RAM
New member
Türkiye seçim devrine yüksek enflasyon ve Türk Lirası’ndaki düşüş karşısında gerçek gelirlerin süratle eridiği, bütçe ve ödemeler istikrarında ise sorunların arttığı bir ekonomik tabloyla giriyor.
14 Mayıs’ta yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği genel seçimleri, hayat pahalılığı kriziyle birlikte iktisatta sıkıntılar sarmalına yol açan siyasetler için de bir yol ayrımına işaret ediyor.
Cumhur İttifakı, seçimleri kazanması durumunda Eylül 2021’den beri uyguladığı düşük faize dayalı ekonomik modele devam edeceğinin sinyalini verirken Millet İttifakı iktisat siyasetlerinde Merkez Bankası’nın bağımsızlığı ve enflasyonla uğraş için tüm dünyada uygulanan Ortodoks siyaset araçlarına dayanan bir patikaya dönüşe işaret ediyor.
Enflasyonla gayret için makro ihtiyati önlemlere gereksinim olduğunu, bunun da iktisatta olağan bir siyasete geçişle mümkün olacağını vurgulayan uzmanlara bakılırsa, gelirlerde meydana gelen aşınma niçiniyle iktisadın kısa vadede düzelmesi mümkün değil. Bunun için enflasyonla çabanın yanı sıra gelir artırıcı düzenlemeleri de içeren orta ve uzun vadeli siyasetlere muhtaçlık var.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz oranlarını yüzde 19’dan yüzde 9’a düşürme kararlılığı, TL’nin 2021’in sonlarında düşmesine ve 2022’de yüzde 30 daha gerilemesine yol açtı. Besin, yakıt ve kira maliyetlerinin apansız yükselmesiyle enflasyon Ekim 2022’de yüzde 85,51 ile 24 yılın tepesine çıktı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) deklare ettiğı resmi bilgilere göre Aralık 2022 prestijiyle enflasyon yüzde 64,27, besin enflasyonu yüzde 77,87 seviyesinde bulunuyor. Merkez Bankası’nın 2023 enflasyon iddiası ise yüzde 22,3.
Enflasyonla gayret programı gerek
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sinan Alçın, “Yeni kurulacak hükümette şu an olduğu üzere enflasyonla rastgele bir çaba programı uygulanmazsa yahut da bu gayret programı eksik olur ya da uygulamada aksaklıklar ortaya çıkarsa yıl sonunda yüzde 65 civarı bir enflasyon oranını muhtemelen nazaranbiliriz” diyor.
İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sinan AlçınFotoğraf: Privat
Cumhur İttifakı temsilcilerinin şu an seçimden daha sonra da Eylül 2021’den itibaren uygulamaya konulan siyasetin devam edeceğine işaret ettiğini vurgulayan Alçın, ötürüsıyla kuvvetli bir enflasyonla çaba programının ortaya konulmayacağı sinyalinin alındığını söz ediyor.
kuvvetli bir enflasyonla gayret programının gerektirdiği adımları anlatan Alçın, “Öncelikli olarak mali disiplin ve şeffaflık uyguluyor mu? Emisyonu daraltıcı siyasetler izliyor mu? Hazine’nin borçlanma gereğini azaltacak tedbirler alıyor mu? Şayet ortaya çıkan hükümet bu istikamette davranır ve bu davranışlarını pekiştirecek halde bunu daima hale getirirse, 2023 sonunda TÜİK’in şu an hesapladığı enflasyon oranı üzerinden düşündüğümüzde yüzde 20’lere çekilen bir enflasyon gorebiliriz” diye konuşuyor.
Sinan Alçın’a göre, Millet İttifakı’nın seçimleri kazanması halinde ise 21 yıl daha sonra iktidarın değişmesi kararı ortaya çıkacak hükümet birinci adım olarak vergi oranlarını artıran, ötürüsıyla halkın satın alma gücünü bir manada azaltan sıkılaştırıcı adımları atmakta istekli olmayabilir. Alçın, ötürüsıyla ortalama yüzde 40-45 aralığında bir enflasyonla yılın tamamlanabileceğini öngörüyor.
Ekonomik sakinlik kapıda
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Dr. Oğuz Demir de yıl sonuna kadar baz tesiri niçiniyle enflasyon bir gevşeme olacağının altını çizerek “Ancak vatandaş o denli bir tahribat yaşadı ki, bir tokat yedi. Bu tokadın acısı devam ediyor şu anda. Öbür yandan ekonomik göstergeler bir sakinliğin yaklaştığını gösteriyor. Yani enflasyonu yaşadı, o tokadı yedi. Üzerine bir de sakinlik geliyor” diyor.
