RAM
New member
Kürt toplumu için değerli bir önder olan Pir Said ve 46 arkadaşı, yeni kurulan cumhuriyet idaresine isyan ettikleri nedeni öne sürülerek 1925 yılının Haziran ayında Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılanarak vefat cezasına çarptırıldı. Rastgele bir temyiz ve itiraz hakkı tanınmadan tıpkı gün, yani 29 Haziran’da idam edilen Pir Said ve 46 arkadaşı sonrasındasında bilinmeyen bir yere defnedildi. 29 Haziran 1938’de İstiklal Mahkemeleri’nce mahkûm edilenlere yönelik bir af kanunu çıkarıldı ve prestijleri iade edildi. Lakin af kanununa karşın mezar yerleri hiç bir vakit açıklanmadı.
97 yıl daha sonra yargıya taşındı
Diyarbakır Barosu ve Pir Said’in ailesi tarafınca kurulan Eğitim, Kültür ve Dayanışma Derneği, 97 yıldır sır üzere saklanan mezarların tespiti için geçen ay İçişleri Bakanlığı’na müracaat yapmış, devletin arşivlerinde kayıtlı olan mezar yerlerinin bildirilmesini istemişti. Lakin bakanlık 30 günlük yasal müddet içerisinde müracaata karşılık vermedi. Bakanlığın yasal müddette karşılık vermemesi, türel olarak talebin reddedildiği manasını taşıdığı için de Ankara 5’inci Yönetim Mahkemesi’ne dava açıldı. Açılan dava ile 97 yıl ortadan daha sonra Pir Said ve arkadaşları ile ilgili birinci defa yargı yoluna başvurulmuş oldu.
“Bakanlık nazaranv gereklerine alışılmamış hareket etmiş”
Diyarbakır Barosu ismine davayı açan Avukat Mehdi Özdemir, İçişleri Bakanlığı’nın bir inceleme ve ek araştırma yapmadan talebi reddederek, bakılırsavlerinin gereklerine alışılmamış hareket ettiğini söylüyor. Aile fertlerinin hayatını kaybeden yakınlarının mezar yerlerine ait bilgi alma hakkı olduğunu söz eden Özdemir, devletin de bu hususta bilgi verme yükümlülüğü bulunduğuna işaret ediyor. Özdemir “Bu, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8’inci unsurunda ve anayasanın 20’nci unsurunda epey açık bir biçimde tabir edilmiş. AİHM’in emsal içtihatları yeterince bilgi alma hakkının sağlanması gerekir. Bu manada İçişleri Bakanlığı nazaranvlerinin gereklerine karşıt hareket etmiş durumda” diyor.
“Ağır bir insan hakkı ihlalidir”
Bakanlığın “zımnen red” sürecinin yürütmesinin durdurulması hedefiyle açılan davanın dilekçesinde, Pir Said ve arkadaşlarının mezar yerlerinin 97 yıldır gizlenmesinin ağır bir insan hakkı ihlali olduğu açıklandı. Dilekçede benzeri hususlara ait birtakım AİHM kararlarına yer veren Avukat Mehdi Özdemir, hakikati bilme hakkının en temel insan haklarından biri olduğunu vurguladı. İçişleri Bakanlığı’nın red sonucunın aile ömrüne hürmet hakkını ihlal ettiği tabir edilen müracaatta, kayıp naaşların yeri ile ilgili olarak bilgi ve doküman talep edilmesi istendi.
“Gerekirse vefat orucuna başlarım”
DW Türkçe’ye süreci pahalandıran Pir Said’in torunu Kasım Fırat, müracaata yanıt verilmeyeceğini varsayım ettiklerini söylemiş oldu. İstediklerini almak için sonuna kadar çaba edeceklerini söyleyen Fırat, sonuç alınamaması durumunda ise vefat orucuna başlayacağını söylüyor.
“Sonuç alamazsak gidip orada oturacağız. Gerekirse ben mevt orucuna gireceğim” diyen Fırat “Ben şehitlerimizin vasiyet ettiği yeri talep ediyorum. Bu inanmış insanların hakkıdır. Kürt halkının hakkıdır. İslami vecibe ve ulusal bir sorumluluktur. Vermezlerse orada mevt orucuna girer ve şehit olurum. Şayet Kürt halkı olarak, bu insanların varisleri olarak sahiplenirsek biz bunların yerini öğreniriz. Ben buna inanıyorum” diyor.
