RAM
New member
Türkiye’deki gelişmeleri yakından izleyen global risk uzmanı Dr. Wolf Piccoli, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın mevcut şartların sürmesi halinde seçimleri kazanabileceğini söylemiş oldu.
Erdoğan’ın “yeni iktisat modeli” olarak nitelendirdiği siyasetlerinin ne yeni ne de bir model olduğunu kaydeden Piccoli, “Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor” diye konuştu.
aynı vakitte Piccoli, Erdoğan’ın iktisatta istikrar olduğu formunda gerçek olmayan bir algı yarattığını, bir yandan muhalefete baskıyı daha da artırırken, eşzamanlı olarak kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak kıymetine da olsa, para yağmuruna tuttuğunu söylemiş oldu.
Muhalefeti, “Başkaları makûs diye kazanabileceğinizi düşünmek fazlaca da işe yarayan bir strateji değil” kelamlarıyla eleştiren Piccoli, “Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öteki avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en değerli seçim müttefiki gibi” diye konuştu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Halil Sagirkaya/AA/picture alliance
Politik risk danışmanlığı hizmeti veren Teneo’nun Eş Lideri ve Araştırma Yöneticisi Dr. Wolf Piccoli’ye yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şu biçimde:
DW Türkçe: Türkiye’de yaklaşan seçimler öncesinde iktisatta yaşanan gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz ?
Dr. Wolf Piccoli: Türkiye iktisadında, son derece istikrarsız bir istikrar mevcut. Buna niye olansa Türk hükümetinin uyguladığı ve “yeni bir iktisat modeli” olduğunu argüman ettiği siyasetler. Yeni iktisat modeli diye tabir ettikleri aslında ne yeni, ne de bir iktisat modeli. Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor…
Bu politikaları niye büyük bir başarısızlık olarak görüyorsunuz?
Hatırlarsanız bu modeli tanıtırken ulaşacaklarını sav ettikleri gayeleri de açıklamışlardı. Pekala ne vaat etmişlerdi? Bu model ile daha fazla yatırım çekeceklerini söylemişlerdi. halbuki yatırımlar geriledikçe geriliyor. Cari süreçlerde fazla verileceği söylenmişti. Acı gerçek şu ki, Türkiye’nin son 11 aydaki cari açığı 45 milyar dolara ulaştı, yani durum uygunlaşmak yerine daha da berbatlaştı. TL’nin kıymet kazanacağını tez etmişlerdi. Herkes bunun da gerçekleşmediğini çok düzgün biliyor. Pekala fiyat istikrarı sağlanacağı vaadi gerçekleşti mi? Bu da olmadı. Türkiye’de enflasyon son 24 yılın en yüksek düzeyine ulaştı… Model çuvalladı, başarısız oldu. Son bir kaç ayda yapabildikleri tek şey TL’yi bir biçimde istikrarda tutmak oldu. Ancak bunun da iktisada maliyeti hayli büyük. Üstelik bu da süreksiz tedbirler, piyasalara baskı ve bununla birlikte büyük ölçüde Körfez’den ve Rusya’dan, bölgedeki dostlarından sağladıkları mali yardımların bir kararı…
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Dubai Buyruğu Muhammed bin Raşid El MektumFotoğraf: DHA
Dost derken? Rusya ve BAE sizce Erdoğan’ın dostları mı? Seçimler öncesinde Erdoğan’a verilen bu desteğin gerisinde sizce neler olabilir?
Bakın, Türkiye’ye son devirde belli ülkelerden ve nereden geldiğini bilmediğimiz kaynaklardan, paralar geldi. Son 12 aya baktığınızda net kusur noksan girişinin 22 milyar dolar olduğunu görüyoruz, cari açığın yaklaşık yüzde 53’ünü oluşturuyor. Bu epey büyük bir meblağ. Bunun geçmişte de, ne vakit bir kriz olsa, yaşandığını gördük. 2018’de Trump niçiniyle yaşanan krizde olduğu üzere. Fakat bu seviyede bir artış görmemiştik…
Peki bu para nereden geliyor olabilir?
