RAM
New member
ABD’nin saygın fikir kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Lider Yardımcısı Ian Lesser, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğini bloke etmesinin NATO’nun çıkarlarına ziyan verdiğini, müttefikleri ile ilgilerini de baltaladığını söylemiş oldu.
Geçmişte ABD Dışişleri Bakanlığı’nda, Türkiye’den sorumlu siyasi planlama takımında yer alan Lesser, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu tavrındaki ısrarının, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle siyasi ilgilerinde “bir felakete” yol açabileceğini kaydetti.
“Türkiye, ittifak ortasında en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya” tespitini aktaran Lesser, NATO’nun kolektif savunma önnazarann 5’inci unsurunun lakin tüm üyelerin dayanağı ile işler hale geldiğini hatırlattı.
“Kolektif savunmaya duyduğu gereksinim önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemesi, Türkiye’nin çıkarına değil” diyen Lesser, “Türkiye’nin, tam da en sıkıntı anlarda muhtaçlık duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği dayanağa ait öngörüyü zayıflatıyor” ihtarında bulundu.
NATO’daki son krizin ABD ile Türkiye’nin bağlantılarını stabilize etme uğraşlarını da tehlikeye soktuğunu söyleyen Lesser, Türkiye’nin Suriye’nin kuzebir daha yeni bir askeri operasyonuna ait değerlendirmelerini de aktardı.
Türkiye’yi en uygun tanıyan Amerikalı uzmanların başında yer alan GMF Lider Yardımcısı ve Brüksel ofisi yöneticisi Ian Lesser’e yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyleki:
Ian LesserFotoğraf: Samuel Corum/AA/picture alliance
DW Türkçe: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazları sürüyor. Erdoğan, son görüşmelerden istenen kararın alınamadığını söylemiş oldu ve “Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti’nin başında olduğu sürece, teröre takviye veren ülkelerin katiyetle NATO’ya girmesine biz ‘Evet’ diyemeyiz” dedi. Ankara’nın bu tavrı Brüksel ve Washington’da nasıl yankı buluyor?
Ian Lesser: Çok kötü… NATO ortasında, Türkiye ile alakalar konusunda yaşanan bu kriz, Ankara ile son senelerda bir hayli farklı bahisteki ihtilafların üzerine geldi, aslına bakarsanız mevcut olan olumsuz algıyı daha da güçlendirdi. Rusya’dan S-400 alımı, Suriye, Kafkaslar, Libya ve olağan ki Doğu Akdeniz’e yönelik siyasetleri niçiniyle esasen Türkiye ile ilgili kaygılar mevcuttu. Tüm bunlara bir yenisi daha eklenmiş oldu… Türkiye’nin yaptığı üzere, ikili görüş ayrılıklarını bu kadar aleni ve direkt NATO karar alma süreçlerine taşımak, ittifakın çıkarlarına ziyan veriyor.
Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD idaresini siyaset değişikliğine zorlama gayesinin yattığı belirtiliyor. ABD’nin uyguladığı CAATSA yaptırımlarının kaldırılması, F-16 satışına onay verilmesi, Türk ordusunun Suriye’nin kuzebir daha yeni bir askeri harekatına yaptırımlar ile karşılık verilmemesi ve ABD idaresinin YPG ile işbirliğine son vermesi üzere beklentilerden kelam ediliyor. Sizce Washington, NATO genişlemesine yeşil ışık yakması karşılığında Ankara’nın bu konularda beklediği adımları atar mı?
Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD siyasetlerinde değişikliğe yol açabilme maksadı de yatıyor olabilir. Lakin bu beklentilerine karşılık almasını pek de muhtemel görmüyorum. Hem Washington’da hem Ankara’da, artık ilgileri mümkün olduğu ölçüde stabilize etmeye çalışma vaktinin geldiği düşünülmüştü. Çok uzun bir liste oluşturan sıkıntıları tahlile kavuşturmak, her iki ülke liderliğinin kapasitesini aşıyor olabilir. Lakin sıkıntılar çözümlenemese de, en azından alakalar stabilize edilebilir diye düşünülmüştü. Lakin NATO’daki bu son kriz, artık bunu da tehlikeye soktu.