Sanayi üretimi ve gerçek kesim itimadında sayıların tatmin edici olmadığını belirten ve bunun iş gücü piyasasında yaratabileceği muhtemel olumsuz tesirlere dikkat çeken Demir, “Hükümet biraz bunun olmaması için şu anda piyasaya para pompalamaya çalışıyor. Seçime kadar o acıyı dindirebilecek ellerinde bir şey var mı diye sorarsanız her şeyi denediler lakin gördüğünüz üzere fazlaca da aslında çözebilmiş üzere gözükmüyorlar” diye konuşuyor.
Seçim daha sonrası mevcut iktidarın devam halinde şu an uygulanmakta olan düşük faize dayalı modelin uygulanmaya devam edeceğinin altını çizen Demir, “Yani bir döviz açığı var, bu sistemin kırılganlıkları var, fakat sürdürebildikleri yere kadar buna inat ettiler ve götürmeye devam edecekler. Muhalefetin iktidara geçmesi durumunda ise iktisat kurmaylarının sık sık medyada gündeme getirdikleri üzerine Türkiye geçmişte olduğu üzere ve dünyanın biroldukca ülkesinde olduğu üzere olağan bir patikaya dönüş yapacak üzere görünüyor. Yani hem merkez bankası tarafında para siyaseti bağımsızlığı tıpkı vakitte bütün dünyada uygulanan olağan enflasyonla uğraş siyasetlerine geri dönüş yapacakmış üzere gözüküyor” sözlerini kullanıyor.
Millet İttifakı’nı oluşturan altı siyasi partinin 30 Ocak’ta açıklayacağı “Geçiş Süreci Yol Haritası ve Ortak Siyasetler Metni”yle bir arada muhalefetin iktisat programının daha da netleşmesi bekleniyor.
“Gelir artırıcı siyasetler gerekiyor”
Salt ortodoks siyasetlere dönüldüğü ve bütün dünyada geçerli olan reçete kullanıldığı vakit aslına bakarsan son periyotta önemli hasar alan toplumun büyük bir zorlukla karşılacağını tabir eden Demir, “AKP bundan iki sene evvelden bu politikayı hiç başlatmasaydı evet, şu an daha tesirli olabilirdi lakin bugün geldiğimiz noktada bu reçeteyi kullanacağım söylemiş olduğiniz vakit, tıpkı vakitte gelir destekleyici ek kimi tedbirler geliştirilmesi gerekiyor. Benim anladığım kadarıyla altılı masanın yaptığı ortak çalışma kümesi toplantısında bunlar da konuşuluyor. 30 Ocak’ta bunu bakılırsabilecek miyiz, ona bakacağız” diye konuşuyor.
Uzmanlara bakılırsa Erdoğan tarafınca son periyotta birbiri gerisine sunulan dayanak paketleri kamu hazinesinde önemli baskı yaratacak.
Türk Lirası’nın 2021’deki paha kaybını durdurmak için devreye alınan Kur Muhafazalı TL Vadeli Mevduat planı kısa vadede dolarizasyonu baskılayarak işe fayda üzere gözükse de bütçede önemli bir yüke yol açtı. Geçen yıl bütçeden Kur Muhafazalı Mevduat sahiplerine toplam 92,5 milyar TL ödendi.
Türk Lirası geçen iki yıl ortasında kıymet kaybetti Fotoğraf: DesignIt/Zoonar/picture alliance
Bunun yanı sıra Kredi ve Yurtlar Kurumu borçlarının faizinin silinmesi, taban fiyata yüzde 54 artırım, Aile Dayanak Programı’nın 15 milyardan 40 milyar liraya çıkarılması, 2 bin liranın altındaki icralık borçların silinmesi, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi, düzenlemeyle emekli olacakların tazminatlarının karşılanmasında patronlara dayanak hedefiyle açıklanan 25 milyar liralık kredi paketi, esnafa, çiftçiye, teknoloji şirketlerine dayanak paketleri, vergi indirimleri, toplumsal konut projesi üzere adımların toplam maliyeti 1,5 trilyonu geçiyor.
