Suriyeli sığınmacılar geri gönderilebilir mi?

RAM

New member
Türkiye’de siyaset, bir defa daha Suriyeli sığınmacıları geri gönderip göndermemeyi tartışıyor. DW Türkçe, siyasette tansiyonu yükselten Suriyeli sığınmacılar tartışmasını mevzunun uzmanlarına sordu.

Almanya’nın saygın fikir kuruluşu Siyaset ve Bilim Vakfı (SWP) bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin (CATS) Network üyesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mülkiye Göç Araştırmaları Merkezi-MÜGAM Müdürü Prof. Dr. Murat Erdoğan, DW Türkçe’ye açıklamalarda bulundu.

“Seçimlerde Suriyeliler de belirleyici olacak”

Murat Erdoğan, 2017 yılında yaptıkları araştırmalarda Suriyeli sığınmacıların yüzde 60’ının savaş biter bitmez dönmeyi istediklerini kaydetti. “Ama 2017’den daha sonra her şeyin rengi değişti. Suriye’de kronik bir savaş ortamı ortaya çıktı” diyen Erdoğan, şöyleki devam etti:

“ötürüsıyla Suriyelilerin istekli geri dönüş istekleri de ortadan kalktı. Artık onun üzerine Türkiye’deki tartışmaya başladık. Son periyotta bir grup siyasetçiler bu mevzuya daha dirençle ele alınca büyük partilerin bundan uzakta kalması mümkün değil. Zira mevzu her geçen gün siyasetin en değerli konusu haline geliyor. Türkiye’de bugün beşerler seçime gittiğinde iktisat, terör ve Suriyeliler konusunu düşünerek oy verecekler. ötürüsıyla siyaset her geçen gün bu bahiste ağırlaşacak.”

Geri gönderme konusunda üç opsiyon olduğunu belirten Murat Erdoğan, bunların sığınmacıları istekli, zorla gönderme yahut 3. ülkelere yollama olduğunu kaydetti. Bunların hiç birinin mümkün olmadığını söz eden Erdoğan, öne sürülen sebebini şu biçimde deklare etti:

“Birincisi Suriyelilerin istekli olarak konutlarına dönmesinin hem şartları uygun değil hem kendilerinin bu biçimde iradesi yok. Yüzde 80’in üzerinde Suriyeli, meskenlerine geri dönmeye yürek edemiyorlar, bunu hakikat bulmuyorlar. Bir de Türkiye’de ömür kurduklarını söylüyorlar. Yani çocukları okula gidiyor, kendileri çalışıyorlar, bir halde Türkiye’de bir sistem geliştirdiler. Bunları bırakıp Suriye’ye dönmeleri fazlaca gerçekçi görünmüyor.”

Suriyeli öğrencilerFotoğraf: Francisco Seco/AP Photo/picture alliance

Bunun yanında Suriye’deki durumun ise daha vahim olduğunu lisana getiren Erdoğan, “Hem ülkede savaş ortamı devam ediyor hem ülkenin alt yapısı çökmüş durumda. ötürüsıyla bugün Suriye’de savaş bitse bile 10 seneye kadar oranın olağan bir yaşama dönüşmesi mümkün olamayacak. ötürüsıyla Suriyeliler kendi gönülleriyle geri dönmeyecek.”

Erdoğan, ikinci seçeneğin 3. ülkeye gönderme olduğunu belirterek, “Ama 3. ülke kotaları olağanüstü azaldı. Hele Ukraynalılarla bir arada Avrupa bu hususta aslına bakarsanız ilgisiz ve isteksizdi, bu saatten daha sonra daha fazlaca Ukraynanılar tercih edilecek. Ve Suriyelilerin artık Avrupa’ya gitmesi de neredeyse imkansız hale geldi” dedi.

“Üçüncü ihtimal” olarak “Zorla geri gönderme”nin Türkiye’de yaygın bir telaffuz olarak kullanıldığına dikkati çeken Murat Erdoğan, “Bu kendi hukukumuza, anayasamıza, geri gönderme prensibine karşıt tıpkı vakitte milletlerarası hukuka aykırı” tabirini kullandı.

“Siyaseten karşılığı var”

Murat Erdoğan, bunun siyaset tarafınca bu kadar gündemde tutulmasının, yapacakları manasına gelmediğini de kaydetti. “Ama siyaseten bunun karşılığı var” sözünü kullanan Erdoğan, “Bunu söyleyen siyasetçiler şu anda çok düzgün tanınan oluyorlar, alkış alıyorlar, ötürüsıyla bu geri gönderme söylemi kullanılıyor” dedi.