Ancak spekülasyon yapabiliriz. Bunlar, yurtharicinde sahip oldukları parayı Türkiye’ye geri getiren Türk şirketleri olabilir. Tahminen bu paraya gereksinimleri vardır ya da spekülasyon için bir fırsat olduğunu görmüşlerdir. Bunun büyük ölçüde Rus parası olduğu ile ilgili spekülasyon da yapabiliriz. Ancak bilmiyoruz. Ayrıyeten bunlardan bağımsız olarak bir de Katar, Güney Kore, Azerbaycan, geçmişte Çin ile olduğu üzere swap mutabakatları ile gelen paralar var. Ve bir de Rusya üzere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’na para yatıranlar var, bir daha Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) geldiği sav edilen 5 milyar var… Pekala bunlar dost ülkeler mi? Türkiye için Rusya ile münasebetlerin özgün bir pozisyonu var. Öbür ülkelere bakacak olursak, geçmişte tansiyonlar yaşanmış olsa da, ister Suudi Arabistan ister BAE olsun, Erdoğan’ın seçimleri kazanması onların çıkarına. Zira Erdoğan onlar için bir tıp istikrarı temsil ediyor.
Bu niçinle mi Erdoğan’ı desteklediklerini düşünüyorsunuz?
Türkiye’de koalisyon hükümetlerinin fazlaca başarılı olamadığı biliniyor. Bir de 6 partili bir koalisyon hükümeti alternatifini düşünün. Tam olarak ne hedefledikleri anlaşılamayan, tek ortak noktaları Erdoğan’dan kurtulmak olan bir koalisyon ile kim uğraşmak ister? Üstelik bu koalisyon hükümetinde aslına bakarsan AKP iktidarı periyodunda nazaranvler üstlenmiş isimler de olacaksa. Altılı Masa’ya bir bakın. Dış siyaset deneyimi olan yegane isimler Ali Babacan ile Ahmet Davutoğlu. Ki Davutoğlu, Türkiye tarihinin en makus dışişleri bakanı… Her ikisinin de neredeyse hiç seçmen dayanağı yok. Kılıçdaroğlu’nun dış siyaset deneyimi yok Akşener’in de. Dolaysıyla memleketler arası alanda Türkiye’deki muhalefet bir bilinmezlik oluşturuyor.
Önbakılırsamedikleri bir koalisyon hükümeti yerine, Erdoğan’ın iktidarda olduğu bir Türkiye’yi mi tercih ediyorlar?
esasen bu ülkelerin istediği, dış siyasette transaksiyonel münasebetler. Çıkarları doğrultusunda alış verişe dayalı alakalar. Beklentileri, demokratik ülkelerden farklı. Rusya-Türkiye bağları meselade olduğu üzere aslında anlaşamadıkları bir hayli husus var. Fakat bir daha de ortak çıkar alanlarına odaklanıyor, fazlaca pragramatikler ve amansızlar… Son derece çarpıcı ‘U dönüşler’ yapabilen Erdoğan’ın aslında tam da dış siyasette izlediği bağlantı modeli de bu aslına bakarsan. Yalnızca son 12 aya bakın, onun yaptığını kim yapabilir, BAE’ye, Suudi Arabistan’a gitti, Mısır cumhurbaşkanı ile el sıkıştı… Yalnızca hükümetten sorumlu olsa bunları yapamaz, lakin tüm ülkeyi buyruğu altında tutan biri, Erdoğan’ın bu yaptıklarını yapabilir esasen. Bu ülkelerin tercih ettikleri de bu…
Bir kaç ay evvel yaptığınız bir değerlendirmede seçimlerle ilgili öngörünüzün ne olduğu sorusuna Erdoğan’ın seçimleri kazanma olasılığının kuvvetli olduğu yanıtını verdiniz. Hala bu görüşte misiniz?
Erdoğan’ın son bir kaç aydır siyasette yapmayı başardığı, aslında daima yapmakta başarılı olduğu şey: Sıkıntıları kendi lehine, işine yarayacak biçimde devşirmek. Örneğin Rusya’nın Ukrayna savaşını kendi lehine çevirdi… Ayrıyeten iktisatta istikrar olduğu halindeki yanlış, gerçek olmayan bir algı da yarattı. halbuki iktisattaki mevcut istikrar hayli istikrarsız. Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öbür avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en değerli seçim müttefiki.
Altılı masaFotoğraf: ANKA
Türkiye’de muhalefetin niye başarısız olduğunu düşünüyorsunuz?
Muhalefet umut vermiyor, kendisi de esasen hayal gücünden, umuttan mahrum. Vakit geçtikçe, aslında Altılı Masa’yı oluşturanlar, tek amaçlarının yalnızca Erdoğan ile çaba olduğu izlenimi güçlendiriyorlar. halbuki bu seçmenleri ikna etmeleri için kâfi değil. Üstelik hala ne cumhurbaşkanı adaylarını biliyoruz ne de iktisatta nitekim somut olarak ne hedeflediklerini.
