir süre Türkiye ile ilgili rastgele bir mevzuda olumlu bir karar verilmesi kelam konusu olamaz. Buna karşılık, bu sorun kısa vadede karşılıklı görüşmeler yoluyla çözülürse, kongrede şu an için nazarance olarak Türkiye’ye yönelik daha olumlu olan hava devam edebilir.
Siz GMF tarafınca yayımlanan “Türkiye ile ABD içinde S-400 ihtilafının tahlil vakti geldi” başlıklı son makalenizde, Rusya’nın Ukrayna savaşı ve bunun yol açtığı jeopolitik risklerin yalnızca Türkiye’nin stratejik bedelini değil, bununla birlikte güvenlik teminatına gereksinimini da arttırdığına, ABD’nin Türkiye’nin hava gücünün modernizasyonunu engellemesinin hakikat bir tavır olmadığına dikkat çekiyorsunuz. Bunu açar mısınız?
Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, revizyonist olduğunu gözler önüne serdi. Rusya’nın bundan daha sonra atacağı adımları bilmiyoruz. Türkiye’nin epeyce uzun bir kıyısının bulunduğu Karadeniz’de büyük bir savaş yaşanıyor. NATO ile Rusya içinde tansiyon artmış, bir savaş ihtimalinden kelam edilen bir noktaya gelinmiş durumda. Kremlin ortada nükleer silah tehdidini gündeme getiriyor, üçüncü dünya savaşı telaffuzları kullanılıyor. Bu süreçte Türkiye, Rusya’yı rahatsız eden önemli adımlar atmış durumda: Boğazları kapattı, Ukrayna’ya SİHA sevkiyatını sürdürüyor. bu biçimde bir ortamda Ankara’nın yeni jeopolitik riskler algılaması, müttefiklerinden daha kuvvetli güvenlik teminatına muhtaçlık duyması, çok olağan.
Erdoğan’ın esasen İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazında kullandığı sözleri, “Türkiye’ye yaptırım uygulayanların bu süreç içerisinde bir güvenlik örgütü olan NATO’ya girmelerine biz ‘evet’ demeyiz” kelamları ile aslında öteki müttefiklerini de amaç almıyor mu? Zira ABD, Türkiye’ye S-400’ler niçiniyle CAATSA yaptırımları, AB ülkeleri de silah satışlarında kısıtlamalar uyguluyor…
Natürel. “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” der gibi…
ABD’nin Türkiye’nin güvenlik teminatı muhtaçlığını karşılayabilmesi için CAATSA yaptırımlarının kaldırılması gerekmez mi? Bunun için de S-400 ihtilafının tahlili gerekiyor. Sizce bu çetrefil denklemi çözmek mümkün mü?
Bence mümkün. Şartlar bunu gerektiriyor. Her iki tarafın çelişkileri var. Türkiye Rusya’dan S-400’leri “NATO’dan karşılanamayan acil ihtiyaç” öne sürülen sebebini öne sürerek satın almış, “İleride gereksinimlerimizi bir daha NATO kaynaklarından alabiliriz ya da kendimiz üretebiliriz” bildirisini vermişti. Gelinen nokta Türkiye’nin buna muhtaçlığı daha da arttı. Lakin satın aldığı S-400’leri kullanamıyor. Bunu aldığı için F-35’lerden oldu, programdan çıkartıldı, yeni F-16’lar da satın alamıyor, var olanları modernize edemiyor. Özetle Türkiye’nin hava savunma sistemi, S-400 sahibi olduğu için daha zayıflamış oldu. Bu Türkiye’nin çelişkisi. Amerika ise tüm müttefiklerinden askeri harcamalarını arttırmalarını, NATO’nun kollektif caydırıcılığına daha fazla katkıda bulunmalarını istiyor. Fakat bununla birlikte uyguladığı yaptırımlarla Türkiye’nin bunu yapmasını engelliyor. Türkiye’nin F-16 filosunun modernize edilememesi yalnızca Türkiye’nin hava savunmasını değil, NATO’nun da caydırıcılığını azaltıyor. Bu da ABD’nin çelişkisi.
Pekala S-400 düğümü nasıl çözülür?