Göç Uzmanı Murat Erdoğan, 4 milyonluk bir kitleyi, konutlarından söküp, sokaklarından alıp pratikte bile Suriye’ye göndermenin neredeyse imkansız bir şey olduğu görüşünde. Bunun önümüzdeki günlerde siyasetin fazlaca kıymetli konusu olacağını söz eden Erdoğan, şunları kaydetti:

“Cumhurbaşkanının kısa bir süre evvel ‘biz onları göndermeyeceğiz’ kelamından daha sonra artık ‘onurlu bir geri dönüş’ten kelam etmesi aslında CHP’nin söylemiş olduğinden çok farklı değil. Yalnızca sözlerde bir kadro farklılıklar var. Bu husus önümüzdeki periyotta de siyasetin kıymetli bir tartışması olacak üzere görünüyor. Geri dönüş, zarurî geri göndermeyi bir tarafa bırakırsak neredeyse imkansız görünüyor.”

İstanbul’da dokuma atölyesinde çalışan bir sığınmacı çocukFotoğraf: DW/J. Hahn

“Esad ile mutabakat olsa dahi gitmezler”

Erdoğan, Türkiye’nin Suriye idaresi ile mutabakatı halinde dahi sığınmacıların oraya gitmesinin mümkün olmadığını, bunun hayal olduğunu kaydetti. 30 yıldır göç hareketlerini takip ettiğini belirten Erdoğan, şu biçimde konuştu:

“Gelen beşerler, geldikleri yerde kriz kısa müddette sona ererse esasen meskenlerine dönüyorlar. Fakat geldikleri yer, bir kez aslına bakarsanız makus durumda ise ve bulundukları yerin durumlarından şartlarından geride ise bu biçimde kalmayı tercih ediyorlar. Dünyada bir fazlaca örneği var. Gelenler kolay kolay konutlarına geri dönmüyorlar. Bugün istersek bugünkü hükümet gitsin Esad’la bir mutabakat yapsın, barış sağlansın ve Esad da bir kelam versin, ‘ben bir şey yapmayacağım, geri dönebelirler’ diye. Bu bile Türkiye’deki Suriyelileri hiç bir biçimde ilgilendirmiyor. Türkiye’deki Suriyeliler kendi sosyolojik tabanlarında hayatlarına devam ediyorlar. Kendi hayatlarını burada kuruyorlar. ötürüsıyla ister bu hükümet ister öteki hükümet Suriye’deki mutabakat üzerinden Türkiye’deki Suriyelelerin oraya gitmesini beklerse hayal kurmuş olur.”

‘Suriyelilerin Türkiyede kalıcı oldukları epey açık’

Pekala, tahlil ne?

Prof. Erdoğan, 2014 yılından itibaren sığınmacıların ahenginin sağlanmasını önerdiğini belirterek, bunun sebebini şu biçimde deklare etti:

“Biz göç uzmanıyız, 30 yıldır. Dünyadaki göç hareketlerine bakıyoruz, Suriye’ye bakıyoruz, Türkiye’deki Suriyelilerin davranış sistemlerine bakıyoruz. Suriyelilerin Türkiyede kalıcı oldukları epeyce açık. Türk toplumu da bunun farkında. Bu saatten daha sonra Suriyelilerle ilgili bütün tartışmalar, aslında Türkiye’nin gelecekteki huzurunu etkileyecek tartışmalar. Biz bu süreci daha âlâ yönetmeliyiz. Daha düzgün, insan onuruna uygun ahenk siyasetleri uygulamalıyız. Ahenk siyasetleri, Suriyeliler için uygulayacağımız ahenk siyasetleri değil, aslında Türk toplumunun huzuru için uygulayacağımız bir siyaset.”