“Geçtiğimiz yılların acısını çekeceğiz”
Dr. Oğuz Demir, enflasyonla gayret edecek ortodoks siyasetlere dönüldüğünde muhtaçlık duyulacak gelir destekleyici adımlar için bütçede bir imkan, bir alan bulunması gerektiğine dikkat çekiyor. Demir, “Ancak 2023 yılı için bütçenin eli kolu o kadar fazlaca bağlandı ki, son atılan adımları düşünün, affı düşünün, artırımları düşünün, EYT’yi düşünün. Hükümet seçime hakikat giderken o kadar fazlaca popülizme kaydı ki seçimden daha sonra kımıldayacak yer de bütçede kalmadı. Türkiye’yi Mayıs ayından daha sonra epeyce güç bir müddetç bekliyor. Muhakkak ki geçtiğimiz yılların acısını 2023’te hayli daha değerli ödeyeceğiz” sözlerini kullanıyor.
Son açıklanan datalara nazaran Kasım 2022’de cari hesap açığı 41,8 milyar dolara ulaştı. Yılın 11 ayında kaynağı meçhul para girişini gösteren net kusur noksan kalemi 22,3 milyar dolara çıkarken finansman tablosunda belirleyici bir tesire sahip oldu. Dış finansmanın bu türlü karşılanıyor olması döviz kurunda kıymetli bir baskı olmasını engelledi. Lakin dolar 19 TL’ye yakın, euro ise 20 TL’nin üstündeki seyrini sürdürüyor.
Türk Lirası’nın başta dolar olmak üzere gelişmiş ülkelerin para üniteleri karşısında muhakkak bir seviyede tutulduğunu vurgulayan Alçın, “Merkez Bankası yüklü olarak döviz rezervini denetim etmeye dönük, makro ihtiyati önlemler ismi altında çeşitli tedbirler uyguluyor. Bir taraftan da Körfez’deki kimi ülkelerle yapılan hudutlu periyodik kredi hibe ve swap mutabakatlarının da tesiriyle bilhassa dolar kurunun belirli bir düzeyde tutulduğunu görüyoruz. Bu olağan iktisadın kendi ortasında bulunmuş olduğu gerçeklikle uyuşmuyor. Zira mevcut enflasyon kura yansımamış oluyor. Bu alışılmış dışarıdakiler açısından da içerideki malın kıymetli olması manasına geliyor. Buna niçinle de bilhassa ihracatçı kesimlerde son birkaç aydır daha yüksek bir kur beklentisi daha yüksek sesle dinlendirilir durumda. Fakat seçime gidilen süreçte mevcut iktidar koalisyonunun döviz kurunun tekrar üst taraflı hareket etmesine imkan sağlayacak bir siyaset dizisine geçmesi de beklenemez” diye konuşuyor.
“Piyasalarda kur atağı olabilir”
Döviz tevdiat hesaplarında artış olduğuna ve seçim sürecine yaklaştıkça risklerin kur üstündeki baskıyı artıracağına işaret eden Alçın, “Her ne kadar hükümet döviz kuru siyasetinde geri adım atma niyetinde olmasa da bu artan baskı bilhassa 2018 Brunson krizi daha sonrasında yaşadığımız kur atağına misal bir atak ortaya çıkartabilir” uyarısı yapıyor.
Yabancı yatırımcının Türkiye’deki para ve sermaye piyasalarına gelebilmesi için bir iktidar değişikliğinin beklendiğini, piyasaların seçim anketlerıne göre hareket edeceğini söyleyen Dr. Oğuz Demir ise seçim periyodu belirsizliğinde Türkiye’yi dalga uzunluğunun yüksek olduğu dalgalı bir sermaye piyasası devrinin beklediğine işaret ediyor.
Ekonomist Dr. Oğuz DemirFotoğraf: Privat
Cari açıkta orta ve uzun vadeli adımlar
Yaklaşık 800 milyar dolarlık bir iktisat olarak Türkiye’de en çok 1 milyar dolarlık bir net kusur noksan seviyesinin kabul edilebilir bir düzey olduğunu söyleyen Alçın, cari açık sorununun çözülebilmesi için güç bağımlısı kesimlerden daha az güç kullanan dallara gerçek geçiş, yerli hammadde ve orta malı üretiminin artırılması üzere orta ve uzun vadeli adımlara gereksinim olduğunu aktarıyor.
Dış finansman sağlama kapasitesi açısından ise Türkiye’nin hem yetişmiş genç insan kaynağı tıpkı vakitte coğrafik olarak pazarlara yakınlığı ve iş yapma mahareti açısından kendi bölgesi içerisinde öne çıkan bir ülke olduğuna değinen Sinan Alçın, “ötürüsıyla seçim daha sonrasında uygulanacak daha anlaşılır, daha Ortodoks nitelikli iktisat siyasetleri, diyalog kanalının daima açık tutulması, şeffaflık ve itimat konusunda atılabilecek adımlar, şüphesiz yabancı yatırımcı açısından da Türkiye’yi bir maksat ülke durumuna getirebilir” diyor.