ABD Lideri Biden, nazaranve geldiğinden bu yana Cumhurbaşkanı Erdoğan’a aralı bir tavır takınıyorFotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidency/AA/picture alliance
AKP’nin Cumhur İttifakı’ndaki ortağı olan MHP’nin başkanı Devlet Bahçeli de sert açıklamalar yaptı. İsveç ve Finlandiya’nın bir “oldubittiyle” NATO’ya dahil edilmesi halinde Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasının da “alternatif bir tercih olarak gündeme alınması” gerektiğini savundu…
Bu açıklamalar hem Brüksel’de hem Washington’da epey olumsuz bir algıya yol açıyor. Türk siyasetçilerin, Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasından kelam etmesi, ittifak ortasında Türkiye’nin NATO üyeliğini sorgulayan etrafları daha da güçlendiriyor. Bir ülkenin üyelikten ayrılmasının talep edilmesini düzenleyen bir düzenek yok. Ancak tarihte, ittifakın askeri kanadından ayrılan Fransa meselade olduğu üzere, NATO’daki pozisyonlarını, üyeliklerinin niteliğini düşüren ülkeler oldu. Yani Türkiye epeyce istek ettiği takdirde misal adımlar atabilir çok natürel ki. Lakin bunun hiç de mümkün olduğunu düşünmüyorum.
Niçin muhtemel görmediğinizi açar mısınız? AİHM kararlarını uygulamadığı için Türkiye Avrupa Kurulu’nda ihlal prosedürüyle karşı karşıya. Bir gecede İstanbul Sözleşmesi’nden çekilen Türkiye’nin ani bir kararla hem Avrupa Kurulu’ndan, hem NATO’dan çıkabileceğini, Erdoğan’ın Türkiye’yi Batı’dan koparmaya çalıştığını sav edenler var…
NATO’dan çıkmasını muhtemel görmüyorum zira bölgesinde istikrarsızlık artarken, Türkiye’nin üye olduğu, kendi güvenlik çıkarlarını oturup konuşabildiği, takviye isteyebildiği NATO’ya gereksinimi artıyor. Türkiye’nin NATO’nun sunduğu kuvvetli güvenlik garantisine gereksinimi artıyor. NATO’nun zayıflaması mı, güçlenmesi mi Türkiye’nin faydasına? İşte Türkiye’deki siyasi liderliğin uygunca baş yorup yanıtlaması gereken soru bu. Zira zayıflamış bir NATO, Türkiye’nin büyük, hayati değere sahip çıkarlarına ziyan verir. Türkiye siyasi liderliği hesabını epeyce düzgün yapmalı.
Pekala, taraflar içinde bir uzlaşı sağlanamaması ve Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerine blokajını sürdürmesi ne cins sonuçlar doğurabilir?
İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği ittifak için epey büyük bir değer ve öncelik taşıyor. Bunun Türkiye tarafınca engellemesi, Ankara’nın Batılı müttefikleriyle olan siyasi bağlantılarında bir felaket manasına gelir… Bakın, NATO’nun bir üyeye yapılmış atağın, tüm üyelere yapılmış bir akın olarak değerlendirileceğini, yani kolektif savunmayı düzenleyen 5’inci hususunun uygulanabilmesi için karar alınması gerekiyor. Yani bir ülke atağa uğradığında takviye talep edebiliyor. Lakin bu dayanağı alabileceğinin bir garantisi de yok.
Krizin tahlile kavuşturulamaması durumunda, Türkiye’nin 5’inci unsur garantisinden yararlanamayacağını mı söylüyorsunuz?