İbrahim Efe: Asıl problem ahenk siyasetleri

Kilis 7 Aralık Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısım Lideri Doç. Dr. İbrahim Efe de geri göndermenin mümkün olmadığını, asıl odaklanılması gerekenin ahenk olduğu görüşünde. Suriyeli sığınmacıları yakından takip eden Efe, DW Türkçe’ye şu değerlendirmeyi yaptı:

“Şuan bu durum, natürel siyasi saiklerle tartışmaya açılan bir mevzu. Lakin memleketler arası hukuk açısından bakarsak, geri göndermeme unsuru, hem 1951 Cenevre Muahedesi, tıpkı vakitte ek protokolle vurgulanan ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası türel metinlerde genel kabul görmüş bir düstur. Türkiye’nin bu prensibin dışına çıkılabileceğini düşünmüyorum. Kitlesel olarak geri göndermenin mümkün olacağını katiyetle düşünmüyorum.”

İbrahim Efe, toplumsal olarak da geri göndermenin mümkün olmadığını kaydetti, öne sürülen nedenini şöyleki tabir etti:

“Çünkü Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin değerli kısmı hayatlarının büyük kısmını Türkiye’de geçirdiler. Bu sorunun 11. yılındayız. Genç nüfusu düşünürsek; yeni doğanlar ve çocukken buraya gelenler hayatlarının değerli kısmını Türkiye’de geçirdi. Bu beşerler Türkiye’de diğer bir ülke tanımadılar. Bu sebeple onlara geri dönme sorusu sorulduğunda büyük ihtimalle geri dönmek istemeyeceklerdir.”

Türkiye’deki SuriyelilerFotoğraf: Rena Effendi

Bilhassa seçim devirlerinde ve seçime yaklaşıldığı periyotlarda bu problemin çoğunlukla gündeme geldiğini anımsatan Efe, “Bunun sebeplerini de biliyoruz. Ekonomik bir kadro sebepleri var. Ekonomik olarak sıkıntıların arttığı devirlerde zincirin en zayıf halkası olarak mülteciler görülür. Bu Avrupa’da da oldukça vakittir yükselen bir trend. Çok sağ siyasetin yükselmesiyle birlikte bunun Türkiye’ye yansımalarını da gördük” dedi.

İbrahim Efe, ahenk siyasetleri açısından yapılan çalışmaların kıymetli olduğunu lakin kâfi seviyeye ulaşmadığı kaydetti.

Geri gönderme siyasetin gündeminde

Daha evvel CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, iktidara gelmeleri halinde sığınmacıları ülkelerine göndereceklerini açıklamıştı.

Mart ayında yaptığı açıklamada Suriyeli sığınmacıları geri göndermeyeceklerini belirten Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Ankara’da büyükelçilere verdiği iftar yemeğinde, “Tek başına bırakılmış olsak da Suriyeli kardeşlerimizin istekli ve onurlu geri dönüşleri için elimizden gelen çabası gösteriyoruz” diyerek geri adım attı.

MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli ise Suriyeli sığınmacıların ülkelerinden ayrılış ve kopuşlarına niye olan ağır kurallar ortadan kalkar kalkmaz inançlı ve istekli bir biçimde geldikleri üzere uğurlanmasını önerdi, lakin toplumsal huzuru bozanların hudut dışı edilmesini istedi.

Kilis’te Suriye sınırıFotoğraf: Dona Bozzi/Pacific Press/picture alliance

Suriyeli sığınmacıların geri gönderilmesi istikametinde radikal görüşleri olan Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ ise bunun için eski Dışişleri Bakanı Şükrü Sina Gürel başkanlığındaki bir heyetin Şam Hükümeti ile görüşme yapma planını deklare etti.

3,7 milyon Suriyeli sığınmacı var

Resmi sayılara göre Türkiye’de 3 milyon 761 bin Suriyeli sığınmacı var. Okul çağındaki yaklaşık bir milyon 124 bin Suriyeli çocuğun 730 bini okula giderken, yüzde 35’i eğitimden yoksun. Bunların haricinde yaklaşık 192 bin Suriyeliye Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı verildi. Türkiye’nin Suriye’de denetimi altında tuttuğu belirtilen bölgelere ise yaklaşık 500 bin sığınmacının geri döndüğü sav ediliyor.

Göç Yönetimi Başkanlığı ise 2021 yılı faaliyet raporunda bu yıl için “Ulusal ve milletlerarası hukuk çerçevesinde sistemsiz göçmenlerin istekli ve inançlı geri dönüş sayılarını artırabilecek bir sistem oluşturma” gayesini koydu.

Türkiye ile Suriye idaresi içinde direkt bir temas yok. Fakat iki ülkenin istihbarat teşkilatlarının perde gerisinden görüştüğü biliniyor.