CHP önderi Kılıçdaroğlu, Aralık ayında “Ekonomi Vizyon Belgesi’ni” açıkladığı bir toplantı düzenledi. Yabancı yatırımcılar size nazaran burada verilen mesajları kâfi bulmadı mı?
Hayır, bırakın bizi, iç kamuoyunda bile tesirli olmadı, yankı bulmadı. Sizinle bugün İstanbul’da bir gezintiye çıksak, insanlara Kılıçdaroğlu’nun deklare ettiklarını sorsak hatırlayan çıkacağını düşünmüyorum.
Erdoğan’ın en çok eleştirildiği, pek fazlaca sorunun kaynağı olarak hatalı dış siyaset görülüyor. Muhalefetin seçilmesi halinde dış siyasette farklı, daha yapıcı bir çizgi izleyebileceklerini düşünmüyor musunuz?
Siz hiç muhalefetin AKP hükümetinin dış siyasetine önemli manada bir eleştirisini gördünüz mü? örneğin Suriye’ye operasyonlar konusunda geçmişte önemli bir muhalefet sergilemediler ya da AB, Akdeniz yahut Libya siyasetleri konusunda? CHP’nin ve tıpkı biçimde Uygun Parti’nin vakit zaman Erdoğan’dan daha da fazla NATO zıddı olduğunu da biliyoruz. Kılıçdaroğlu değil miydi Erdoğan üzere Türkiye’deki ABD üslerini kapatmaktan kelam eden? Fark ne?
Türkiye’de yatırım yapmak isteyen yabancı iş etraflarının muhalefetten beklentileri neler?
Seçmenleri ikna etmesi. Ben bir yatırımcı olarak kazanma ihtimalleri olmadığını görüyorsam niye ne yapacaklarını merak edeyim? Son aylarda yaptıkları tam da aksi istikamette ilerledikleri izlenimini yaratıyor.
Mühendisler niye Türkiye’den Almanya’ya göç ediyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
AKP iktidarının Türkiye’yi getirdiği nokta niçiniyle epey sayıda nitelikli insan, ülkeden ayrılıyor, yurt dışında iş arıyor. Gençler geleceklerine ilişkin umutsuzlukluklarını lisana getiriyorlar, yurtdışına gitmek istediklerini söylüyorlar. Genç işsizlik oranı yüksek… Onların seçimlerde tesirli olabileceğini düşünmüyor musunuz?
Yaklaşık 6 milyon ötüründa genç seçmenden kelam ediliyor ve evet bu değerli ve belirleyeci bir oran. Fakat muhalefet bu gençlerin kendilerine oy vermeleri için, onları ikna etmek için söyleyin bana ne yaptı? Onları ikna etmek için bir eforu oldu mu? birlikte bakalım muhalefete, bana söyler misiniz yeniyi temsil eden ne var? Son yirmi yıldır varolan lakin farklı gömlekler giymiş beşerler bunlar. Dahası daha formda görünse de Kılıçdaroğlu Erdoğan’dan da yaşlı… Diğerleri berbat diye kazanabileceğinizi düşünmek epey da işe yarayan bir strateji değil. Şu ana kadar müşahedem, muhalefetin bu genç seçmenleri kazanmak için hiçbir efor göstermediği istikametinde.
Sizce muhalefetin seçimleri kazanmasında tesirli olabilecek atılımlar neler olabilir?
Türkiye’de yaşananlar konusunda tek başına Erdoğan’ı suçlamak kazandıracak bir strateji değil. Bilhassa Erdoğan Türkiye’deki neredeyse tüm medyayı denetim ederken. Şunu açıkça söz edelim: Ortalama Türk seçmenin okuyabildiği, izleyebildiği öykü apayrı. Onlara farklı bir kıssa anlatılıyor. Yaşananların sorumlusunun dış güçler olduğu teziyle başlıyor ve bu liste uzayıp gidiyor. Her gün yeni bir düşman uyduruluyor… Bu ortada herkes muhalefetin adayının kimliğine odaklanmış durumda. Ve evet, bu adayın kim olacağı natürel ki değerli. Lakin daha kıymetli olan bu adayın bir birlik sağlayıp sağlamayacağı, Altılı Masa’yı oluşturan aktörlerin samimiyetle, kuşkuya hiç yer bırakmayacak biçimde bu kişinin ardında birlik sergileyip sergilemeyecekleri. Zira bu sağlanamazsa onlar için oyun bitmiş demektir. örneğin Davutoğlu’nu evvelki gün televizyonda izledim ve söylemiş oldukleri tam da tersine işaret ediyordu… Kanımca Davutoğlu’nun kendine atfettiği bedel ve ehemmiyet Erdoğan’ın kendine atfettiğinden de hayli.