Bu hususun uygulanabilmesi için, müttefiklerin siyasi dayanakları, alınacak kararda oydaşma gerekecek. Türkiye, Rusya ile bağlantılarında ve yalnızca Rusya ile de değil, bir epeyce potansiyel gri alan tehditlerle karşı karşıya. Kolektif savunmaya duyduğu muhtaçlık önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemek, bu niçinle Türkiye’nin çıkarına değil. Hatırlarsanız son senelerda bir NATO müttefiki ile Rusya’nın askeri olarak direkt karşı karşıya geldiği tek olay Türkiye’nin, 2015 yılında Türk hava alanını ihlal eden Rus savaş uçağını vurması ile yaşandı… Bugün misal bir olay yaşansa, hayli süratli bir tırmanış yaşanabilir. Günümüzde Rusya’nın Türkiye’nin çıkarlarına oluşturduğu tehdit açık bir biçimde mevcut. Karadeniz’de ya da Kafkaslarda askeri bir ihtilaf yaşanması ihtimali az değil ne yazık ki. Ve işte bu biçimde Türkiye’nin NATO müttefiklerinin dayanışmasına gereksinim duyacak. Zayıf değil kuvvetli bir NATO’ya gereksinimi var. Türkiye’nin, tam da en sıkıntı anlarda muhtaçlık duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği takviyeye ait öngörüyü zayıflatıyor.
Türkiye, 1952’den bu yana NATO üyesi.Fotoğraf: Kenzo Tribouillard/AFP/Getty Images
Bu ortada Erdoğan, Suriye’nin kuzebir daha dönük yeni bir askeri operasyonun sinyalini de verdi. Ukrayna savaşının Türkiye’nin stratejik ehemmiyetini artırdığı, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri konusunda değerli bir kozu elinde bulundurduğunu söyleyen kimi uzmanlar, Ankara’nın bu biçimde bir operasyonuna, ABD’nin hayli da sert reaksiyon göstermeyeceği iddiasında bulunuyorlar. Siz ne düşünüyorsunuz ?
Türkiye, müttefiklerinin itirazlarına, karşı çıkmalarına karşın Suriye’de tek başına aksiyona geçmek istiyorsa, bunu yapar. Bunun akla yatkın olup olmayacağı ise farklı bir soru. Lakin kimsenin Türkiye’yi vilayetle de, alanda fiilen engellemeye çalışacağını düşünmüyorum. Son senelerda Türkiye’nin Suriye’de giriştiği faaliyetlere ABD siyasi ve diplomatik olarak karşı çıktı, reaksiyon de gösterdi fakat alanda fiilen engellemedi…
2019 yılında, Barış Pınarı Harekatı daha sonrasında periyodun ABD Lideri Donald Trump, Suriye’nin istikrarsızlaşmasına yol açtığı sebebi öne sürülerek Türkiye’ye yaptırım öngoren 13894 sayılı kararnameyi imzalamış, hatta Savunma Bakanı Akar, İçişleri Bakanı Soylu ve periyodun güç bakanı Sönmez yaptırım listesine alınmıştı. Gerçi bakanlar sonrasındasında yaptırım listesinden çıkartıldı fakat Türkiye’nin yeni bir harekata girişmesi ve bilhassa Kobani’yi maksat alması durumunda ABD idaresinin bir daha bu kararnamede öngörülen yaptırımları devreye sokabileceği belirtiliyor. Periyodun ABD Hazine Bakanı Mnuchin, bu yaptırımlar için “Türk iktisadına kepenk indirtebilir” demişti…
Türkiye’nin yeni bir askeri harekat başlatıp başlatmayacağı çabucak hemen kesin değil. Lakin şayet bunu sahiden de yapacak olursa, çok natürel ki ABD idaresinin de önünde bir epeyce seçenek bulunuyor, epeyce farklı formlarda verebileceği mümkün karşılıklar var. Ayrıyeten yansıyı yalnızca ABD’nin değil, NATO’daki öteki üyelerin de vermesi muhtemel… Ben İsveç ve Finlandiya ile ilgili durum niçiniyle müttefiklerin Ankara ile siyasi ihtilaftaki tansiyonu daha da tırmandırmak istediği görüşünde değilim. Ve görünen o ki Türkiye, müttefiklerin öteki tehditlere odaklanmalarını ya da başka birtakım mevzuları daha öncelikli olarak görmelerini, kendisi için bir fırsat olarak görüyor…
