RAM
New member
Türkiye evvelce problemli olduğu birtakım ülkelerle gerisi gerisine olağanlaşma adımları atarken Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın en son Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi ile tokalaşması dış siyasetteki dönüşümü bir daha tartışmaya açtı. Sisi’nin akabinde Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile ne vakit görüşülebileceği ise ana gündem unsurlarından birisi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, partisinin TBMM’deki küme toplantısında bir yandan hafta sonu Suriye’yi de kapsayan hava harekatının kara ile devam edebileceğinin işaretini verirken öteki yandan Esad ile görüşme sorusuna “Siyasette küslük, dargınlık olmaz. Eninde sonunda, en uygun koşulda, adımlarınızı atarsınız” karşılığını verdi.
Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi, Emekli Büyükelçi Ömer Önhon ise “YPG’nin Suriye’de başka yapılanmaya gitmesi temelinde Türkiye ile Esad içinde ortak yarar var diye düşünüyorum” görüşende. Önhon, Suriye ile olağanlaşma adımlarının parametreleri, bölgedeki YPG varlığı, Türkiye’nin desteklediği muhalifler ve sığınmacılar problemi, Suriye idaresinin Türkiye ile görüşmeyi isteyip istemeyeceği mevzularında DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi, Emekli Büyükelçi Ömer Önhon Fotoğraf: privat
DW Türkçe: En son Sisi ile görüşüldü, fakat Suriye ile olağanlaşma sürecinin daha sıkıntı olacağı söyleniyor. Size göre Türkiye ile Suriye içindeki en problemli alanlar neler?
Önhon: İki ülke içinde biroldukça ele alınması gereken sorun var. Bu krizden bu yana geçen mühlet zarfında yaşanan olaylara bakarsanız birfazlaca sıkıntı olduğunu görüyorsunuz. Ancak bir ehemmiyet sırası yapmak gerekirse, güvenlik sorunu yani YPG ve IŞİD ile sığınmacılar problemi birinci öncelikli konulardan ikisi.
2019’dan yana süren istihbarat görüşmelerinde bu mevzular da ele alındığını iddia ediyoruz. YPG ile ilgili bahis nasıl çözümlenebilir iki ülke içinde? Zira YPG ile Esad idaresinin de bir ilgisi var sonuçta.
Ortada son derece iç içe geçmiş, karmaşık bir tablo var. Suriye rejiminin YPG ile münasebette olması aslında yeni bir şey değil, evvelden beri bağlantıları vardı. örneğin Kamışlı’da her vakit rejimin mevcudiyeti vardı. Havaalanının denetiminden tutun, istihbarat binasının YPG muhafazasında rejim güçleri tarafınca yönetilmeye devam etmesi üzere. Ayrıyeten Fırat’ın doğu tarafındaki petrol yataklarından çıkarılan yani YPG’nin çıkardığı petrolün rejime de satıldığını herkes çok net biçimde biliyor. Onun haricinde bilhassa 2019’daki harekattan daha sonra rejim askerlerinin huduttaki birtakım bölgelere daha görünür bir biçimde geri döndüklerini de biliyoruz. Yani rejimle YPG içinde aslında daima bir dirsek teması olmuştur, bu yeni bir şey değil. Bu işin bir boyutu. İşin öbür boyutunda ise YPG’nin ileride Suriye’den başka bir yapılanmaya gitmesi yolunda bir emeli olduğu takdirde, ki o denli bir maksadı da olabilir, bunun Suriye idaresi tarafınca güzel karşılanmayacağını ve kabul edilebilir bir şey olmayacağını düşünebiliriz. ötürüsıyla YPG’nin Suriye’den farklı bir yapılanmaya gitmesi temelinde Türkiye ile Esad idaresi içinde ortak bir yarar var diye düşünüyorum.
YPG sıkıntısı ile ilgili olarak yalnızca Esad idaresi ile görüşmek kâfi olacak mı? Zira IŞİD ile çaba çerçevesinde ABD’nin de büyük dayanağını alıyorlar.