Erdoğan seçimler öncesinde iktisattaki makus gidişatı hafifçeletmeye dönük paketler, takviyeler açıklıyor. EYT düzenlemesi, kur korumalı mevduat, esnafa dayanak paketi, minimum fiyata artırım, toplumsal konut projesi üzere atılımlar bunlardan yalnızca bazıları. Sizce bu adımlar Erdoğan’a beklediği seçim zaferini getirecek mi?
Seçim sistemini değiştirdiler, daha sonra muhalefete baskıyı arttırdılar, basına, toplumsal medyaya baskıyı bir daha artırıyorlar, sizin meslektaşlarınız hapiste… İmamoğlu hakkında bir dava daha açıldı, mali kaynakları kesilen HDP’nin kapatılmasından kelam ediliyor. Artık de eşzamanlı olarak seçmenlerini, kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak değerine da olsa para yağmuruna tutuyorlar.
Siz Türkiye iktisadının fazlaca istikrarsız bir istikrarda olduğuna dikkat çekiyorsunuz. Sizce iktisat bu tıp popülist adımları kaldırabilir mi?
Odakları yalnızca seçmenin yüzde 50’si, geriye kalanlar umurlarında değil. Bu yüzde 50’ye harcayacakları da paraları var. Ayrıyeten Türkiye’nin kamu borcunun birçok gelişmekte olan ülkelerden daha az olduğunu söylüyorlar. En azından kağıt üzerinde bu hakikat ancak gerçekte bilgi sahibi olmadığımız hayli bir borç var bu husus pek de sorgulanmıyor. Dolaysıyla seçimlere kadar paraları harcayacaklar, yılın ikinci yarısında da kemerleri sıkacaklar. Ve şu an ile seçim günü içinde büyük bir dış şok yaşanmayacağını var iseyarsak, bu istikrarsız dengeyi yerinde tutabileceklerinden yola çıkabiliriz. İçeride bu dengeyi sarsacak bir gelişme ihtimali görünmüyor…
Türkiye’de insanların yüksek enflasyon karşısında parasını koruyabilecek alternatif bir yatırım imkanı bulamaması niçiniyle borsaya ilgi son devirde artmıştı. Kendilerini enflasyona karşı korumak isteyen yerli yatırımcılar son deva olarak borsaya yönelmişti fakat görünen o ki, borsada da rüzgar aksine dönmüş durumda. Sizce borsadaki düşüşün niçinleri ne?
Aslında yerli yatırımcılar öncesinde kriptoya yönelmişlerdi ancak bildiğiniz üzere makus deneyimler, bir dizi skandallar yaşandı, bu niçinle bu kısa süren bir deneyim oldu… Altına ilgi gösterenler oldu lakin TL’deki kıymet kaybıyla altın da pahalılaştı. daha sonra borsanın popülaritesinde patlama oldu… Son haftalarda rüzgarın bilakis dönmesinin bir kaç sebebi olduğu görüşündeyim. Ekrem İmamoğlu hakkındaki mahkumiyet sonucu niçinlerden biri… Ancak kâr realizasyonunun da bir etken olduğundan eminim. Zira bu kadar yükselişin bir sonu olucağını bilip, kârınızı alıp çıkmak istersiniz. Dolaysıyla fazlaca da sürpriz değil yaşanan düşüş. Üçüncü bir niye de şu olabilir: Beşerler bunun bir balon olduğunu fark etmiş olabilirler. Zira bunun aslında enflasyondan korunmak için bir strateji haline geldiği, gerçekte ise ekonomik temeller üzerinden ilerleyen bir yükseliş olmadığı açık….