Türkiye, S-400’leri nitekim gereksinim duyduğunda kullanacak olsaydı bunlar şu anda aktive edilmiş, konuşlandırılmış ve kullanılıyor olunurdu. Şayet olağanüstü bir müddetçten geçtiğimiz bu vakitte S-400’ler hangarda duruyor ve Türkiye bunları kullanmıyorsa, hiç bir vakit kullanmayacak demektir. bu biçimde şu biçimde bir tahlil mümkün: ABD’ye sistemin faal olup olmadığını denetleme imkanı verilir. Bu da ABD tarafı için, mevcut konjonktürde, tatmin edici bir seçenek olur. Türkiye’den “Kardeşim biz bunların parasını verdik, aldık niçin kullanmıyoruz” itirazı gündeme getirilebilir. Ancak Türkiye aslına bakarsan kullanmıyor. Kullanmadığımız bir sistemi, belli bir süre için kullanmama taahhüdünde bulunmuş olacağız. Yani malumun ilamı olacak. Lakin bu durumda şu gerçek değişmiyor: Türkiye’nin bir hava savunma sistemine muhtaçlığı var.
ABD Kongresi’nde Türkiye ile savunma iş birliğinin geliştirilmesine takviye sınırlıFotoğraf: picture-alliance/dpa/J. Schwenkenbecher
Önerdiğiniz tahlil formülü, ABD’nin Türkiye’nin hava savunmasına ne biçimde dayanak sağlamasını öngörüyor?
ABD’den Patriot almak o denli kolay değil, kongre onayı gerekiyor. Lakin ABD şunu yapabilir: Kendi mülkiyetinde olan Patriotları Türkiye’ye konuşlandırabilir. Amerika’dan bu teklife, “Bizim de elimizde sınırsız sayıda Patriot yok” deniyor. Ancak şöyleki de bir durum var: Kendi elindeki S-300’leri Ukrayna’ya verince Çekya Cumhuriyeti’ne Patriot konuşlandırıldı. Kaldı ki Çekya o kadar riskli bir coğrafyada değil, NATO’nun caydırıcılığına da fazlaca büyük bir katkısı yok. Daha riskli bir coğrafyada bulunan Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriotların NATO’nun caydırıcılığına da kesinlikle katkısı olacaktır. ötürüsıyla öncelik verilirse, Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriot bulunabilir.
Patriot füze savunma sistemiFotoğraf: MSgt Sean M. Worrell/US Air Force/picture alliance
ABD, muhtemel sonuçlar konusunda açıkça Erdoğan’ı uyarmıştı. Türkiye’deki bir fazlaca savunma ve dış siyaset uzmanı da Rus üretimi S-400’lerin satın alınması durumunda bunun hem ekonomik açıdan Türkiye’yi kayba uğratacağı, tıpkı vakitte güvenlik ve askeri bakımdan Türk ordusunu zora sokacağı ihtarlarını yapmışlardı. “Madem bu kadar ziyan edecektik bu biçimde niçin S-400’leri satın aldık” diye sorulmayacak mı?
“Zararın neresinden dönsek kârdır” denilmesi en doğrusu. Türkiye’nin, farz-ı mahal, iki yıllığına esasen kullanmadığı S-400’leri aktive etmeden hangarda tutmayı taahhüt etmesi karşılığında, ABD’nin tıpkı müddet için Türkiye’ye Patriot konuşlandırması, hem Türkiye’nin acil hava savunma gereksinimini giderir tıpkı vakitte iki ülke içindeki itimat inşasına katkıda bulunabilir. Bir ihtimal, Amerika CAATSA yaptırımlarını da tıpkı müddet için askıya alabilir. bu biçimdelikle iki ülke içinde savunma işbirliğinin bir daha başlaması sağlanır, Türkiye’nin politik riski azalacağı için bu sürecin iktisada kıymetli bir katkısı da olur. Bunların üzerine tıpkı mühlet ortasında Türkiye F-16 modernizasyon kitlerini, yeni F-16’ları satın alabilir. İleride de S-400 krizinin büsbütün çözülmesiyle Türkiye’nin eskisi üzere olumlu şartlarda olmasa da F-35 programına geri dönüşünü de sağlanabilir.
GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı’ya NATO’nun genişlemesine ait tartışmalar ve Türkiye-ABD münasebetlerine ait yönelttiğimiz sorular ve cevapları:
DW Türkçe: Dikkatler, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD’li mevkidaşı Dışişleri Bakanı Antony Blinken’le Türkiye-ABD Stratejik Diyalog Düzeneği kapsamında yapacağı birinci görüşmeye çevrildi. İnşa edilen bu düzenek, ikili münasebetlerdeki derin itimat buhranının aşılmasında, uyuşmazlıkların giderilmesinde tesirli olabilir mi?
Özgür Ünlühisarcıklı: Bu sistem, ikili bağların yürütülmesi için fazlaca değerli. Fakat ‘tüm görüş ayrılıkları giderilecek’ diye bir beklenti de gerçekçi değil. Türkiye ile Amerika’nın aslına bakarsanız işbirliğine devam edebilecekleri, görüş birliği içerisinde oldukları hususlar var. Birtakım bahisler var ki, görüş ayrılığı o kadar derin ki, bunlar öngörülebilir bir vakitte giderilemeyebilir. İşte bu görüş ayrılıkların, bir krize dönüşmeden yönetilmesi bakımından da bu düzenek kıymetli. Bir de görüş ayrılıklarının bulunduğu, lakin giderilebilecek nitelikte olan bahisler var. İşte bu stratejik sistem, Türk-Amerikan ilgilerinde mevcut her üç başlıktaki bahislerin yönetilmesi için hakikat bir platform teşkil ediyor.
Özgür Ünlühisarcıklı.Fotoğraf: GMFUS
Türk-Amerikan ilgileri aslına bakarsanız bir epey mevzuda yaşanan derin görüş ayrılıkları niçiniyle son senelerda çıkmaza girmişti. Rusya’nın Ukrayna savaşı ile bir daha kıymet kazanmaya başlayan ilgiler, Ankara-Washington sınırında yakınlaşmaya yol açmıştı. Lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri için ‘veto tehdidi’ olarak yorumlanan açıklamaları, tansiyonu bir daha tırmandırdı. Erdoğan’ın bu çıkışı sizce Washington’da ve başka müttefik ülke başşehirlerinde nasıl yankı buldu?
ABD’deki Biden idaresi, Türkiye ile bu ortalar olumlu münasebetler ortasında olmaya çaba gösteriyor, bu niçinle mevzuyu bir kriz üzere değil de süratlice tahlile kavuşturulması gereken bir görüş ayrılığı olarak görme eğiliminde. Genel eğilim, beklenti; Türkiye, Finlandiya ve İsveç’in görüşmeler yoluyla bu sıkıntıyı gecikmeden geride bırakacakları tarafında.
Fakat Erdoğan, Pazartesi akşamı yaptığı açıklamada Finlandiya ve İsveçli heyetlerin Türkiye ile yürütmek istedikleri görüşmeler için “Bizi ikna etmeye mi gelecekler? Kusura bakmasınlar, yorulmasınlar” dedi. Bu açıklama, görüş ayrılıkların üç ülke içinde yapılacak görüşmeler yoluyla çözümlenmesi maksadını de zora sokmuş olmadı mı?
Mevzuyu politize etmek, her iki taraf için de diplomatik seçenekleri daraltıyor. Mevzunun kamuya mal olması, İsveç hükümetinin de Türkiye’nin beklentilerini karşılayabilecek kimi adımlar atabilmesini zora sokuyor. Bu işleri, sessiz diplomasi yoluyla çözmek aslında daha hakikat olurdu. Ancak işte biliyorsunuz, uzunca bir müddetdir, iç siyaset ile dış siyaset iç içe geçmiş durumda. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bilhassa iç siyasette avantaj getirecek bu biçimde bahisleri, sessiz sedasız halletmeyi tercih etmiyor. Maalesef başka kimi ülkelerde de durum bu biçimde.
Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Yves Herman/REUTERS
Pekala sizce Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazları bir “veto tehdidi” manasına mı geliyor?