Son beş – altı yılda düzgünce bozulan bir kıssanın bir seçim gününde değişmesinin epey gerçekçi olmadığı görüşünü paylaşan Oğuz Demir ise dünyada sıkılaşmanın devam ettiği süreçte yabancı sermaye hareketinin sınırlanabileceğini, Türkiye’nin ekside olan Merkez Bankası rezervlerinin tamamlanması ve bir daha bir kredibilite inşaası için vakte gereksinim olduğunu söz ediyor.
Büyüme ve istihdamda deformasyon
Türkiye’de işsizlik oranı TÜİK’e bakılırsa yüzde 10,2 düzeyindeyken işsiz sayısı 3,58 milyon kişiyi buluyor. DİSK’e bakılırsa ise bu sayı 8 milyon şahsa ulaşmış durumda. Resmi datalara bakılırsa 2002’de yüzde 10.3 olan işsizlik bu tarihten beri dört yıl hariç daima yüzde 10’un üzerinde kaldı.
Son datalar ihracat ve endüstrideki ivme kaybıyla iktisatta yavaşlamanın başladığına işaret ederken gayrisafi yurtiçi hasılada gerçekleşen mevcut büyümeden ise iş gücünün aldığı hissenin giderek azaldığını gösteriyor. TÜİK datalarına bakılırsa yılın üçüncü çeyreğinde iş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla GSYH içerisindeki hissesi yüzde 26,3’e kadar geriledi.
Sinan Alçın, “Merkez Bankası beklenti anketinde 2023’te yüzde 4.1 civarı bir büyüme beklentisi çıktı. Benim beklentim 3,5 civarı bir büyüme olabilir. Ancak büyümenin bileşenlerinde epeyce önemli deformasyon var. Son üç yılda çalışanların ulusal gelirden aldıkları hisse yüzde 25’lere gerilemiş durumda. Mevcut enflasyonist ortamı değerlendirdiğimizde bunun önümüzdeki süreçte de artarak devam edebileceği söyleyebiliriz” diye konuşuyor.
Son devirde istihdamın niteliğinde de bir aşınma olduğuna işaret eden Alçın, bilhassa pandemi sürecinde kısa çalışma ödeneği ve fiyat uygulamaları daha sonrasında biraz daha eksik istihdamın öne çıktığı, çalışanların yeteri kadar fiyat alamadığı yahut toplumsal haklarının daha düşük olduğu bir tablonun ortaya çıktığını vurguluyor.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Fotoğraf: Getty Images/AFP/A. Altan
Son datalara bakılırsa kamu tüketiminin ulusal gelire önemli ölçüde, hanehalkı tüketimini aşan ölçüde katkı sağladığını tabir eden Alçın, bu eğilimin seçim öncesi Ocak, Şubat, Mart aylarını kapsayan periyotta güçlenerek artacağını öngörüyor.
Hane halkının borcu 1,5 trilyon lira
Öte yandan AKP’nin uyguladığı büyüme modeli, hem kamu tıpkı vakitte hane halkı borçlarına olumsuz yansıdı. Ucuz kredi ve mali genişleme siyasetleri borçları tırmandırdı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın son datalarına nazaran Türkiye’nin dış borcu, kriz yılı olan 2002’de 129,6 milyar dolarken, Ekim 2022 prestijiyle 443 milyar dolara ulaştı. Dış borcun ulusal gelire oranı yüzde 52’yi geçerken, tüketici kredileri ve kredi kartı borçları da 2002’deki 6,6 milyar TL’den 1,5 trilyon TL’ye çıktı.
Alçın, gerçek gelirlerde yaşanan önemli boyuttaki erimenin bir uzantısı olarak da hanehalkı borcunda da önemli artışlar olduğuna dikkat çekiyor. Bir buçuk trilyon liralık toplam borcun 500 bin lirasının kredi kartlarından oluştuğunu aktaran Alçın, “Kredi kartları içerisinde de hanehalkını bilhassa taban fiyat yahut biraz üzerinde gelirle geçinmek durumunda kalan geniş kitleler açısından değerlendirdiğimizde besin ve temel tüketimin birinci sırada yer aldığını görüyoruz. Bu da halkın gündelik tüketimini bile sağlayamayacak duruma geldiği bir tabloyu ortaya koyuyor” sözlerini kullanıyor.