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Lideri BidenFotoğraf: Made Nagi/AP Photo/picture alliance
Siz az evvel dışardan önemli bir şok olmadığı surece seçimlere kadar Erdoğan’ın seçmenlerin oylarını kazanabilmek için bu iktisat politikalarını sürdürebileceğini söylemiş olduniz. Halkbank davasının AKP’de önemli bir endişe kaynağı olduğu biliniyor. Geçenlerde ABD’nin, Erdoğan’a yakın isimlerden Sıtkı Ayan’ı yaptırımlar kapsamına alındığını ilan etmesi de soru işaretlerine yol açtı. Öte yandan hem AB hem ABD, Rusya’ya yaptırımların delinmemesi için Türkiye’ye baskısını arttırdı…
Seçimlere kadar bir şey beklemiyorum. Bakın aslında az evvel söylemiş olduğim şey ABD için de geçerli. Washington, Erdoğan ile baş etmenin sıkıntı olduğunu biliyor fakat alternatifin ne olduğu konusunda da soru işaretleri var. Zira hakikaten de muhalefetin neyi temsil ettiği, ne yapmayı hedeflediği konusunda bir netlik yok. Öte yandan Türkiye’nin İran ve Venezuela’ya yaptırımları baypas etmeleri için sağladığı dayanak bilindiği için Rusya konusunda evet Ankara’ya ağır baskı yapılıyor. Türk özel bankalarının gerçek tarafta durmak için epey ihtiyatlı olacaklarından kuşkum yok. Zira ABD yaptırım listesine bir kere girildiğinde işiniz bitmiş demektir. Onlar da bunun şuurunda. Kamu bankaları hakkındaysa kâfi bilgiye sahip değiliz. Onlarla ilgili bilinmeyen epeyce şey var, kara kutu gibiler. Bence AKP Hükümeti iletisi anladı, hudutları zorlamak isteyebilirler lakin ABD’nin seçimlerdilk evvel bu mevzuyla ilgili tansiyonu tırmandıracağını düşünmüyorum. Halkbank hakkında da seçimlere kadar bir karar çıkmayacaktır. Ancak Türkiye’nin F-16 talepleri de onaylanmayacaktır. Kanımca ABD vakit kazanmaya çalışıyor, seçimlere kadar olabildiğince düşük bir profilde ilerleyecek ve lakin seçimlerden daha sonra Türkiye’ye yönelik bir dış siyaset oluşturacak.
Bu ortada yolsuzluk, kara para aklama iddiaları da gündemden düşmüyor. Türkiye 2021 yılından bu yana kara para aklama ve terörün finansmanını önlemede gerekli adımları atmadığı sebebi öne sürülerek gri listede. İzlenen iktisat politikaları niçiniyle de artık Türkiye’den bir özgür piyasa iktisadı olarak kelam etmenin de mümkün olmadığı söyleniyor. Siz bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de kelam konusu olan, direkt ve dolaylı olarak, devletin iktisattaki rolünün güçlenmiş olması. Evet, kamu ihalelerinin siyasi emellerle kullanıldığını, iktidara yakın iş etraflarına bu bahiste jestler yapıldığını görüyoruz. Ve evet kara para iktisadı var, daha evvel de vardı… Lakin bu bahiste dürüst olayım, sonuç itibariyle diğer ülkelerden hayli da farklı değil. çok alışılmış ki İtalya’da kamu ihaleler konusunda Türkiye’de yapılanları yapamazsınız. Ancak kara para iktisadı yok mu? Var. bir daha son senelerda, Fransa ve Almanya dahil, devletlerin iktisattaki yüklerinin arttığını görüyoruz. Koronavirüs salgını ve güç krizi bu süreci etkiledi. Fakat burada değerli olan şunlar: Hesap verilebilirlik ve şeffaflık var mı? Ve ne yazık ki bunlar Türkiye’de yok. Lakin şunu da vurgulamak gerekiyor: Türk özel kesimi son senelerda hayli kuvvetli bir direnç gösterdi ve sergilediği bu direnci takdir etmek gerekiyor. Haklarını yememek gerekiyor. Zira tüm çılgın iktisat siyasetlerine karşın ayakta kalmayı başardılar, hatta daha da büyüyenler oldu.
Erdoğan’ın “yeni iktisat modeli” olarak nitelendirdiği siyasetlerinin ne yeni ne de bir model olduğunu kaydeden Piccoli, “Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor” diye konuştu.
aynı vakitte Piccoli, Erdoğan’ın iktisatta istikrar olduğu formunda gerçek olmayan bir algı yarattığını, bir yandan muhalefete baskıyı daha da artırırken, eşzamanlı olarak kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak kıymetine da olsa, para yağmuruna tuttuğunu söylemiş oldu.
Muhalefeti, “Başkaları makûs diye kazanabileceğinizi düşünmek fazlaca da işe yarayan bir strateji değil” kelamlarıyla eleştiren Piccoli, “Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öteki avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en değerli seçim müttefiki gibi” diye konuştu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Halil Sagirkaya/AA/picture alliance
Politik risk danışmanlığı hizmeti veren Teneo’nun Eş Lideri ve Araştırma Yöneticisi Dr. Wolf Piccoli’ye yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şu biçimde:
DW Türkçe: Türkiye’de yaklaşan seçimler öncesinde iktisatta yaşanan gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz ?