Terminoloji olarak ‘veto’ epeyce yanlışsız değil, ‘Türkiye’nin olumlu oyunu kullanımı için ortaya koyduğu koşullar’ tarifinin daha yanlışsız olacağı kanaatindeyim. Kırk yılda bir Ankara bir koz yakaladı, bunu da kullanmak istiyor. Yunanistan, AB’deki büyük genişleme dalgasını onaylamak için aslında kriterleri yerine getirmemesine karşın Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de üye yapılmasını koşul koşmuştu. bir daha Yunanistan, Makedonya’nın NATO’ya üye olabilmesi için ismini değiştirmesini istemişti. ötürüsıyla Türkiye’nin taleplerini gündeme getirmesi, bunların karşılanmasını istemesi, diplomaside birinci kere karşılaşılan bir şey değil çok natürel ki. Bence, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleri, karşılıklı görüşmelerle çözümlenemeyecek bir problem değil. Lakin şunun fazlaca güzel anlaşılmasında da fayda var. Bu bahis yalnızca İsveç’i, Finlandiya’yı ilgilendirmiyor. Bu iki ülkenin Batı’nın savunma ittifakına üye olmaları, NATO ile Rusya içindeki istikrarları önemli biçimde değiştirecek ve bu uzun müddettir ittifak tarafınca dilek ediliyordu. Bir NATO üyesi olarak bu, Türkiye’nin de çıkarına.
Ankara’nın beklentilerinin karşılanması mümkün mü?
Malum, İsveç ve Finlandiya Türkiye’ye, Suriye’ye yapılan harekatlar niçiniyle, askeri ambargo uyguluyorlar. Bu ambargoları kaldırmaları hayli da güç değil. Türkiye’nin İsveç’in teröristlere mesken sahipliği yaptığı argümanı konusu ise biraz daha karmaşık. Desteği, Türkiye’nin terörist olarak kabul ettiği bireylere, bilhassa İsveç’te, sığınma hakkının verilmesi. Buradaki sorun iki ülkenin terörist tarifinin farklı olmasından kaynaklanıyor. İsveç açısından da bu sıkıntı bir mevzu, malum İsveç’te önemli bir Kürt nüfusu da var. Türkiye’nin “terörist” oldukları savıyla iadelerini talep ettiği şahısların bir kısmı Kürt olduğu için, husus İsveç’te iç politikayı da ilgilendiriyor. ötürüsıyla bu mevzu biraz daha karmaşık bir bahis. Ancak İsveç’in bu bahiste daha yakın bir temas içerisinde olarak Türkiye’nin dertlerini gidermeye dönük bildiriler vermesi, bence Ankara’da olumlu karşılanır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın NATO çıkışının gerisinde iç siyasette elini güçlendirme maksadının de yattığı belirtiliyor. Siz bu görüşe katılıyor musunuz?
Türkiye’nin itirazları ve beklentileri var, husus salt iç siyaset ile ilgili bir bahis değil. Lakin Erdoğan, açıklamasında Türkiye’nin geçmişte, askeri rejimin olduğu devirde, Yunanistan’ın NATO’nun askeri kanadına dönüşünün şartsız olarak kabul edildiğini, bunun bir kusur olduğunu, tıpkı yanılgının bir daha yenidenlanmayacağını söylemiş oldu. Kendi sonucunı, açıklamasını, bir manada geçmişteki yanlış siyasetlerle karşılaştırıp kendisinin bu yanlışları yapmayan kuvvetli bir önder olduğunun da bildirisini vermiş oluyor. Bunun iç kamuoyunda kesinlikle olumlu algılanacağını biliyor…
Balıkesir’deki 9. Ana Jet Üs Komutanlığı’nda uçuşa hazır bekleyen bir F-16 savaş uçağıFotoğraf: picture-alliance/Anadolu Agency/S. Sezgin
Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F-16 ile 80’e yakın modernizasyon kiti konusunda aslına bakarsanız sıkıntı olacağı belirtilen kongredeki onay süreci, NATO’daki genişleme tansiyonundan olumsuz etkilenir mi?