ABD’li yetkililer tarafınca yapılan açıklamalarda daima söylemiş oldukleri “bizim için Suriye’de IŞİD önceliklidir” kelamı. “IŞİD’in canlanmaması, yine güçlenmemesi önemlidir” diyor ve bu çizgi üzerinden gidiyorlar. YPG’yi de IŞİD’e karşı gayrette bir ortak olarak görüyorlar. Artık öbür taraftan da YPG bunu çok hoş kullanıyor. “Biz sizin ortağınızız, şayet biz zayıflarsak IŞİD’le çabanız zayıflar” diye. meğer Türkiye aslında IŞİD’e karşı uğraş eden ve kara harekâtı manasında yüz yüze IŞİD’le savaşan tek ülke.
Ama evvela Türkiye’ye yönelik IŞİD’le kâfi bir çaba yapmadığına yönelik tenkitler de vardı.
Türkiye için IŞİD her vakit tehdit olmuştur. 2015-2016’ta Türkiye’de yapılan terör operasyonlarına ya da terör ataklarına baktığınız vakit bunun gerisinde daima iki örgüt var. Ya YPG ya da IŞİD. IŞİD’in Musul Başkonsolosluğunu basması, oradaki işçisi rehin alması da var. Yani IŞİD, Türkiye için her vakit bir tehdit olmuştur. Türkiye “IŞİD’le savaşmayalım” demiyor, “IŞİD’le savaşalım” diyor. aslına bakarsanız memleketler arası koalisyonun da bir modülü. Fakat bir terör örgütünü bitirmek için öteki bir terör örgütüyle üstlerine gitmeyelim görüşünü savunuyor. Yani IŞİD’le savaşması PKK’nın, YPG’nin terör örgütü niteliğini ortadan kaldırmıyor.
Peki Türkiye bu görüşlerine ABD’yi ikna edebilir mi?
ABD ne istiyor onu da bilmek lazım. Fakat her şeyimizi de ABD ne istiyor diye ayarlayacak değiliz, sonuçta ulusal çıkarlarımız öncelikli. ABD’nin oradaki niyeti nedir, büyük fotoğraf onun gözünde nedir ona bakmak lazım. IŞİD’e karşı uğraş şayet evvelari ise bizim de IŞİD’e karşı çaba evvelarimizden biri. ABD’nin orada kalmak istemesinin bir başka sebebi de muhtemelen İran’la ilgili tasaları. Orası tam İran’ın Şii nesli denilen bölgesinde, o mülahazayla da hareket edebilir. Lakin sonuçta Türkiye’nin o bölgeden kaynaklı terör karşısındaki savunma hakkı konusunda ABD’nin karşı çıkmaması lazım. Sonuçta terörle uğraş ediyoruz biz de.
Genel olarak bir dönüşüm var dış siyasette. Esad ile görüşmeyi de siz bu çerçeveye mi koyuyorsunuz ve başka taraftan Esad’ın Erdoğan ile görüşmek için epeyce istekli olmayabileceği de söyleniyor, sizce Esad ister mi görüşmeyi?
Bunu söylemek hayli güç. Zira bir bahiste tek bir fikir olmaz. örneğin Suriye’de birinci bu olaylar başladığı vakit da “olayları güç kullanması yoluyla mı bastıralım yoksa göstericilerin taleplerini bir ölçüde de olsa karşılama yoluna mı gidelim?” diyen iki küme içinde çekişme oldu. Sonuçta güç yoluyla bastıralım diyenler üstün çıktı. Artık burada da “Türkiye’yle alakaları her şeye karşın düzeltelim” diyenler de vardır, “Türkiye’yle bağları düzeltmeyelim, yaptıklarını unutmayalım” diyenler de. Artık bu iki görüşten hangisi daha üstün çıkar bilmiyorum. Sonuçta iki komşu ülke içinde ilgiler kesinlikle bir biçimde belirli bir noktaya gelecektir bir süre daha sonra. Fakat kim daha istekli, kim değil konusunda Türkiye tarafınca baktığınızda hükümetin dış siyasette “biz herkesle bağları düzeltiyoruz, değerli olan Türkiye’nin çıkarlarıdır” diye bir atak yapma imajı verdiğini izliyoruz. En son Sisi’yle el sıkışılmasının akabinde Esad ile de ortayı düzeltme eforuna, seçimler öncesi “bak hükümet dış siyasette istediği şeyi, istediği vakit yapabiliyor” bildirisini verip seçmen nezdinde bir puan toplaması nazarından da bakılabilir. Öbür taraftan Esad bu kadar vakit daha sonra Türkiye kaynaklı sorunlarla yüzleştikten daha sonra seçimler öncesi bu biçimde bir dostluk gösterisine girmeye gerek nazaranbilir de görmeyebilir de. Bunu vakit gösterecek.