Dr. Wolf Piccoli: Türkiye iktisadında, son derece istikrarsız bir istikrar mevcut. Buna niye olansa Türk hükümetinin uyguladığı ve “yeni bir iktisat modeli” olduğunu argüman ettiği siyasetler. Yeni iktisat modeli diye tabir ettikleri aslında ne yeni, ne de bir iktisat modeli. Akıllara ziyan bir deneyden ibaret. Üstelik bu deney, sefalet ile sonuçlanıyor…
Bu politikaları niye büyük bir başarısızlık olarak görüyorsunuz?
Hatırlarsanız bu modeli tanıtırken ulaşacaklarını sav ettikleri gayeleri de açıklamışlardı. Pekala ne vaat etmişlerdi? Bu model ile daha fazla yatırım çekeceklerini söylemişlerdi. halbuki yatırımlar geriledikçe geriliyor. Cari süreçlerde fazla verileceği söylenmişti. Acı gerçek şu ki, Türkiye’nin son 11 aydaki cari açığı 45 milyar dolara ulaştı, yani durum uygunlaşmak yerine daha da berbatlaştı. TL’nin kıymet kazanacağını tez etmişlerdi. Herkes bunun da gerçekleşmediğini çok düzgün biliyor. Pekala fiyat istikrarı sağlanacağı vaadi gerçekleşti mi? Bu da olmadı. Türkiye’de enflasyon son 24 yılın en yüksek düzeyine ulaştı… Model çuvalladı, başarısız oldu. Son bir kaç ayda yapabildikleri tek şey TL’yi bir biçimde istikrarda tutmak oldu. Ancak bunun da iktisada maliyeti hayli büyük. Üstelik bu da süreksiz tedbirler, piyasalara baskı ve bununla birlikte büyük ölçüde Körfez’den ve Rusya’dan, bölgedeki dostlarından sağladıkları mali yardımların bir kararı…
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Dubai Buyruğu Muhammed bin Raşid El MektumFotoğraf: DHA
Dost derken? Rusya ve BAE sizce Erdoğan’ın dostları mı? Seçimler öncesinde Erdoğan’a verilen bu desteğin gerisinde sizce neler olabilir?
Bakın, Türkiye’ye son devirde belli ülkelerden ve nereden geldiğini bilmediğimiz kaynaklardan, paralar geldi. Son 12 aya baktığınızda net kusur noksan girişinin 22 milyar dolar olduğunu görüyoruz, cari açığın yaklaşık yüzde 53’ünü oluşturuyor. Bu epey büyük bir meblağ. Bunun geçmişte de, ne vakit bir kriz olsa, yaşandığını gördük. 2018’de Trump niçiniyle yaşanan krizde olduğu üzere. Fakat bu seviyede bir artış görmemiştik…
Peki bu para nereden geliyor olabilir?
Ancak spekülasyon yapabiliriz. Bunlar, yurtharicinde sahip oldukları parayı Türkiye’ye geri getiren Türk şirketleri olabilir. Tahminen bu paraya gereksinimleri vardır ya da spekülasyon için bir fırsat olduğunu görmüşlerdir. Bunun büyük ölçüde Rus parası olduğu ile ilgili spekülasyon da yapabiliriz. Ancak bilmiyoruz. Ayrıyeten bunlardan bağımsız olarak bir de Katar, Güney Kore, Azerbaycan, geçmişte Çin ile olduğu üzere swap mutabakatları ile gelen paralar var. Ve bir de Rusya üzere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’na para yatıranlar var, bir daha Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) geldiği sav edilen 5 milyar var… Pekala bunlar dost ülkeler mi? Türkiye için Rusya ile münasebetlerin özgün bir pozisyonu var. Öbür ülkelere bakacak olursak, geçmişte tansiyonlar yaşanmış olsa da, ister Suudi Arabistan ister BAE olsun, Erdoğan’ın seçimleri kazanması onların çıkarına. Zira Erdoğan onlar için bir tıp istikrarı temsil ediyor.
Bu niçinle mi Erdoğan’ı desteklediklerini düşünüyorsunuz?
Türkiye’de koalisyon hükümetlerinin fazlaca başarılı olamadığı biliniyor. Bir de 6 partili bir koalisyon hükümeti alternatifini düşünün. Tam olarak ne hedefledikleri anlaşılamayan, tek ortak noktaları Erdoğan’dan kurtulmak olan bir koalisyon ile kim uğraşmak ister? Üstelik bu koalisyon hükümetinde aslına bakarsan AKP iktidarı periyodunda nazaranvler üstlenmiş isimler de olacaksa. Altılı Masa’ya bir bakın. Dış siyaset deneyimi olan yegane isimler Ali Babacan ile Ahmet Davutoğlu. Ki Davutoğlu, Türkiye tarihinin en makus dışişleri bakanı… Her ikisinin de neredeyse hiç seçmen dayanağı yok. Kılıçdaroğlu’nun dış siyaset deneyimi yok Akşener’in de. Dolaysıyla memleketler arası alanda Türkiye’deki muhalefet bir bilinmezlik oluşturuyor.