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’ye terörle çaba emelli olduğunu söylemiş olduği operasyon hazırlıkları hakkında, “Her vakit söylemiş olduğim üzere, bir gece apansızın onların da doruklarına ineriz, inmeye de mecburuz” dediFotoğraf: Turkish Presidency/AP/picture alliance
Ankara, YPG’yi PKK’nın Suriye uzantısı olarak görüyor ve ABD’nin YPG’yi IŞİD ile gayrette “önemli müttefik” olarak değerlendirmesinden rahatsız, Suriye’ye askeri harekatını da terörle gayret ile gerekçelendiriyor…
Bu IŞİD ile gayret gayesiyle, operasyonel maksatlarla girişilen bir ilgiydi. Başkaları üzere verilen materyal takviyesini diğerlerine satmadılar da kaçmadılar da… yıllar ortasında de alandaki Kürt milisler ile Amerikan askerleri içinde alanda işleyen bir işbirliği biçimi oluştu. Bunun da siyasi sonuçları oldu ve Ortadoğu’daki Kürtlere sempati duyulmasına yol açtı… Amerikalı karar alıcıları için bu yönelim, Türkiye ile alakalar bağlamında değerlendirilmedi, o an Türkiye ile bağlardan daha öncelikli bir tehdit ile çaba kelam konusuydu, Suriye’de alanda operasyonel gayeli alınmış bir karardı…
Türkiye’deki pek epey siyasetçi ve uzman, ABD’nin bölgedeki siyasetlerine kuşkuyla bakıyor. ABD’nin YPG’ye, SDG’ye verdiği takviyeyle, aslında bir Kürt devleti, özerk bir yapı kurmak istediğini lisana getiriyor. Size nazaran ABD bölgede bir Kürt devleti kurmak istiyor mu?
Ben bunun katiyetle gerçek olmadığından eminim. hiçbir Amerikan idaresi, aslına bakarsanız istikrarsız bir bölgeyi daha da istikrarsızlaştıracağı açık bir müddetçten, bölgede bir Kürt devletinin inşasından yana olmaz. Ben bunun masada dahi olmadığına inanıyorum. Ne bu biçimde bir maksat vardı, ne de bu biçimde bir emelin olması mümkün. Lakin bakın, ülkelerin müttefik olmaları, işbirliğine dayanan kuvvetli bir ilgiye sahip olmaları lakin beraberinde da görüş ayrılıklarının olması ve son derece tartışmalı adımlar atmaları mümkün. Bunun örnekleri var ABD, YPG’yi destekliyor, Türkiye Rusya’dan S-400 satın aldı… Çok uzun bir liste yapabiliriz ancak tüm bunların üstünde, her iki ülkenin ortak çıkarı NATO’nun zayıflatılmamasıdır.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile başlayan süreci bazıları yeni bir soğuk savaş periyodu olarak nitelendirirken, kimi uzmanlar besin krizi, global iktisatta yaşanan derin sarsıntılara da dikkat çekerek, adeta üçüncü dünya savaşının eşiğinde olduğumuz ikazında bulunuyor… Siz bu devri nasıl tanımlıyorsunuz ve Türkiye’nin bu vakitte kendini nasıl konumlandırdığını düşünüyorsunuz?
Mutlaka bir soğuk savaşın ortasındayız. Sıcak savaş riskinin bulunduğu bir soğuk savaştayız. Hatta hem de, bir kaç soğuk savaşın ortasındayız. Rusya ile bir soğuk savaştayız, farklı bir nitelik taşısa da Çin ile bir soğuk savaştayız. İran üzere daha küçük ölçekli ülkelerle de soğuk savaştayız. Soğuk savaş her an sıcak savaşa dönebilir. Buna Rusya rejiminin acımasızlığı da yol açabilir, kazaen de sıcak savaşın fitili ateşlenebilir. Ancak gerçek şu: Rusya kaynaklı sıcak savaş riski, Karadeniz ya da Baltıklarda, fazlaca temelli bir biçimde artmış durumda. İşte bu gelişmeler niçiniyle Türkiye, herkes üzere riskleri, epey uygun hesaplamak durumunda. Daha nitelikli güvenlik için müttefiklerimize karşı daha hoşgörülü olmak zorundayız. Türkiye, ittifak ortasında en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya. Bu niçinle Türkiye’nin ittifak ortasındaki pozisyonunun sorgulanmasına yol açacak her şeyden kaçınılmalı ve ne yazık ki bu son kriz tam da bilakis hizmet ediyor. Bu tavrı, Türkiye için gün geçtikçe daha büyük kıymet kazanan müttefikleri ile bağlarını baltalıyor.