Erdoğan bugün bir daha kara harekâtı işareti verdi. Lakin öteki taraftan Esad ile olağanlaşmak de isteniyor. Bu biraz çelişkili değil mi? Şam’ın kuralları vardı TSK’nın Suriye’den çekilmesi üzere.
Ben TSK’nın Suriye topraklarında kalıcı olmadığını düşünüyorum. Yani orada bir güvenlik boşluğu ve o güvenlik boşluğundan kaynaklanan Türkiye’ye yönelik tehditler var. Türkiye o güvenlik boşluğu giderilene kadar, oradan kaynaklı tehditleri durdurmak hedefiyle sonun öbür tarafında konuşlandı. O güvenlik boşluğu doldurulunca, bir tahlil bulununca ve Suriye idaresi oranın denetimini ele alınca da oradan kaynaklı tehdidin önüne geçilince bizim askerlerimiz aslına bakarsanız orada kalmayacaklar diye düşünüyorum. Bunu aslında yetkililer de deklare ettilar. Bir de yapılan harekât toprak ele geçirmek yahut orada hakimiyet kurma gayeli değil. Türkiye’ye oradan yönelen tehdidi bertaraf etmek için yapılan bir harekât. YPG’nin orada birtakım emelleri var, o bölgelerde kendi idaresini oluşturmak istiyor. Bunun Suriye’nin de epeyce olumlu bakacağı bir şey olmadığını düşünürsek, bir yerde tahminen çıkarlar kesişiyor noktasında düşünebiliriz.
Suriye ile ilgili bir öbür problem Türkiye’nin desteklediği muhalifler konusu. Bu sorun nasıl tahlil bulabilir?
Burada temel nokta; Erdoğan’ın Esad’la el sıkışıp sıkışmaması değil. Temel nokta Suriye’ye barış ve istikrarı getirebilecek, bu krizi sonlandırabilecek bir siyasi tahlil bulunabilir mi? Yani bu siyasi tahlil de bütün tarafları kapsıyor natürel. Taraflardan bir tanesi ötekini alt etti falan, onun istediği biçimde her şeye evrilecek diye bir şey esasen kelam konusu değil. Bütün tarafları kapsayan bir siyasi tahlil için çalışmak lazım. Bu siyasi tahlile Esad idaresi kadar muhalifler de dahil olacaktır. ötürüsıyla evet, şu anda muhalifler içinde Esad’ı bir savaş hatalısı olarak goren ve onunla hiç bir biçimde barış yapılamayacağını düşünen kümeler olabilir. Lakin bu süreç kendi dinamikleri ortasında gelişecektir. Sonuçta tahlil dediğimizde bütün tarafları içine alan bir konseptten bahsediyoruz. Önümüzdeki devirde de bu konsept dahilinde bir tahlil bulunacaktır. Tahlilden şad olmayanlar, karşı çıkanlar kesinlikle olacaktır. Olmaya da devam edecektir. Lakin bu biçimde kanayan bir yaranın bulunması bütün bölge için tehlike olmaya devam ediyor. Her an o yara daha büyüyebilir, iltihaplanabilir ve herkesi daha da fazlaca etkileyebilir. ötürüsıyla bu krizin artık sonlanması gerekiyor. Lakin o kadar hayli aktör var ki ve her aktörün de evvelari ve gündemleri fazlaca farklı. Bu evvelarin ve gündemlerin bir biçimde bağdaştırılması en sıkıntı şey.
Son olarak sığınmacılar problemi de Türkiye’nin bir başka önceliği. Bu sorun nasıl çözümlenebilir?