Şayet bütün görüşmelere, tahlil gayretlerine karşın Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine mani olursa, işte bu biçimde, önemli problem olur. ABD Kongresi’nden uzunca bir süre Türkiye ile ilgili rastgele bir mevzuda olumlu bir karar verilmesi kelam konusu olamaz. Buna karşılık, bu sorun kısa vadede karşılıklı görüşmeler yoluyla çözülürse, kongrede şu an için nazarance olarak Türkiye’ye yönelik daha olumlu olan hava devam edebilir.
Siz GMF tarafınca yayımlanan “Türkiye ile ABD içinde S-400 ihtilafının tahlil vakti geldi” başlıklı son makalenizde, Rusya’nın Ukrayna savaşı ve bunun yol açtığı jeopolitik risklerin yalnızca Türkiye’nin stratejik bedelini değil, bununla birlikte güvenlik teminatına gereksinimini da arttırdığına, ABD’nin Türkiye’nin hava gücünün modernizasyonunu engellemesinin hakikat bir tavır olmadığına dikkat çekiyorsunuz. Bunu açar mısınız?
Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, revizyonist olduğunu gözler önüne serdi. Rusya’nın bundan daha sonra atacağı adımları bilmiyoruz. Türkiye’nin epeyce uzun bir kıyısının bulunduğu Karadeniz’de büyük bir savaş yaşanıyor. NATO ile Rusya içinde tansiyon artmış, bir savaş ihtimalinden kelam edilen bir noktaya gelinmiş durumda. Kremlin ortada nükleer silah tehdidini gündeme getiriyor, üçüncü dünya savaşı telaffuzları kullanılıyor. Bu süreçte Türkiye, Rusya’yı rahatsız eden önemli adımlar atmış durumda: Boğazları kapattı, Ukrayna’ya SİHA sevkiyatını sürdürüyor. bu biçimde bir ortamda Ankara’nın yeni jeopolitik riskler algılaması, müttefiklerinden daha kuvvetli güvenlik teminatına muhtaçlık duyması, çok olağan.
Erdoğan’ın esasen İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazında kullandığı sözleri, “Türkiye’ye yaptırım uygulayanların bu süreç içerisinde bir güvenlik örgütü olan NATO’ya girmelerine biz ‘evet’ demeyiz” kelamları ile aslında öteki müttefiklerini de amaç almıyor mu? Zira ABD, Türkiye’ye S-400’ler niçiniyle CAATSA yaptırımları, AB ülkeleri de silah satışlarında kısıtlamalar uyguluyor…
Natürel. “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” der gibi…
ABD’nin Türkiye’nin güvenlik teminatı muhtaçlığını karşılayabilmesi için CAATSA yaptırımlarının kaldırılması gerekmez mi? Bunun için de S-400 ihtilafının tahlili gerekiyor. Sizce bu çetrefil denklemi çözmek mümkün mü?
Bence mümkün. Şartlar bunu gerektiriyor. Her iki tarafın çelişkileri var. Türkiye Rusya’dan S-400’leri “NATO’dan karşılanamayan acil ihtiyaç” öne sürülen sebebini öne sürerek satın almış, “İleride gereksinimlerimizi bir daha NATO kaynaklarından alabiliriz ya da kendimiz üretebiliriz” bildirisini vermişti. Gelinen nokta Türkiye’nin buna muhtaçlığı daha da arttı. Lakin satın aldığı S-400’leri kullanamıyor. Bunu aldığı için F-35’lerden oldu, programdan çıkartıldı, yeni F-16’lar da satın alamıyor, var olanları modernize edemiyor. Özetle Türkiye’nin hava savunma sistemi, S-400 sahibi olduğu için daha zayıflamış oldu. Bu Türkiye’nin çelişkisi. Amerika ise tüm müttefiklerinden askeri harcamalarını arttırmalarını, NATO’nun kollektif caydırıcılığına daha fazla katkıda bulunmalarını istiyor. Fakat bununla birlikte uyguladığı yaptırımlarla Türkiye’nin bunu yapmasını engelliyor. Türkiye’nin F-16 filosunun modernize edilememesi yalnızca Türkiye’nin hava savunmasını değil, NATO’nun da caydırıcılığını azaltıyor. Bu da ABD’nin çelişkisi.
Pekala S-400 düğümü nasıl çözülür?