Önbakılırsamedikleri bir koalisyon hükümeti yerine, Erdoğan’ın iktidarda olduğu bir Türkiye’yi mi tercih ediyorlar?
esasen bu ülkelerin istediği, dış siyasette transaksiyonel münasebetler. Çıkarları doğrultusunda alış verişe dayalı alakalar. Beklentileri, demokratik ülkelerden farklı. Rusya-Türkiye bağları meselade olduğu üzere aslında anlaşamadıkları bir hayli husus var. Fakat bir daha de ortak çıkar alanlarına odaklanıyor, fazlaca pragramatikler ve amansızlar… Son derece çarpıcı ‘U dönüşler’ yapabilen Erdoğan’ın aslında tam da dış siyasette izlediği bağlantı modeli de bu aslına bakarsan. Yalnızca son 12 aya bakın, onun yaptığını kim yapabilir, BAE’ye, Suudi Arabistan’a gitti, Mısır cumhurbaşkanı ile el sıkıştı… Yalnızca hükümetten sorumlu olsa bunları yapamaz, lakin tüm ülkeyi buyruğu altında tutan biri, Erdoğan’ın bu yaptıklarını yapabilir esasen. Bu ülkelerin tercih ettikleri de bu…
Bir kaç ay evvel yaptığınız bir değerlendirmede seçimlerle ilgili öngörünüzün ne olduğu sorusuna Erdoğan’ın seçimleri kazanma olasılığının kuvvetli olduğu yanıtını verdiniz. Hala bu görüşte misiniz?
Erdoğan’ın son bir kaç aydır siyasette yapmayı başardığı, aslında daima yapmakta başarılı olduğu şey: Sıkıntıları kendi lehine, işine yarayacak biçimde devşirmek. Örneğin Rusya’nın Ukrayna savaşını kendi lehine çevirdi… Ayrıyeten iktisatta istikrar olduğu halindeki yanlış, gerçek olmayan bir algı da yarattı. halbuki iktisattaki mevcut istikrar hayli istikrarsız. Erdoğan’ın seçimlere giden süreçte elini güçlendiren bir öbür avantaj da aslında son yirmi yıldır işine yarayan şey: Muhalefet. Muhalefet, adeta Erdoğan’ın en değerli seçim müttefiki.
Altılı masaFotoğraf: ANKA
Türkiye’de muhalefetin niye başarısız olduğunu düşünüyorsunuz?
Muhalefet umut vermiyor, kendisi de esasen hayal gücünden, umuttan mahrum. Vakit geçtikçe, aslında Altılı Masa’yı oluşturanlar, tek amaçlarının yalnızca Erdoğan ile çaba olduğu izlenimi güçlendiriyorlar. halbuki bu seçmenleri ikna etmeleri için kâfi değil. Üstelik hala ne cumhurbaşkanı adaylarını biliyoruz ne de iktisatta nitekim somut olarak ne hedeflediklerini.
CHP önderi Kılıçdaroğlu, Aralık ayında “Ekonomi Vizyon Belgesi’ni” açıkladığı bir toplantı düzenledi. Yabancı yatırımcılar size nazaran burada verilen mesajları kâfi bulmadı mı?
Hayır, bırakın bizi, iç kamuoyunda bile tesirli olmadı, yankı bulmadı. Sizinle bugün İstanbul’da bir gezintiye çıksak, insanlara Kılıçdaroğlu’nun deklare ettiklarını sorsak hatırlayan çıkacağını düşünmüyorum.
Erdoğan’ın en çok eleştirildiği, pek fazlaca sorunun kaynağı olarak hatalı dış siyaset görülüyor. Muhalefetin seçilmesi halinde dış siyasette farklı, daha yapıcı bir çizgi izleyebileceklerini düşünmüyor musunuz?