Bu hususta da kesin kararlar vermek güç. Lakin ülkesinden kaçan bir insanın yine ülkesine dönmesi için kendi kendine birtakım garantiler olduğunu görmesi gerekir. O teminatlar olmadan iki tarafın el sıkışması yalnızca kâfi değil gibime geliyor. Köprünün altından fazlaca sular aktı, epey acılar kötülükler yaşandı, itimat sarsıldı. ötürüsıyla dönmesi gereken beşerler da o denli bugünden yarına dönmeyebilirler. Neler olduğunu görmeleri gerekir diye düşünüyorum.
Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi, Emekli Büyükelçi Ömer Önhon ise “YPG’nin Suriye’de başka yapılanmaya gitmesi temelinde Türkiye ile Esad içinde ortak yarar var diye düşünüyorum” görüşende. Önhon, Suriye ile olağanlaşma adımlarının parametreleri, bölgedeki YPG varlığı, Türkiye’nin desteklediği muhalifler ve sığınmacılar problemi, Suriye idaresinin Türkiye ile görüşmeyi isteyip istemeyeceği mevzularında DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi, Emekli Büyükelçi Ömer Önhon Fotoğraf: privat
DW Türkçe: En son Sisi ile görüşüldü, fakat Suriye ile olağanlaşma sürecinin daha sıkıntı olacağı söyleniyor. Size göre Türkiye ile Suriye içindeki en problemli alanlar neler?
Önhon: İki ülke içinde biroldukça ele alınması gereken sorun var. Bu krizden bu yana geçen mühlet zarfında yaşanan olaylara bakarsanız birfazlaca sıkıntı olduğunu görüyorsunuz. Ancak bir ehemmiyet sırası yapmak gerekirse, güvenlik sorunu yani YPG ve IŞİD ile sığınmacılar problemi birinci öncelikli konulardan ikisi.
2019’dan yana süren istihbarat görüşmelerinde bu mevzular da ele alındığını iddia ediyoruz. YPG ile ilgili bahis nasıl çözümlenebilir iki ülke içinde? Zira YPG ile Esad idaresinin de bir ilgisi var sonuçta.
Ortada son derece iç içe geçmiş, karmaşık bir tablo var. Suriye rejiminin YPG ile münasebette olması aslında yeni bir şey değil, evvelden beri bağlantıları vardı. örneğin Kamışlı’da her vakit rejimin mevcudiyeti vardı. Havaalanının denetiminden tutun, istihbarat binasının YPG muhafazasında rejim güçleri tarafınca yönetilmeye devam etmesi üzere. Ayrıyeten Fırat’ın doğu tarafındaki petrol yataklarından çıkarılan yani YPG’nin çıkardığı petrolün rejime de satıldığını herkes çok net biçimde biliyor. Onun haricinde bilhassa 2019’daki harekattan daha sonra rejim askerlerinin huduttaki birtakım bölgelere daha görünür bir biçimde geri döndüklerini de biliyoruz. Yani rejimle YPG içinde aslında daima bir dirsek teması olmuştur, bu yeni bir şey değil. Bu işin bir boyutu. İşin öbür boyutunda ise YPG’nin ileride Suriye’den başka bir yapılanmaya gitmesi yolunda bir emeli olduğu takdirde, ki o denli bir maksadı da olabilir, bunun Suriye idaresi tarafınca güzel karşılanmayacağını ve kabul edilebilir bir şey olmayacağını düşünebiliriz. ötürüsıyla YPG’nin Suriye’den farklı bir yapılanmaya gitmesi temelinde Türkiye ile Esad idaresi içinde ortak bir yarar var diye düşünüyorum.
YPG sıkıntısı ile ilgili olarak yalnızca Esad idaresi ile görüşmek kâfi olacak mı? Zira IŞİD ile çaba çerçevesinde ABD’nin de büyük dayanağını alıyorlar.
ABD’li yetkililer tarafınca yapılan açıklamalarda daima söylemiş oldukleri “bizim için Suriye’de IŞİD önceliklidir” kelamı. “IŞİD’in canlanmaması, yine güçlenmemesi önemlidir” diyor ve bu çizgi üzerinden gidiyorlar. YPG’yi de IŞİD’e karşı gayrette bir ortak olarak görüyorlar. Artık öbür taraftan da YPG bunu çok hoş kullanıyor. “Biz sizin ortağınızız, şayet biz zayıflarsak IŞİD’le çabanız zayıflar” diye. meğer Türkiye aslında IŞİD’e karşı uğraş eden ve kara harekâtı manasında yüz yüze IŞİD’le savaşan tek ülke.