14 Mayıs’ta yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği genel seçimleri, hayat pahalılığı kriziyle birlikte iktisatta sıkıntılar sarmalına yol açan siyasetler için de bir yol ayrımına işaret ediyor.
Cumhur İttifakı, seçimleri kazanması durumunda Eylül 2021’den beri uyguladığı düşük faize dayalı ekonomik modele devam edeceğinin sinyalini verirken Millet İttifakı iktisat siyasetlerinde Merkez Bankası’nın bağımsızlığı ve enflasyonla uğraş için tüm dünyada uygulanan Ortodoks siyaset araçlarına dayanan bir patikaya dönüşe işaret ediyor.
Enflasyonla gayret için makro ihtiyati önlemlere gereksinim olduğunu, bunun da iktisatta olağan bir siyasete geçişle mümkün olacağını vurgulayan uzmanlara bakılırsa, gelirlerde meydana gelen aşınma niçiniyle iktisadın kısa vadede düzelmesi mümkün değil. Bunun için enflasyonla çabanın yanı sıra gelir artırıcı düzenlemeleri de içeren orta ve uzun vadeli siyasetlere muhtaçlık var.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz oranlarını yüzde 19’dan yüzde 9’a düşürme kararlılığı, TL’nin 2021’in sonlarında düşmesine ve 2022’de yüzde 30 daha gerilemesine yol açtı. Besin, yakıt ve kira maliyetlerinin apansız yükselmesiyle enflasyon Ekim 2022’de yüzde 85,51 ile 24 yılın tepesine çıktı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) deklare ettiğı resmi bilgilere göre Aralık 2022 prestijiyle enflasyon yüzde 64,27, besin enflasyonu yüzde 77,87 seviyesinde bulunuyor. Merkez Bankası’nın 2023 enflasyon iddiası ise yüzde 22,3.
Enflasyonla gayret programı gerek
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sinan Alçın, “Yeni kurulacak hükümette şu an olduğu üzere enflasyonla rastgele bir çaba programı uygulanmazsa yahut da bu gayret programı eksik olur ya da uygulamada aksaklıklar ortaya çıkarsa yıl sonunda yüzde 65 civarı bir enflasyon oranını muhtemelen nazaranbiliriz” diyor.
İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sinan AlçınFotoğraf: Privat
Cumhur İttifakı temsilcilerinin şu an seçimden daha sonra da Eylül 2021’den itibaren uygulamaya konulan siyasetin devam edeceğine işaret ettiğini vurgulayan Alçın, ötürüsıyla kuvvetli bir enflasyonla çaba programının ortaya konulmayacağı sinyalinin alındığını söz ediyor.
kuvvetli bir enflasyonla gayret programının gerektirdiği adımları anlatan Alçın, “Öncelikli olarak mali disiplin ve şeffaflık uyguluyor mu? Emisyonu daraltıcı siyasetler izliyor mu? Hazine’nin borçlanma gereğini azaltacak tedbirler alıyor mu? Şayet ortaya çıkan hükümet bu istikamette davranır ve bu davranışlarını pekiştirecek halde bunu daima hale getirirse, 2023 sonunda TÜİK’in şu an hesapladığı enflasyon oranı üzerinden düşündüğümüzde yüzde 20’lere çekilen bir enflasyon gorebiliriz” diye konuşuyor.
Sinan Alçın’a göre, Millet İttifakı’nın seçimleri kazanması halinde ise 21 yıl daha sonra iktidarın değişmesi kararı ortaya çıkacak hükümet birinci adım olarak vergi oranlarını artıran, ötürüsıyla halkın satın alma gücünü bir manada azaltan sıkılaştırıcı adımları atmakta istekli olmayabilir. Alçın, ötürüsıyla ortalama yüzde 40-45 aralığında bir enflasyonla yılın tamamlanabileceğini öngörüyor.
Ekonomik sakinlik kapıda
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Dr. Oğuz Demir de yıl sonuna kadar baz tesiri niçiniyle enflasyon bir gevşeme olacağının altını çizerek “Ancak vatandaş o denli bir tahribat yaşadı ki, bir tokat yedi. Bu tokadın acısı devam ediyor şu anda. Öbür yandan ekonomik göstergeler bir sakinliğin yaklaştığını gösteriyor. Yani enflasyonu yaşadı, o tokadı yedi. Üzerine bir de sakinlik geliyor” diyor.