Geçmişte ABD Dışişleri Bakanlığı’nda, Türkiye’den sorumlu siyasi planlama takımında yer alan Lesser, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu tavrındaki ısrarının, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle siyasi ilgilerinde “bir felakete” yol açabileceğini kaydetti.
“Türkiye, ittifak ortasında en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya” tespitini aktaran Lesser, NATO’nun kolektif savunma önnazarann 5’inci unsurunun lakin tüm üyelerin dayanağı ile işler hale geldiğini hatırlattı.
“Kolektif savunmaya duyduğu gereksinim önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemesi, Türkiye’nin çıkarına değil” diyen Lesser, “Türkiye’nin, tam da en sıkıntı anlarda muhtaçlık duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği dayanağa ait öngörüyü zayıflatıyor” ihtarında bulundu.
NATO’daki son krizin ABD ile Türkiye’nin bağlantılarını stabilize etme uğraşlarını da tehlikeye soktuğunu söyleyen Lesser, Türkiye’nin Suriye’nin kuzebir daha yeni bir askeri operasyonuna ait değerlendirmelerini de aktardı.
Türkiye’yi en uygun tanıyan Amerikalı uzmanların başında yer alan GMF Lider Yardımcısı ve Brüksel ofisi yöneticisi Ian Lesser’e yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyleki:
Ian LesserFotoğraf: Samuel Corum/AA/picture alliance
DW Türkçe: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazları sürüyor. Erdoğan, son görüşmelerden istenen kararın alınamadığını söylemiş oldu ve “Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti’nin başında olduğu sürece, teröre takviye veren ülkelerin katiyetle NATO’ya girmesine biz ‘Evet’ diyemeyiz” dedi. Ankara’nın bu tavrı Brüksel ve Washington’da nasıl yankı buluyor?
Ian Lesser: Çok kötü… NATO ortasında, Türkiye ile alakalar konusunda yaşanan bu kriz, Ankara ile son senelerda bir hayli farklı bahisteki ihtilafların üzerine geldi, aslına bakarsanız mevcut olan olumsuz algıyı daha da güçlendirdi. Rusya’dan S-400 alımı, Suriye, Kafkaslar, Libya ve olağan ki Doğu Akdeniz’e yönelik siyasetleri niçiniyle esasen Türkiye ile ilgili kaygılar mevcuttu. Tüm bunlara bir yenisi daha eklenmiş oldu… Türkiye’nin yaptığı üzere, ikili görüş ayrılıklarını bu kadar aleni ve direkt NATO karar alma süreçlerine taşımak, ittifakın çıkarlarına ziyan veriyor.
Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD idaresini siyaset değişikliğine zorlama gayesinin yattığı belirtiliyor. ABD’nin uyguladığı CAATSA yaptırımlarının kaldırılması, F-16 satışına onay verilmesi, Türk ordusunun Suriye’nin kuzebir daha yeni bir askeri harekatına yaptırımlar ile karşılık verilmemesi ve ABD idaresinin YPG ile işbirliğine son vermesi üzere beklentilerden kelam ediliyor. Sizce Washington, NATO genişlemesine yeşil ışık yakması karşılığında Ankara’nın bu konularda beklediği adımları atar mı?
Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD siyasetlerinde değişikliğe yol açabilme maksadı de yatıyor olabilir. Lakin bu beklentilerine karşılık almasını pek de muhtemel görmüyorum. Hem Washington’da hem Ankara’da, artık ilgileri mümkün olduğu ölçüde stabilize etmeye çalışma vaktinin geldiği düşünülmüştü. Çok uzun bir liste oluşturan sıkıntıları tahlile kavuşturmak, her iki ülke liderliğinin kapasitesini aşıyor olabilir. Lakin sıkıntılar çözümlenemese de, en azından alakalar stabilize edilebilir diye düşünülmüştü. Lakin NATO’daki bu son kriz, artık bunu da tehlikeye soktu.