Ama evvela Türkiye’ye yönelik IŞİD’le kâfi bir çaba yapmadığına yönelik tenkitler de vardı.
Türkiye için IŞİD her vakit tehdit olmuştur. 2015-2016’ta Türkiye’de yapılan terör operasyonlarına ya da terör ataklarına baktığınız vakit bunun gerisinde daima iki örgüt var. Ya YPG ya da IŞİD. IŞİD’in Musul Başkonsolosluğunu basması, oradaki işçisi rehin alması da var. Yani IŞİD, Türkiye için her vakit bir tehdit olmuştur. Türkiye “IŞİD’le savaşmayalım” demiyor, “IŞİD’le savaşalım” diyor. aslına bakarsanız memleketler arası koalisyonun da bir modülü. Fakat bir terör örgütünü bitirmek için öteki bir terör örgütüyle üstlerine gitmeyelim görüşünü savunuyor. Yani IŞİD’le savaşması PKK’nın, YPG’nin terör örgütü niteliğini ortadan kaldırmıyor.
Peki Türkiye bu görüşlerine ABD’yi ikna edebilir mi?
ABD ne istiyor onu da bilmek lazım. Fakat her şeyimizi de ABD ne istiyor diye ayarlayacak değiliz, sonuçta ulusal çıkarlarımız öncelikli. ABD’nin oradaki niyeti nedir, büyük fotoğraf onun gözünde nedir ona bakmak lazım. IŞİD’e karşı uğraş şayet evvelari ise bizim de IŞİD’e karşı çaba evvelarimizden biri. ABD’nin orada kalmak istemesinin bir başka sebebi de muhtemelen İran’la ilgili tasaları. Orası tam İran’ın Şii nesli denilen bölgesinde, o mülahazayla da hareket edebilir. Lakin sonuçta Türkiye’nin o bölgeden kaynaklı terör karşısındaki savunma hakkı konusunda ABD’nin karşı çıkmaması lazım. Sonuçta terörle uğraş ediyoruz biz de.
Genel olarak bir dönüşüm var dış siyasette. Esad ile görüşmeyi de siz bu çerçeveye mi koyuyorsunuz ve başka taraftan Esad’ın Erdoğan ile görüşmek için epeyce istekli olmayabileceği de söyleniyor, sizce Esad ister mi görüşmeyi?
Bunu söylemek hayli güç. Zira bir bahiste tek bir fikir olmaz. örneğin Suriye’de birinci bu olaylar başladığı vakit da “olayları güç kullanması yoluyla mı bastıralım yoksa göstericilerin taleplerini bir ölçüde de olsa karşılama yoluna mı gidelim?” diyen iki küme içinde çekişme oldu. Sonuçta güç yoluyla bastıralım diyenler üstün çıktı. Artık burada da “Türkiye’yle alakaları her şeye karşın düzeltelim” diyenler de vardır, “Türkiye’yle bağları düzeltmeyelim, yaptıklarını unutmayalım” diyenler de. Artık bu iki görüşten hangisi daha üstün çıkar bilmiyorum. Sonuçta iki komşu ülke içinde ilgiler kesinlikle bir biçimde belirli bir noktaya gelecektir bir süre daha sonra. Fakat kim daha istekli, kim değil konusunda Türkiye tarafınca baktığınızda hükümetin dış siyasette “biz herkesle bağları düzeltiyoruz, değerli olan Türkiye’nin çıkarlarıdır” diye bir atak yapma imajı verdiğini izliyoruz. En son Sisi’yle el sıkışılmasının akabinde Esad ile de ortayı düzeltme eforuna, seçimler öncesi “bak hükümet dış siyasette istediği şeyi, istediği vakit yapabiliyor” bildirisini verip seçmen nezdinde bir puan toplaması nazarından da bakılabilir. Öbür taraftan Esad bu kadar vakit daha sonra Türkiye kaynaklı sorunlarla yüzleştikten daha sonra seçimler öncesi bu biçimde bir dostluk gösterisine girmeye gerek nazaranbilir de görmeyebilir de. Bunu vakit gösterecek.