Türkiye, S-400’leri nitekim gereksinim duyduğunda kullanacak olsaydı bunlar şu anda aktive edilmiş, konuşlandırılmış ve kullanılıyor olunurdu. Şayet olağanüstü bir müddetçten geçtiğimiz bu vakitte S-400’ler hangarda duruyor ve Türkiye bunları kullanmıyorsa, hiç bir vakit kullanmayacak demektir. bu biçimde şu biçimde bir tahlil mümkün: ABD’ye sistemin faal olup olmadığını denetleme imkanı verilir. Bu da ABD tarafı için, mevcut konjonktürde, tatmin edici bir seçenek olur. Türkiye’den “Kardeşim biz bunların parasını verdik, aldık niçin kullanmıyoruz” itirazı gündeme getirilebilir. Ancak Türkiye aslına bakarsan kullanmıyor. Kullanmadığımız bir sistemi, belli bir süre için kullanmama taahhüdünde bulunmuş olacağız. Yani malumun ilamı olacak. Lakin bu durumda şu gerçek değişmiyor: Türkiye’nin bir hava savunma sistemine muhtaçlığı var.
ABD Kongresi’nde Türkiye ile savunma iş birliğinin geliştirilmesine takviye sınırlıFotoğraf: picture-alliance/dpa/J. Schwenkenbecher
Önerdiğiniz tahlil formülü, ABD’nin Türkiye’nin hava savunmasına ne biçimde dayanak sağlamasını öngörüyor?
ABD’den Patriot almak o denli kolay değil, kongre onayı gerekiyor. Lakin ABD şunu yapabilir: Kendi mülkiyetinde olan Patriotları Türkiye’ye konuşlandırabilir. Amerika’dan bu teklife, “Bizim de elimizde sınırsız sayıda Patriot yok” deniyor. Ancak şöyleki de bir durum var: Kendi elindeki S-300’leri Ukrayna’ya verince Çekya Cumhuriyeti’ne Patriot konuşlandırıldı. Kaldı ki Çekya o kadar riskli bir coğrafyada değil, NATO’nun caydırıcılığına da fazlaca büyük bir katkısı yok. Daha riskli bir coğrafyada bulunan Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriotların NATO’nun caydırıcılığına da kesinlikle katkısı olacaktır. ötürüsıyla öncelik verilirse, Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriot bulunabilir.
Patriot füze savunma sistemiFotoğraf: MSgt Sean M. Worrell/US Air Force/picture alliance
ABD, muhtemel sonuçlar konusunda açıkça Erdoğan’ı uyarmıştı. Türkiye’deki bir fazlaca savunma ve dış siyaset uzmanı da Rus üretimi S-400’lerin satın alınması durumunda bunun hem ekonomik açıdan Türkiye’yi kayba uğratacağı, tıpkı vakitte güvenlik ve askeri bakımdan Türk ordusunu zora sokacağı ihtarlarını yapmışlardı. “Madem bu kadar ziyan edecektik bu biçimde niçin S-400’leri satın aldık” diye sorulmayacak mı?
“Zararın neresinden dönsek kârdır” denilmesi en doğrusu. Türkiye’nin, farz-ı mahal, iki yıllığına esasen kullanmadığı S-400’leri aktive etmeden hangarda tutmayı taahhüt etmesi karşılığında, ABD’nin tıpkı müddet için Türkiye’ye Patriot konuşlandırması, hem Türkiye’nin acil hava savunma gereksinimini giderir tıpkı vakitte iki ülke içindeki itimat inşasına katkıda bulunabilir. Bir ihtimal, Amerika CAATSA yaptırımlarını da tıpkı müddet için askıya alabilir. bu biçimdelikle iki ülke içinde savunma işbirliğinin bir daha başlaması sağlanır, Türkiye’nin politik riski azalacağı için bu sürecin iktisada kıymetli bir katkısı da olur. Bunların üzerine tıpkı mühlet ortasında Türkiye F-16 modernizasyon kitlerini, yeni F-16’ları satın alabilir. İleride de S-400 krizinin büsbütün çözülmesiyle Türkiye’nin eskisi üzere olumlu şartlarda olmasa da F-35 programına geri dönüşünü de sağlanabilir.