Mehdi ÖzdemirFotoğraf: Felat Bozarslan/DW
Dava, Birleşmiş Milletler’e de taşınacak
İçişleri Bakanlığı’nın karşılık vermemesi üzerine açılan dava da reddedilirse, sırasıyla Bölge Yönetim Mahkemesi, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi’ne başvurulacak. Tüm türel müracaatlardan sonuç alınamaması halinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) yolu açılmış olacak. Avukat Mehdi Özdemir, mevzuyu Birleşmiş Milletler’e da taşıyabileceklerini belirtiyor: “Olağan iç hukuk yollarını tüketmek noktasında genel bir kural sözkonusu. İç hukuk yolları etkisizse yahut buna ait olarak olağandan uzun bir surece yayılma durumu var ise Birleşmiş Milletler zorla kaybedilenlere ait çalışma kümesine da başvurma imkânı mevcut. Şayet iç hukuk yollarındaki tüm başvurularımıza olumlu cevap alamazsak, bu seçeneği de değerlendireceğiz.”
Pir Said’in mezarı nerede?
Bu soru ile ilgili çeşitli rivayetler olsa da çabucak hemen hiç kimse mezar yerlerinin nerede olduğunu bilmiyor. Lakin, Pir Said ve arkadaşlarının idam edildikleri yer olan Dağkapı Meydanı’ndaki askeri bölgeye defnedildiğine dair yaygın bir inanış var. Kasım Fırat, 47 kişinin defnedildiği yerin devletin bilgisi dâhilinde olduğunu belirtiyor. Başlattıkları tüzel çabaya her insanın dayanak olmasını isteyen Fırat, bir helalleşme olacaksa buradan başlanması gerektiğini belirtiyor:
“Helalleşme süreci diye bir kavram geliştirildi. Helalleşmenin buradan başlayabileceğini söylüyorum. Şayet siz bu biçimde bir helalleşmeye hazırsanız, biz de elimizi uzatarak helalleşebiliriz. Ancak hukukumuzu, hakkımızı alarak ve sahip çıkarak olabilir. Allah’ın verdiği hakkı silah zoruyla, imha ve inkar prosedürüyle bir yere götüremezsiniz. 100 yıldır götüremediniz.”
Pir Said kimdir ve Kürtler için değeri nedir?
Kürtlerin hala yasını tuttuğu Pir Said, 1865 yılında Erzurum’un Hınıs ilçesinin Kolhisar köyünde doğdu. Medrese eğitimi bakılırsan Pir Said, Nakşibendî Tarikatı’nın değerli pirlerinden biri ve bölgede pek hürmet duyulan bir kişi olarak biliniyor. Resmi tarihte başlatmış olduğu isyanın İngiltere dayanaklı olduğu argüman edilse de Kürtler içinde bu teze inanan neredeyse hiç kimse yok. Pir Said ayaklanmasının nereden kaynaklandığına dair ise iki farklı görüş var. Bunlardan biri, 1924 anayasasında Kürtlerin yok sayılması, ikincisi ise hilafetin kaldırılması.
Mezar yeri bulunursa ne yapılacak?
Pir Said, vasiyetini teslim ettiği İstiklal Mahkemesi Savcısı Ahmet Süreyya’ya çocuklarının ve torunlarının kendileri için bir mezar yaptırmasını istemiş. Kasım Fırat da bu vasiyeti yerine getirmek istediklerini söylüyor. Fırat, başlatılan türel teşebbüsten bir sonuç alınması halinde Kürt halkının genelinin görüşü alınarak Diyarbakır’ın makul bir yerinde bir anıt mezar yaptırmak istediklerini belirtiyor.
Pir Said ayaklanması nasıl başladı?
Pekala, Pir Said ayaklanması nasıl başladı? 5 Şubat 1925’te yanındaki silahlı adamlar ve bölgenin ileri gelenleriyle Diyarbakır’ın Hani ilçesinden çıkan Pir Said, Dicle ilçesindeki kardeşi Pir Abdurrahim’in meskenine geldi. O gece Pir Abdurrahim’in meskenini basan jandarma birlikleri konutta bulunan 10 kişinin teslim edilmesini istedi. Pir Said’in yanında gelen arkadaşlarını teslim etmemesi üzerine bölgedeki halkla askerler içinde çatışma çıktı. Bu çatışma, ayaklanmanın fitilini ateşledi. Bir anda yayılan ayaklanma bölgedeki dört vilayete sıçradı ve Pir Said’in kuvvetleri biroldukça yerde idaresi ele geçirdi. 11 Mart gecesi Diyarbakır’a giren Pir Said’in kuvvetleri çatışmalarda 150 bireye yakın kayıp verince “Geri dön” buyruğu aldı. Nisan ayı ortalarında Genç Ovası’nda etrafı sarılan Pir Said ve arkadaşları esir edilerek Diyarbakır’a getirildi ve İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı. İstiklal Mahkemesi, 29 Haziran’da da Pir Said’in önderliğinde ayaklanmaya katılan 47 kişi hakkında idam sonucu verdi. Karar sonraki gün infaz edildi.