Sanayi üretimi ve gerçek kesim itimadında sayıların tatmin edici olmadığını belirten ve bunun iş gücü piyasasında yaratabileceği muhtemel olumsuz tesirlere dikkat çeken Demir, “Hükümet biraz bunun olmaması için şu anda piyasaya para pompalamaya çalışıyor. Seçime kadar o acıyı dindirebilecek ellerinde bir şey var mı diye sorarsanız her şeyi denediler lakin gördüğünüz üzere fazlaca da aslında çözebilmiş üzere gözükmüyorlar” diye konuşuyor.
Seçim daha sonrası mevcut iktidarın devam halinde şu an uygulanmakta olan düşük faize dayalı modelin uygulanmaya devam edeceğinin altını çizen Demir, “Yani bir döviz açığı var, bu sistemin kırılganlıkları var, fakat sürdürebildikleri yere kadar buna inat ettiler ve götürmeye devam edecekler. Muhalefetin iktidara geçmesi durumunda ise iktisat kurmaylarının sık sık medyada gündeme getirdikleri üzerine Türkiye geçmişte olduğu üzere ve dünyanın biroldukca ülkesinde olduğu üzere olağan bir patikaya dönüş yapacak üzere görünüyor. Yani hem merkez bankası tarafında para siyaseti bağımsızlığı tıpkı vakitte bütün dünyada uygulanan olağan enflasyonla uğraş siyasetlerine geri dönüş yapacakmış üzere gözüküyor” sözlerini kullanıyor.
Millet İttifakı’nı oluşturan altı siyasi partinin 30 Ocak’ta açıklayacağı “Geçiş Süreci Yol Haritası ve Ortak Siyasetler Metni”yle bir arada muhalefetin iktisat programının daha da netleşmesi bekleniyor.
“Gelir artırıcı siyasetler gerekiyor”
Salt ortodoks siyasetlere dönüldüğü ve bütün dünyada geçerli olan reçete kullanıldığı vakit aslına bakarsan son periyotta önemli hasar alan toplumun büyük bir zorlukla karşılacağını tabir eden Demir, “AKP bundan iki sene evvelden bu politikayı hiç başlatmasaydı evet, şu an daha tesirli olabilirdi lakin bugün geldiğimiz noktada bu reçeteyi kullanacağım söylemiş olduğiniz vakit, tıpkı vakitte gelir destekleyici ek kimi tedbirler geliştirilmesi gerekiyor. Benim anladığım kadarıyla altılı masanın yaptığı ortak çalışma kümesi toplantısında bunlar da konuşuluyor. 30 Ocak’ta bunu bakılırsabilecek miyiz, ona bakacağız” diye konuşuyor.
Uzmanlara bakılırsa Erdoğan tarafınca son periyotta birbiri gerisine sunulan dayanak paketleri kamu hazinesinde önemli baskı yaratacak.
Türk Lirası’nın 2021’deki paha kaybını durdurmak için devreye alınan Kur Muhafazalı TL Vadeli Mevduat planı kısa vadede dolarizasyonu baskılayarak işe fayda üzere gözükse de bütçede önemli bir yüke yol açtı. Geçen yıl bütçeden Kur Muhafazalı Mevduat sahiplerine toplam 92,5 milyar TL ödendi.
Türk Lirası geçen iki yıl ortasında kıymet kaybetti Fotoğraf: DesignIt/Zoonar/picture alliance
Bunun yanı sıra Kredi ve Yurtlar Kurumu borçlarının faizinin silinmesi, taban fiyata yüzde 54 artırım, Aile Dayanak Programı’nın 15 milyardan 40 milyar liraya çıkarılması, 2 bin liranın altındaki icralık borçların silinmesi, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi, düzenlemeyle emekli olacakların tazminatlarının karşılanmasında patronlara dayanak hedefiyle açıklanan 25 milyar liralık kredi paketi, esnafa, çiftçiye, teknoloji şirketlerine dayanak paketleri, vergi indirimleri, toplumsal konut projesi üzere adımların toplam maliyeti 1,5 trilyonu geçiyor.
