Rusya yaptırımları: Türkiye güç üssü olur mu?

RAM

New member
Avrupa Birliği’nin (AB) Rusya’dan deniz yoluyla ham petrol ithalatına uyguladığı ambargo Pazartesi günü yürürlüğe girdi. Ambargo kapsamında Avrupalı alıcıların Rus petrolünü satın alması ve taşıması yasaklandı. Şubat 2023’te petrol eserleri ithalatının durdurulması bekleniyor. Endüstrileşmiş ülkelerin oluşturduğu G7 ülkeleri (ABD, İngiltere, İtalya, Fransa, Japonya ve Kanada) de Rusya’nın kıymetli gelir kaynağı olan petrol ihracat gelirlerini sınırlamak gayesiyle Rusya’nın deniz yoluyla ihraç ettiği petrole tavan fiyat getirecek bir düzenek geliştirdi. AB, G7 ülkeleri ve Avustralya’nın hafta sonu kabul ettiği tavan fiyat uygulaması ambargo ile bir arada devreye girdi.

Rusya tarafı ise yalnızca piyasa şartlarında petrol satışı yapılacağını, tavan fiyat uygulayan ülkelere petrol tedarik etmeyeceğini deklare etti. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, bu cins kısıtlamaların piyasa araçlarına müdahale etmek olduğunu ve Rusya’nın piyasa şartlarında çalışmaya hazır olan ülkelerle yoluna devam edebileceğini de söylemiş oldu.

Türkiye de Batı ülkelerinin yaptırım kararlarının akabinde Rusya’nın ticari bağlantılarını geliştirdiği ülkelerin başında geliyor. Kimi uzmanlar, ambargoların Türkiye’yi güçte transit ve üs ülke olarak da ön plana çıkarabileceğini düşünüyor.

Peki bu ne kadar mümkün?

Savaştan bu yana Türkiye-Rusya ticareti arttı

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına göre, Rusya’nın Türkiye’nin toplam ihracat ve ithalatındaki hissesi, işgalin akabinde evvelki periyotlara bakılırsa arttı. Rusya’nın Türkiye’nin toplam ihracatı ortasındaki hissesi Ocak-Ekim 2021 devrinde yüzde 2,5 iken Ocak-Ekim 2022’de yüzde 3,3’e çıktı. Toplam ithalatta ise Rusya’nın kapladığı alan 2021 ve 2022’nin 10 aylık devirleri içinde yüzde 10,5’ten yüzde 16,5’e yükseldi.

İkili ticaret artarken ABD Hazine Bakanlığı ise 22 Ağustos’ta Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği’ne (TÜSİAD) Türk şirketlerinin yaptırım uygulanan Ruslarla çalışmamalarına yönelik bir ihtar mektubu göndermişti. ABD Hazine Bakan Yardımcısı Wally Adeyemo’nun kaleme aldığı mektupta, “Yaptırım uygulanan Rus kurum ve kuruluşlarla ilgilerin, Türkiye’nin finansal kurumlarını ve işletmelerini yaptırım riskine maruz bırakabileceğini lütfen unutmayın” uyarısı yer almıştı.

DW Türkçe’ye konuşan ihracatçılar, ABD’nin mektuplu ikazından dolayı ihracat yaparken hala çekinceleri olduğunu söylüyor. İhracatçılar, fakat bu mektuptan daha sonra ABD’den somut bir talep kendilerine iletilmediğini de aktarıyor.

ABD, geçen Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’yı işgali başlatmasının akabinde Rus şirketler ve şahıslara yaptırımlar açıklamıştı.

Tera Yatırım Başekonomisti Enver ErkanFotoğraf: Privat

“Türkiye güç üssü olabilir”

Türkiye, AB ve ABD’nin yaptırım baskısına direniyor. İkili ticari alakaların gelişmesinin yanı sıra yürürlüğe giren petrol ambargosu, Türkiye için riskli bir fırsat da sunuyor. DW Türkçe’ye konuşan Tera Yatırım BaşekonomistiEnver Erkan, AB ambargosu ve tavan fiyat uygulamasıyla bir arada Rus petrollerinin talep sorunu yaşamasının kaçınılmaz olabileceğini söylüyor. Rusya’nın gücünü dost pazarlara nakledebilmenin yollarını aradığını tabir eden Erkan, “Türkiye’nin bir güç üssü yapılması da Putin’in planlamasının bir modülü. Direkt Avrupa ile çalışamayan Rusya, Türkiye’yi bir ikmal merkezi olarak öne çıkarabilir, bu da Türkiye’yi güçte transit ve üs ülke olmak yolunda epey ön plana çıkarabilir. Biroldukça Avrupa ülkesi de Türkiye üzerinden enerjiyi alabilir” diyor.