İdamın gerçekleştiği Diyarbakır’daki Dağkapı Meydanı’nın ismi 2014 yılında Büyükşehir Belediye Meclisi sonucuyla Pir Said Meydanı olarak değiştirildi.
97 yıl daha sonra yargıya taşındı
Diyarbakır Barosu ve Pir Said’in ailesi tarafınca kurulan Eğitim, Kültür ve Dayanışma Derneği, 97 yıldır sır üzere saklanan mezarların tespiti için geçen ay İçişleri Bakanlığı’na müracaat yapmış, devletin arşivlerinde kayıtlı olan mezar yerlerinin bildirilmesini istemişti. Lakin bakanlık 30 günlük yasal müddet içerisinde müracaata karşılık vermedi. Bakanlığın yasal müddette karşılık vermemesi, türel olarak talebin reddedildiği manasını taşıdığı için de Ankara 5’inci Yönetim Mahkemesi’ne dava açıldı. Açılan dava ile 97 yıl ortadan daha sonra Pir Said ve arkadaşları ile ilgili birinci defa yargı yoluna başvurulmuş oldu.
“Bakanlık nazaranv gereklerine alışılmamış hareket etmiş”
Diyarbakır Barosu ismine davayı açan Avukat Mehdi Özdemir, İçişleri Bakanlığı’nın bir inceleme ve ek araştırma yapmadan talebi reddederek, bakılırsavlerinin gereklerine alışılmamış hareket ettiğini söylüyor. Aile fertlerinin hayatını kaybeden yakınlarının mezar yerlerine ait bilgi alma hakkı olduğunu söz eden Özdemir, devletin de bu hususta bilgi verme yükümlülüğü bulunduğuna işaret ediyor. Özdemir “Bu, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8’inci unsurunda ve anayasanın 20’nci unsurunda epey açık bir biçimde tabir edilmiş. AİHM’in emsal içtihatları yeterince bilgi alma hakkının sağlanması gerekir. Bu manada İçişleri Bakanlığı nazaranvlerinin gereklerine karşıt hareket etmiş durumda” diyor.
“Ağır bir insan hakkı ihlalidir”
Bakanlığın “zımnen red” sürecinin yürütmesinin durdurulması hedefiyle açılan davanın dilekçesinde, Pir Said ve arkadaşlarının mezar yerlerinin 97 yıldır gizlenmesinin ağır bir insan hakkı ihlali olduğu açıklandı. Dilekçede benzeri hususlara ait birtakım AİHM kararlarına yer veren Avukat Mehdi Özdemir, hakikati bilme hakkının en temel insan haklarından biri olduğunu vurguladı. İçişleri Bakanlığı’nın red sonucunın aile ömrüne hürmet hakkını ihlal ettiği tabir edilen müracaatta, kayıp naaşların yeri ile ilgili olarak bilgi ve doküman talep edilmesi istendi.
“Gerekirse vefat orucuna başlarım”
DW Türkçe’ye süreci pahalandıran Pir Said’in torunu Kasım Fırat, müracaata yanıt verilmeyeceğini varsayım ettiklerini söylemiş oldu. İstediklerini almak için sonuna kadar çaba edeceklerini söyleyen Fırat, sonuç alınamaması durumunda ise vefat orucuna başlayacağını söylüyor.
“Sonuç alamazsak gidip orada oturacağız. Gerekirse ben mevt orucuna gireceğim” diyen Fırat “Ben şehitlerimizin vasiyet ettiği yeri talep ediyorum. Bu inanmış insanların hakkıdır. Kürt halkının hakkıdır. İslami vecibe ve ulusal bir sorumluluktur. Vermezlerse orada mevt orucuna girer ve şehit olurum. Şayet Kürt halkı olarak, bu insanların varisleri olarak sahiplenirsek biz bunların yerini öğreniriz. Ben buna inanıyorum” diyor.
Mehdi ÖzdemirFotoğraf: Felat Bozarslan/DW
Dava, Birleşmiş Milletler’e de taşınacak
İçişleri Bakanlığı’nın karşılık vermemesi üzerine açılan dava da reddedilirse, sırasıyla Bölge Yönetim Mahkemesi, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi’ne başvurulacak. Tüm türel müracaatlardan sonuç alınamaması halinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) yolu açılmış olacak. Avukat Mehdi Özdemir, mevzuyu Birleşmiş Milletler’e da taşıyabileceklerini belirtiyor: “Olağan iç hukuk yollarını tüketmek noktasında genel bir kural sözkonusu. İç hukuk yolları etkisizse yahut buna ait olarak olağandan uzun bir surece yayılma durumu var ise Birleşmiş Milletler zorla kaybedilenlere ait çalışma kümesine da başvurma imkânı mevcut. Şayet iç hukuk yollarındaki tüm başvurularımıza olumlu cevap alamazsak, bu seçeneği de değerlendireceğiz.”