Erdoğan bugün bir daha kara harekâtı işareti verdi. Lakin öteki taraftan Esad ile olağanlaşmak de isteniyor. Bu biraz çelişkili değil mi? Şam’ın kuralları vardı TSK’nın Suriye’den çekilmesi üzere.
Ben TSK’nın Suriye topraklarında kalıcı olmadığını düşünüyorum. Yani orada bir güvenlik boşluğu ve o güvenlik boşluğundan kaynaklanan Türkiye’ye yönelik tehditler var. Türkiye o güvenlik boşluğu giderilene kadar, oradan kaynaklı tehditleri durdurmak hedefiyle sonun öbür tarafında konuşlandı. O güvenlik boşluğu doldurulunca, bir tahlil bulununca ve Suriye idaresi oranın denetimini ele alınca da oradan kaynaklı tehdidin önüne geçilince bizim askerlerimiz aslına bakarsanız orada kalmayacaklar diye düşünüyorum. Bunu aslında yetkililer de deklare ettilar. Bir de yapılan harekât toprak ele geçirmek yahut orada hakimiyet kurma gayeli değil. Türkiye’ye oradan yönelen tehdidi bertaraf etmek için yapılan bir harekât. YPG’nin orada birtakım emelleri var, o bölgelerde kendi idaresini oluşturmak istiyor. Bunun Suriye’nin de epeyce olumlu bakacağı bir şey olmadığını düşünürsek, bir yerde tahminen çıkarlar kesişiyor noktasında düşünebiliriz.
Suriye ile ilgili bir öbür problem Türkiye’nin desteklediği muhalifler konusu. Bu sorun nasıl tahlil bulabilir?
Burada temel nokta; Erdoğan’ın Esad’la el sıkışıp sıkışmaması değil. Temel nokta Suriye’ye barış ve istikrarı getirebilecek, bu krizi sonlandırabilecek bir siyasi tahlil bulunabilir mi? Yani bu siyasi tahlil de bütün tarafları kapsıyor natürel. Taraflardan bir tanesi ötekini alt etti falan, onun istediği biçimde her şeye evrilecek diye bir şey esasen kelam konusu değil. Bütün tarafları kapsayan bir siyasi tahlil için çalışmak lazım. Bu siyasi tahlile Esad idaresi kadar muhalifler de dahil olacaktır. ötürüsıyla evet, şu anda muhalifler içinde Esad’ı bir savaş hatalısı olarak goren ve onunla hiç bir biçimde barış yapılamayacağını düşünen kümeler olabilir. Lakin bu süreç kendi dinamikleri ortasında gelişecektir. Sonuçta tahlil dediğimizde bütün tarafları içine alan bir konseptten bahsediyoruz. Önümüzdeki devirde de bu konsept dahilinde bir tahlil bulunacaktır. Tahlilden şad olmayanlar, karşı çıkanlar kesinlikle olacaktır. Olmaya da devam edecektir. Lakin bu biçimde kanayan bir yaranın bulunması bütün bölge için tehlike olmaya devam ediyor. Her an o yara daha büyüyebilir, iltihaplanabilir ve herkesi daha da fazlaca etkileyebilir. ötürüsıyla bu krizin artık sonlanması gerekiyor. Lakin o kadar hayli aktör var ki ve her aktörün de evvelari ve gündemleri fazlaca farklı. Bu evvelarin ve gündemlerin bir biçimde bağdaştırılması en sıkıntı şey.
Son olarak sığınmacılar problemi de Türkiye’nin bir başka önceliği. Bu sorun nasıl çözümlenebilir?
Bu hususta da kesin kararlar vermek güç. Lakin ülkesinden kaçan bir insanın yine ülkesine dönmesi için kendi kendine birtakım garantiler olduğunu görmesi gerekir. O teminatlar olmadan iki tarafın el sıkışması yalnızca kâfi değil gibime geliyor. Köprünün altından fazlaca sular aktı, epey acılar kötülükler yaşandı, itimat sarsıldı. ötürüsıyla dönmesi gereken beşerler da o denli bugünden yarına dönmeyebilirler. Neler olduğunu görmeleri gerekir diye düşünüyorum.