Putin de geçen Ekim ayında Türkiye’nin Rusya’dan Avrupa ülkelerine ulaşmakta olan doğal gazın toplandığı ve dağıtıldığı bir güç üssü olabileceğini söylemişti.

Rusya ve Türkiye, Mavi Akım ve Türk Akımı doğal gaz boru çizgileri ile direkt kontaklı. Mavi Akım doğalgaz boru sınırı, Rus doğal gazının üçüncü ülkeleri atlayarak Karadeniz üzerinden Türkiye’ye direkt tedarikini amaçlıyor.

Geçen yıl sonuna kadar Mavi Akım yoluyla 15,98 milyar metreküp gaz teslim edildiğini lisana getiren Erkan, “Bu, 2003 yılında karayolunun işletmeye alınmasından bu yana elde edilen azamî yıllık sayıdır. 2020’de Putin ve Recep Tayip Erdoğan, her biri 15,75 milyar metreküp kapasiteli iki koldan oluşan Türk Akımı doğal gaz boru çizgisini resmen açtılar. Bu kolların birincisi Rus gazının Türk tüketicilere tedariğine; ikincisi ise Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkelerinin tedarikine yönelik” diye konuşuyor.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin Fotoğraf: Vyacheslv Prokofyev/EPA-EFE

“Aşırı bağımlılık ulusal güvenliği tehdit eder”

DW Türkçe’ye konuşan güç siyasetleri uzmanı Necdet Pamir ise Türkiye’nin bir taraftan NATO üyesi olduğunu, NATO ile birlikte hareket etmesi gereken durumlar olduğunu belirterek başka yandan güçte Rusya’ya çok bağımlı olduğunu lisana getiriyor. Pamir, Türkiye’nin son datalar itibariyle ham petrol ve mamüllerinde yaklaşık yüzde 45 ile geçen senelera göre giderek artan oranda Rusya Federasyonu’na bağımlı olduğunu söylüyor. Doğal gazda Rusya’ya bağımlılığın yüzde 45 olduğunu lisana getiren Pamir, taş kömüründe ise yüzde 39 ile Rusya’nın Kolombiya’dan daha sonra Türkiye’nin bu alanda en bağımlı olduğu ülke olduğunu tabir ediyor.

“Herhangi bir ülkeye çok bağımlılık her vakit için ekonomik manada da dış siyaset manasında da senin ayağına bağdır, ulusal güvenliğini de tehdit eder” diyen Pamir, “Ama maalesef belirli niçinlerle hem bir evvelki iktidar hem şu anki iktidar açısından bu durum var. Zira Rusya’yla epeyce şeffaf olmayan alaka kurmak kolay, yani kontrolsüz. Batılı ülkelerden yapılan ticaretin muhakkak kuralları vardır, o denli ya da bu biçimde. Ancak Rusya’yla birtakım işlerin kotarılması daha kolaydır” tabirlerini kullanıyor.

Türkiye’nin yalnızca Rus petrolüne karşı tavan fiyat uygulamasına değil AB ve ABD tarafınca uzun müddettir sürdürülen ambargolara bakarak Çin ve Hindistan üzere avantajlı fiyatlarla taş kömürü ve petrol ve petrol eseri aldığına işaret eden Pamir, “Mevcut hükümet kendisi açısından makul bunun keyfini çıkarıyor. Brent petrolü 25, 30 dolar daha düşük fiyattan alıyor. Niçin vazgeçsin ki? Birebir şey taş kömürü ve doğal gaz için de geçerli. Olağanda hiç kimse suçlayamaz, biz Avrupa Birliği üyesi de değiliz. Bir mecburiyetimiz de yok lakin kolunu senin bükerler mi birtakım niçinlerle? Bu bir vaka” diyor.

Diğer yandan ucuza alma işinin halka yansıtılmadığını vurgulayan Pamir, hükümetin bu politikayı devam ettirdiğine dikkat çekiyor.