ABD Lideri Biden, nazaranve geldiğinden bu yana Cumhurbaşkanı Erdoğan’a aralı bir tavır takınıyorFotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidency/AA/picture alliance
AKP’nin Cumhur İttifakı’ndaki ortağı olan MHP’nin başkanı Devlet Bahçeli de sert açıklamalar yaptı. İsveç ve Finlandiya’nın bir “oldubittiyle” NATO’ya dahil edilmesi halinde Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasının da “alternatif bir tercih olarak gündeme alınması” gerektiğini savundu…
Bu açıklamalar hem Brüksel’de hem Washington’da epey olumsuz bir algıya yol açıyor. Türk siyasetçilerin, Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasından kelam etmesi, ittifak ortasında Türkiye’nin NATO üyeliğini sorgulayan etrafları daha da güçlendiriyor. Bir ülkenin üyelikten ayrılmasının talep edilmesini düzenleyen bir düzenek yok. Ancak tarihte, ittifakın askeri kanadından ayrılan Fransa meselade olduğu üzere, NATO’daki pozisyonlarını, üyeliklerinin niteliğini düşüren ülkeler oldu. Yani Türkiye epeyce istek ettiği takdirde misal adımlar atabilir çok natürel ki. Lakin bunun hiç de mümkün olduğunu düşünmüyorum.
Niçin muhtemel görmediğinizi açar mısınız? AİHM kararlarını uygulamadığı için Türkiye Avrupa Kurulu’nda ihlal prosedürüyle karşı karşıya. Bir gecede İstanbul Sözleşmesi’nden çekilen Türkiye’nin ani bir kararla hem Avrupa Kurulu’ndan, hem NATO’dan çıkabileceğini, Erdoğan’ın Türkiye’yi Batı’dan koparmaya çalıştığını sav edenler var…
NATO’dan çıkmasını muhtemel görmüyorum zira bölgesinde istikrarsızlık artarken, Türkiye’nin üye olduğu, kendi güvenlik çıkarlarını oturup konuşabildiği, takviye isteyebildiği NATO’ya gereksinimi artıyor. Türkiye’nin NATO’nun sunduğu kuvvetli güvenlik garantisine gereksinimi artıyor. NATO’nun zayıflaması mı, güçlenmesi mi Türkiye’nin faydasına? İşte Türkiye’deki siyasi liderliğin uygunca baş yorup yanıtlaması gereken soru bu. Zira zayıflamış bir NATO, Türkiye’nin büyük, hayati değere sahip çıkarlarına ziyan verir. Türkiye siyasi liderliği hesabını epeyce düzgün yapmalı.
Pekala, taraflar içinde bir uzlaşı sağlanamaması ve Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerine blokajını sürdürmesi ne cins sonuçlar doğurabilir?
İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği ittifak için epey büyük bir değer ve öncelik taşıyor. Bunun Türkiye tarafınca engellemesi, Ankara’nın Batılı müttefikleriyle olan siyasi bağlantılarında bir felaket manasına gelir… Bakın, NATO’nun bir üyeye yapılmış atağın, tüm üyelere yapılmış bir akın olarak değerlendirileceğini, yani kolektif savunmayı düzenleyen 5’inci hususunun uygulanabilmesi için karar alınması gerekiyor. Yani bir ülke atağa uğradığında takviye talep edebiliyor. Lakin bu dayanağı alabileceğinin bir garantisi de yok.
Krizin tahlile kavuşturulamaması durumunda, Türkiye’nin 5’inci unsur garantisinden yararlanamayacağını mı söylüyorsunuz?
Bu hususun uygulanabilmesi için, müttefiklerin siyasi dayanakları, alınacak kararda oydaşma gerekecek. Türkiye, Rusya ile bağlantılarında ve yalnızca Rusya ile de değil, bir epeyce potansiyel gri alan tehditlerle karşı karşıya. Kolektif savunmaya duyduğu muhtaçlık önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemek, bu niçinle Türkiye’nin çıkarına değil. Hatırlarsanız son senelerda bir NATO müttefiki ile Rusya’nın askeri olarak direkt karşı karşıya geldiği tek olay Türkiye’nin, 2015 yılında Türk hava alanını ihlal eden Rus savaş uçağını vurması ile yaşandı… Bugün misal bir olay yaşansa, hayli süratli bir tırmanış yaşanabilir. Günümüzde Rusya’nın Türkiye’nin çıkarlarına oluşturduğu tehdit açık bir biçimde mevcut. Karadeniz’de ya da Kafkaslarda askeri bir ihtilaf yaşanması ihtimali az değil ne yazık ki. Ve işte bu biçimde Türkiye’nin NATO müttefiklerinin dayanışmasına gereksinim duyacak. Zayıf değil kuvvetli bir NATO’ya gereksinimi var. Türkiye’nin, tam da en sıkıntı anlarda muhtaçlık duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği takviyeye ait öngörüyü zayıflatıyor.