“Geçtiğimiz yılların acısını çekeceğiz”
Dr. Oğuz Demir, enflasyonla gayret edecek ortodoks siyasetlere dönüldüğünde muhtaçlık duyulacak gelir destekleyici adımlar için bütçede bir imkan, bir alan bulunması gerektiğine dikkat çekiyor. Demir, “Ancak 2023 yılı için bütçenin eli kolu o kadar fazlaca bağlandı ki, son atılan adımları düşünün, affı düşünün, artırımları düşünün, EYT’yi düşünün. Hükümet seçime hakikat giderken o kadar fazlaca popülizme kaydı ki seçimden daha sonra kımıldayacak yer de bütçede kalmadı. Türkiye’yi Mayıs ayından daha sonra epeyce güç bir müddetç bekliyor. Muhakkak ki geçtiğimiz yılların acısını 2023’te hayli daha değerli ödeyeceğiz” sözlerini kullanıyor.
Son açıklanan datalara nazaran Kasım 2022’de cari hesap açığı 41,8 milyar dolara ulaştı. Yılın 11 ayında kaynağı meçhul para girişini gösteren net kusur noksan kalemi 22,3 milyar dolara çıkarken finansman tablosunda belirleyici bir tesire sahip oldu. Dış finansmanın bu türlü karşılanıyor olması döviz kurunda kıymetli bir baskı olmasını engelledi. Lakin dolar 19 TL’ye yakın, euro ise 20 TL’nin üstündeki seyrini sürdürüyor.
Türk Lirası’nın başta dolar olmak üzere gelişmiş ülkelerin para üniteleri karşısında muhakkak bir seviyede tutulduğunu vurgulayan Alçın, “Merkez Bankası yüklü olarak döviz rezervini denetim etmeye dönük, makro ihtiyati önlemler ismi altında çeşitli tedbirler uyguluyor. Bir taraftan da Körfez’deki kimi ülkelerle yapılan hudutlu periyodik kredi hibe ve swap mutabakatlarının da tesiriyle bilhassa dolar kurunun belirli bir düzeyde tutulduğunu görüyoruz. Bu olağan iktisadın kendi ortasında bulunmuş olduğu gerçeklikle uyuşmuyor. Zira mevcut enflasyon kura yansımamış oluyor. Bu alışılmış dışarıdakiler açısından da içerideki malın kıymetli olması manasına geliyor. Buna niçinle de bilhassa ihracatçı kesimlerde son birkaç aydır daha yüksek bir kur beklentisi daha yüksek sesle dinlendirilir durumda. Fakat seçime gidilen süreçte mevcut iktidar koalisyonunun döviz kurunun tekrar üst taraflı hareket etmesine imkan sağlayacak bir siyaset dizisine geçmesi de beklenemez” diye konuşuyor.
“Piyasalarda kur atağı olabilir”
Döviz tevdiat hesaplarında artış olduğuna ve seçim sürecine yaklaştıkça risklerin kur üstündeki baskıyı artıracağına işaret eden Alçın, “Her ne kadar hükümet döviz kuru siyasetinde geri adım atma niyetinde olmasa da bu artan baskı bilhassa 2018 Brunson krizi daha sonrasında yaşadığımız kur atağına misal bir atak ortaya çıkartabilir” uyarısı yapıyor.
Yabancı yatırımcının Türkiye’deki para ve sermaye piyasalarına gelebilmesi için bir iktidar değişikliğinin beklendiğini, piyasaların seçim anketlerıne göre hareket edeceğini söyleyen Dr. Oğuz Demir ise seçim periyodu belirsizliğinde Türkiye’yi dalga uzunluğunun yüksek olduğu dalgalı bir sermaye piyasası devrinin beklediğine işaret ediyor.
Ekonomist Dr. Oğuz DemirFotoğraf: Privat
Cari açıkta orta ve uzun vadeli adımlar
Yaklaşık 800 milyar dolarlık bir iktisat olarak Türkiye’de en çok 1 milyar dolarlık bir net kusur noksan seviyesinin kabul edilebilir bir düzey olduğunu söyleyen Alçın, cari açık sorununun çözülebilmesi için güç bağımlısı kesimlerden daha az güç kullanan dallara gerçek geçiş, yerli hammadde ve orta malı üretiminin artırılması üzere orta ve uzun vadeli adımlara gereksinim olduğunu aktarıyor.
Dış finansman sağlama kapasitesi açısından ise Türkiye’nin hem yetişmiş genç insan kaynağı tıpkı vakitte coğrafik olarak pazarlara yakınlığı ve iş yapma mahareti açısından kendi bölgesi içerisinde öne çıkan bir ülke olduğuna değinen Sinan Alçın, “ötürüsıyla seçim daha sonrasında uygulanacak daha anlaşılır, daha Ortodoks nitelikli iktisat siyasetleri, diyalog kanalının daima açık tutulması, şeffaflık ve itimat konusunda atılabilecek adımlar, şüphesiz yabancı yatırımcı açısından da Türkiye’yi bir maksat ülke durumuna getirebilir” diyor.