“Aba altından sopa gösteriyorlar”

“Peki AB ve ABD Türkiye’nin kolunu bu durumda dikebilir mi, büker mi? Alışılmış ki bükmek istiyor, aba altından sopa gösteriyor. Bunun en sert boyutu S-400’ler” diyen Pamir, öbür yandan Türkiye’nin Ukrayna ve Rusya ile muhakkak bir pozisyonu olduğunu, bir noktaya kadar irtibatı sürdürebilen, vakit zaman Batı’nın talepleri doğrultusunda da bir şeyler üretebilen bir rolü oynadığını söz ediyor. Pamir, “ötürüsıyla asıl aktör, kol bükecek olan Amerika Birleşik Devletleri. Fakat onlara da baktığın vakit başlarını kaldırıp da Türkiye ile uğraşacak halleri yok. Bir taraftan Türkiye’de de bir seçime gidiş atmosferi var. Büyük olasılıkla bir muhasebe yapıyorlar” diye konuşuyor.

Necdet Pamir, Putin’in Türkiye’nin güç üssü olabileceğine dair açıklamasını ise büsbütün siyasi buluyor. Pamir, “Biz transit ülkeyiz, Azerbaycan gazını alıyorsun, export hakkın yok. Çok küçük bir hacim Yunanistan’a veriyorsun manası bile yok. ötürüsıyla yani hub olabilmen için kâfi depo kapasiten olmalı. Bir de aldığın gazın satabileceği muahedeler olmalı” diye konuşuyor.

Enerji uzmanı Necdet Pamir Fotoğraf: privat

İthalat ve ihracattaki artış

TÜİK ile Ticaret Bakanlığı iş birliğiyle genel ticaret sistemi kapsamında üretilen süreksiz dış ticaret bilgilerine nazaran Ekim ayında Rusya, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı dördüncü ülke oldu. Rusya’ya 1 milyar 146 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Ocak-Ekim aylarını kapsayan 10 aylık periyotta Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 2021-22 yılları içinde yüzde 48,9 artarak 6,88 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu fiyat 2021’in 10 aylık devrinde 4,62 milyar dolar idi. Türkiye İhracatçılar Meclisi bilgilerine göre ise geçen yılın Ocak-Kasım periyodunda Rusya’ya 4,7 milyar dolar ihracat yapılırken, bu sayı bu yılın 11 ayında yüzde 41 artışla 6,7 milyar dolara çıktı.

Yılın 11 ayında Rusya’ya en çok ihracat yapan birinci beş dal; 1 milyar 256 milyon dolar ile kimyevi unsurlar ve mamulleri, 920,7 milyon dolar ile yaş meyve ve zerzevat, 658,9 milyon dolar ile makine ve aksamları, 608, 8 milyon dolar ile otomotiv ve 396,9 milyon dolar ile dokuma ve hammaddeleri biçiminde sıralandı. Birebir periyotta Rusya’ya 304,6 milyon dolarlık su eserleri, 286 milyon dolarlık hazır giysi ve dokumacılık, 267,8 milyon dolarlık iklimlendirme sanayi, 206,3 milyon dolarlık hububat ve bakliyat, 145,3 milyon dolar çelik ihracatı gerçekleştirildi.

Savaştan daha sonra Türkiye’nin de ortasında bulunduğu birtakım değerli Avrupa ülkelerinin Rusya’dan yaptığı ithalat artmaya başladı. DW Türkçe’ye konuşan Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan’a göre Rusya’dan yapılan ithalatta ise durum daha farklı ve keskin. Bunun en temel sebebi de güç fiyatlarındaki keskin artış.

Türkiye’nin ithalat sayılarına bakıldığında birinci sırayı Rusya’nın aldığı görülüyor. Ekim ayında Rusya Federasyonu’ndan yapılan ithalat 4 milyar 989 milyon dolar olurken Ocak-Ekim periyodunda ithalat 49 milyar 626 milyon dolara ulaştı.Türkiye, 2021’in Ocak-Ekim devrinde Rusya’dan 22,61 milyar dolar ithalat yapmıştı. Bu da savaş öncesi periyoda nazaran yüzde 119,5 artan yani ikiye katlanan bir ithalata işaret ediyor.