Türkiye, 1952’den bu yana NATO üyesi.Fotoğraf: Kenzo Tribouillard/AFP/Getty Images
Bu ortada Erdoğan, Suriye’nin kuzebir daha dönük yeni bir askeri operasyonun sinyalini de verdi. Ukrayna savaşının Türkiye’nin stratejik ehemmiyetini artırdığı, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri konusunda değerli bir kozu elinde bulundurduğunu söyleyen kimi uzmanlar, Ankara’nın bu biçimde bir operasyonuna, ABD’nin hayli da sert reaksiyon göstermeyeceği iddiasında bulunuyorlar. Siz ne düşünüyorsunuz ?
Türkiye, müttefiklerinin itirazlarına, karşı çıkmalarına karşın Suriye’de tek başına aksiyona geçmek istiyorsa, bunu yapar. Bunun akla yatkın olup olmayacağı ise farklı bir soru. Lakin kimsenin Türkiye’yi vilayetle de, alanda fiilen engellemeye çalışacağını düşünmüyorum. Son senelerda Türkiye’nin Suriye’de giriştiği faaliyetlere ABD siyasi ve diplomatik olarak karşı çıktı, reaksiyon de gösterdi fakat alanda fiilen engellemedi…
2019 yılında, Barış Pınarı Harekatı daha sonrasında periyodun ABD Lideri Donald Trump, Suriye’nin istikrarsızlaşmasına yol açtığı sebebi öne sürülerek Türkiye’ye yaptırım öngoren 13894 sayılı kararnameyi imzalamış, hatta Savunma Bakanı Akar, İçişleri Bakanı Soylu ve periyodun güç bakanı Sönmez yaptırım listesine alınmıştı. Gerçi bakanlar sonrasındasında yaptırım listesinden çıkartıldı fakat Türkiye’nin yeni bir harekata girişmesi ve bilhassa Kobani’yi maksat alması durumunda ABD idaresinin bir daha bu kararnamede öngörülen yaptırımları devreye sokabileceği belirtiliyor. Periyodun ABD Hazine Bakanı Mnuchin, bu yaptırımlar için “Türk iktisadına kepenk indirtebilir” demişti…
Türkiye’nin yeni bir askeri harekat başlatıp başlatmayacağı çabucak hemen kesin değil. Lakin şayet bunu sahiden de yapacak olursa, çok natürel ki ABD idaresinin de önünde bir epeyce seçenek bulunuyor, epeyce farklı formlarda verebileceği mümkün karşılıklar var. Ayrıyeten yansıyı yalnızca ABD’nin değil, NATO’daki öteki üyelerin de vermesi muhtemel… Ben İsveç ve Finlandiya ile ilgili durum niçiniyle müttefiklerin Ankara ile siyasi ihtilaftaki tansiyonu daha da tırmandırmak istediği görüşünde değilim. Ve görünen o ki Türkiye, müttefiklerin öteki tehditlere odaklanmalarını ya da başka birtakım mevzuları daha öncelikli olarak görmelerini, kendisi için bir fırsat olarak görüyor…
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’ye terörle çaba emelli olduğunu söylemiş olduği operasyon hazırlıkları hakkında, “Her vakit söylemiş olduğim üzere, bir gece apansızın onların da doruklarına ineriz, inmeye de mecburuz” dediFotoğraf: Turkish Presidency/AP/picture alliance
Ankara, YPG’yi PKK’nın Suriye uzantısı olarak görüyor ve ABD’nin YPG’yi IŞİD ile gayrette “önemli müttefik” olarak değerlendirmesinden rahatsız, Suriye’ye askeri harekatını da terörle gayret ile gerekçelendiriyor…