Son beş – altı yılda düzgünce bozulan bir kıssanın bir seçim gününde değişmesinin epey gerçekçi olmadığı görüşünü paylaşan Oğuz Demir ise dünyada sıkılaşmanın devam ettiği süreçte yabancı sermaye hareketinin sınırlanabileceğini, Türkiye’nin ekside olan Merkez Bankası rezervlerinin tamamlanması ve bir daha bir kredibilite inşaası için vakte gereksinim olduğunu söz ediyor.
Büyüme ve istihdamda deformasyon
Türkiye’de işsizlik oranı TÜİK’e bakılırsa yüzde 10,2 düzeyindeyken işsiz sayısı 3,58 milyon kişiyi buluyor. DİSK’e bakılırsa ise bu sayı 8 milyon şahsa ulaşmış durumda. Resmi datalara bakılırsa 2002’de yüzde 10.3 olan işsizlik bu tarihten beri dört yıl hariç daima yüzde 10’un üzerinde kaldı.
Son datalar ihracat ve endüstrideki ivme kaybıyla iktisatta yavaşlamanın başladığına işaret ederken gayrisafi yurtiçi hasılada gerçekleşen mevcut büyümeden ise iş gücünün aldığı hissenin giderek azaldığını gösteriyor. TÜİK datalarına bakılırsa yılın üçüncü çeyreğinde iş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla GSYH içerisindeki hissesi yüzde 26,3’e kadar geriledi.
Sinan Alçın, “Merkez Bankası beklenti anketinde 2023’te yüzde 4.1 civarı bir büyüme beklentisi çıktı. Benim beklentim 3,5 civarı bir büyüme olabilir. Ancak büyümenin bileşenlerinde epeyce önemli deformasyon var. Son üç yılda çalışanların ulusal gelirden aldıkları hisse yüzde 25’lere gerilemiş durumda. Mevcut enflasyonist ortamı değerlendirdiğimizde bunun önümüzdeki süreçte de artarak devam edebileceği söyleyebiliriz” diye konuşuyor.
Son devirde istihdamın niteliğinde de bir aşınma olduğuna işaret eden Alçın, bilhassa pandemi sürecinde kısa çalışma ödeneği ve fiyat uygulamaları daha sonrasında biraz daha eksik istihdamın öne çıktığı, çalışanların yeteri kadar fiyat alamadığı yahut toplumsal haklarının daha düşük olduğu bir tablonun ortaya çıktığını vurguluyor.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Fotoğraf: Getty Images/AFP/A. Altan
Son datalara bakılırsa kamu tüketiminin ulusal gelire önemli ölçüde, hanehalkı tüketimini aşan ölçüde katkı sağladığını tabir eden Alçın, bu eğilimin seçim öncesi Ocak, Şubat, Mart aylarını kapsayan periyotta güçlenerek artacağını öngörüyor.
Hane halkının borcu 1,5 trilyon lira
Öte yandan AKP’nin uyguladığı büyüme modeli, hem kamu tıpkı vakitte hane halkı borçlarına olumsuz yansıdı. Ucuz kredi ve mali genişleme siyasetleri borçları tırmandırdı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın son datalarına nazaran Türkiye’nin dış borcu, kriz yılı olan 2002’de 129,6 milyar dolarken, Ekim 2022 prestijiyle 443 milyar dolara ulaştı. Dış borcun ulusal gelire oranı yüzde 52’yi geçerken, tüketici kredileri ve kredi kartı borçları da 2002’deki 6,6 milyar TL’den 1,5 trilyon TL’ye çıktı.
Alçın, gerçek gelirlerde yaşanan önemli boyuttaki erimenin bir uzantısı olarak da hanehalkı borcunda da önemli artışlar olduğuna dikkat çekiyor. Bir buçuk trilyon liralık toplam borcun 500 bin lirasının kredi kartlarından oluştuğunu aktaran Alçın, “Kredi kartları içerisinde de hanehalkını bilhassa taban fiyat yahut biraz üzerinde gelirle geçinmek durumunda kalan geniş kitleler açısından değerlendirdiğimizde besin ve temel tüketimin birinci sırada yer aldığını görüyoruz. Bu da halkın gündelik tüketimini bile sağlayamayacak duruma geldiği bir tabloyu ortaya koyuyor” sözlerini kullanıyor.