Pir Said’in mezarı nerede?
Bu soru ile ilgili çeşitli rivayetler olsa da çabucak hemen hiç kimse mezar yerlerinin nerede olduğunu bilmiyor. Lakin, Pir Said ve arkadaşlarının idam edildikleri yer olan Dağkapı Meydanı’ndaki askeri bölgeye defnedildiğine dair yaygın bir inanış var. Kasım Fırat, 47 kişinin defnedildiği yerin devletin bilgisi dâhilinde olduğunu belirtiyor. Başlattıkları tüzel çabaya her insanın dayanak olmasını isteyen Fırat, bir helalleşme olacaksa buradan başlanması gerektiğini belirtiyor:
“Helalleşme süreci diye bir kavram geliştirildi. Helalleşmenin buradan başlayabileceğini söylüyorum. Şayet siz bu biçimde bir helalleşmeye hazırsanız, biz de elimizi uzatarak helalleşebiliriz. Ancak hukukumuzu, hakkımızı alarak ve sahip çıkarak olabilir. Allah’ın verdiği hakkı silah zoruyla, imha ve inkar prosedürüyle bir yere götüremezsiniz. 100 yıldır götüremediniz.”
Pir Said kimdir ve Kürtler için değeri nedir?
Kürtlerin hala yasını tuttuğu Pir Said, 1865 yılında Erzurum’un Hınıs ilçesinin Kolhisar köyünde doğdu. Medrese eğitimi bakılırsan Pir Said, Nakşibendî Tarikatı’nın değerli pirlerinden biri ve bölgede pek hürmet duyulan bir kişi olarak biliniyor. Resmi tarihte başlatmış olduğu isyanın İngiltere dayanaklı olduğu argüman edilse de Kürtler içinde bu teze inanan neredeyse hiç kimse yok. Pir Said ayaklanmasının nereden kaynaklandığına dair ise iki farklı görüş var. Bunlardan biri, 1924 anayasasında Kürtlerin yok sayılması, ikincisi ise hilafetin kaldırılması.
Mezar yeri bulunursa ne yapılacak?
Pir Said, vasiyetini teslim ettiği İstiklal Mahkemesi Savcısı Ahmet Süreyya’ya çocuklarının ve torunlarının kendileri için bir mezar yaptırmasını istemiş. Kasım Fırat da bu vasiyeti yerine getirmek istediklerini söylüyor. Fırat, başlatılan türel teşebbüsten bir sonuç alınması halinde Kürt halkının genelinin görüşü alınarak Diyarbakır’ın makul bir yerinde bir anıt mezar yaptırmak istediklerini belirtiyor.
Pir Said ayaklanması nasıl başladı?
Pekala, Pir Said ayaklanması nasıl başladı? 5 Şubat 1925’te yanındaki silahlı adamlar ve bölgenin ileri gelenleriyle Diyarbakır’ın Hani ilçesinden çıkan Pir Said, Dicle ilçesindeki kardeşi Pir Abdurrahim’in meskenine geldi. O gece Pir Abdurrahim’in meskenini basan jandarma birlikleri konutta bulunan 10 kişinin teslim edilmesini istedi. Pir Said’in yanında gelen arkadaşlarını teslim etmemesi üzerine bölgedeki halkla askerler içinde çatışma çıktı. Bu çatışma, ayaklanmanın fitilini ateşledi. Bir anda yayılan ayaklanma bölgedeki dört vilayete sıçradı ve Pir Said’in kuvvetleri biroldukça yerde idaresi ele geçirdi. 11 Mart gecesi Diyarbakır’a giren Pir Said’in kuvvetleri çatışmalarda 150 bireye yakın kayıp verince “Geri dön” buyruğu aldı. Nisan ayı ortalarında Genç Ovası’nda etrafı sarılan Pir Said ve arkadaşları esir edilerek Diyarbakır’a getirildi ve İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı. İstiklal Mahkemesi, 29 Haziran’da da Pir Said’in önderliğinde ayaklanmaya katılan 47 kişi hakkında idam sonucu verdi. Karar sonraki gün infaz edildi.
İdamın gerçekleştiği Diyarbakır’daki Dağkapı Meydanı’nın ismi 2014 yılında Büyükşehir Belediye Meclisi sonucuyla Pir Said Meydanı olarak değiştirildi.