Bu IŞİD ile gayret gayesiyle, operasyonel maksatlarla girişilen bir ilgiydi. Başkaları üzere verilen materyal takviyesini diğerlerine satmadılar da kaçmadılar da… yıllar ortasında de alandaki Kürt milisler ile Amerikan askerleri içinde alanda işleyen bir işbirliği biçimi oluştu. Bunun da siyasi sonuçları oldu ve Ortadoğu’daki Kürtlere sempati duyulmasına yol açtı… Amerikalı karar alıcıları için bu yönelim, Türkiye ile alakalar bağlamında değerlendirilmedi, o an Türkiye ile bağlardan daha öncelikli bir tehdit ile çaba kelam konusuydu, Suriye’de alanda operasyonel gayeli alınmış bir karardı…
Türkiye’deki pek epey siyasetçi ve uzman, ABD’nin bölgedeki siyasetlerine kuşkuyla bakıyor. ABD’nin YPG’ye, SDG’ye verdiği takviyeyle, aslında bir Kürt devleti, özerk bir yapı kurmak istediğini lisana getiriyor. Size nazaran ABD bölgede bir Kürt devleti kurmak istiyor mu?
Ben bunun katiyetle gerçek olmadığından eminim. hiçbir Amerikan idaresi, aslına bakarsanız istikrarsız bir bölgeyi daha da istikrarsızlaştıracağı açık bir müddetçten, bölgede bir Kürt devletinin inşasından yana olmaz. Ben bunun masada dahi olmadığına inanıyorum. Ne bu biçimde bir maksat vardı, ne de bu biçimde bir emelin olması mümkün. Lakin bakın, ülkelerin müttefik olmaları, işbirliğine dayanan kuvvetli bir ilgiye sahip olmaları lakin beraberinde da görüş ayrılıklarının olması ve son derece tartışmalı adımlar atmaları mümkün. Bunun örnekleri var ABD, YPG’yi destekliyor, Türkiye Rusya’dan S-400 satın aldı… Çok uzun bir liste yapabiliriz ancak tüm bunların üstünde, her iki ülkenin ortak çıkarı NATO’nun zayıflatılmamasıdır.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile başlayan süreci bazıları yeni bir soğuk savaş periyodu olarak nitelendirirken, kimi uzmanlar besin krizi, global iktisatta yaşanan derin sarsıntılara da dikkat çekerek, adeta üçüncü dünya savaşının eşiğinde olduğumuz ikazında bulunuyor… Siz bu devri nasıl tanımlıyorsunuz ve Türkiye’nin bu vakitte kendini nasıl konumlandırdığını düşünüyorsunuz?
Mutlaka bir soğuk savaşın ortasındayız. Sıcak savaş riskinin bulunduğu bir soğuk savaştayız. Hatta hem de, bir kaç soğuk savaşın ortasındayız. Rusya ile bir soğuk savaştayız, farklı bir nitelik taşısa da Çin ile bir soğuk savaştayız. İran üzere daha küçük ölçekli ülkelerle de soğuk savaştayız. Soğuk savaş her an sıcak savaşa dönebilir. Buna Rusya rejiminin acımasızlığı da yol açabilir, kazaen de sıcak savaşın fitili ateşlenebilir. Ancak gerçek şu: Rusya kaynaklı sıcak savaş riski, Karadeniz ya da Baltıklarda, fazlaca temelli bir biçimde artmış durumda. İşte bu gelişmeler niçiniyle Türkiye, herkes üzere riskleri, epey uygun hesaplamak durumunda. Daha nitelikli güvenlik için müttefiklerimize karşı daha hoşgörülü olmak zorundayız. Türkiye, ittifak ortasında en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya. Bu niçinle Türkiye’nin ittifak ortasındaki pozisyonunun sorgulanmasına yol açacak her şeyden kaçınılmalı ve ne yazık ki bu son kriz tam da bilakis hizmet ediyor. Bu tavrı, Türkiye için gün geçtikçe daha büyük kıymet kazanan müttefikleri ile bağlarını baltalıyor.