Siz hiç muhalefetin AKP hükümetinin dış siyasetine önemli manada bir eleştirisini gördünüz mü? örneğin Suriye’ye operasyonlar konusunda geçmişte önemli bir muhalefet sergilemediler ya da AB, Akdeniz yahut Libya siyasetleri konusunda? CHP’nin ve tıpkı biçimde Uygun Parti’nin vakit zaman Erdoğan’dan daha da fazla NATO zıddı olduğunu da biliyoruz. Kılıçdaroğlu değil miydi Erdoğan üzere Türkiye’deki ABD üslerini kapatmaktan kelam eden? Fark ne?
Türkiye’de yatırım yapmak isteyen yabancı iş etraflarının muhalefetten beklentileri neler?
Seçmenleri ikna etmesi. Ben bir yatırımcı olarak kazanma ihtimalleri olmadığını görüyorsam niye ne yapacaklarını merak edeyim? Son aylarda yaptıkları tam da aksi istikamette ilerledikleri izlenimini yaratıyor.
Mühendisler niye Türkiye’den Almanya’ya göç ediyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
AKP iktidarının Türkiye’yi getirdiği nokta niçiniyle epey sayıda nitelikli insan, ülkeden ayrılıyor, yurt dışında iş arıyor. Gençler geleceklerine ilişkin umutsuzlukluklarını lisana getiriyorlar, yurtdışına gitmek istediklerini söylüyorlar. Genç işsizlik oranı yüksek… Onların seçimlerde tesirli olabileceğini düşünmüyor musunuz?
Yaklaşık 6 milyon ötüründa genç seçmenden kelam ediliyor ve evet bu değerli ve belirleyeci bir oran. Fakat muhalefet bu gençlerin kendilerine oy vermeleri için, onları ikna etmek için söyleyin bana ne yaptı? Onları ikna etmek için bir eforu oldu mu? birlikte bakalım muhalefete, bana söyler misiniz yeniyi temsil eden ne var? Son yirmi yıldır varolan lakin farklı gömlekler giymiş beşerler bunlar. Dahası daha formda görünse de Kılıçdaroğlu Erdoğan’dan da yaşlı… Diğerleri berbat diye kazanabileceğinizi düşünmek epey da işe yarayan bir strateji değil. Şu ana kadar müşahedem, muhalefetin bu genç seçmenleri kazanmak için hiçbir efor göstermediği istikametinde.
Sizce muhalefetin seçimleri kazanmasında tesirli olabilecek atılımlar neler olabilir?
Türkiye’de yaşananlar konusunda tek başına Erdoğan’ı suçlamak kazandıracak bir strateji değil. Bilhassa Erdoğan Türkiye’deki neredeyse tüm medyayı denetim ederken. Şunu açıkça söz edelim: Ortalama Türk seçmenin okuyabildiği, izleyebildiği öykü apayrı. Onlara farklı bir kıssa anlatılıyor. Yaşananların sorumlusunun dış güçler olduğu teziyle başlıyor ve bu liste uzayıp gidiyor. Her gün yeni bir düşman uyduruluyor… Bu ortada herkes muhalefetin adayının kimliğine odaklanmış durumda. Ve evet, bu adayın kim olacağı natürel ki değerli. Lakin daha kıymetli olan bu adayın bir birlik sağlayıp sağlamayacağı, Altılı Masa’yı oluşturan aktörlerin samimiyetle, kuşkuya hiç yer bırakmayacak biçimde bu kişinin ardında birlik sergileyip sergilemeyecekleri. Zira bu sağlanamazsa onlar için oyun bitmiş demektir. örneğin Davutoğlu’nu evvelki gün televizyonda izledim ve söylemiş oldukleri tam da tersine işaret ediyordu… Kanımca Davutoğlu’nun kendine atfettiği bedel ve ehemmiyet Erdoğan’ın kendine atfettiğinden de hayli.
Erdoğan seçimler öncesinde iktisattaki makus gidişatı hafifçeletmeye dönük paketler, takviyeler açıklıyor. EYT düzenlemesi, kur korumalı mevduat, esnafa dayanak paketi, minimum fiyata artırım, toplumsal konut projesi üzere atılımlar bunlardan yalnızca bazıları. Sizce bu adımlar Erdoğan’a beklediği seçim zaferini getirecek mi?
Seçim sistemini değiştirdiler, daha sonra muhalefete baskıyı arttırdılar, basına, toplumsal medyaya baskıyı bir daha artırıyorlar, sizin meslektaşlarınız hapiste… İmamoğlu hakkında bir dava daha açıldı, mali kaynakları kesilen HDP’nin kapatılmasından kelam ediliyor. Artık de eşzamanlı olarak seçmenlerini, kendilerine oy verme potansiyeli olan ülkenin yüzde 50’sini, Türkiye’nin mali durumunu zayıflatmak değerine da olsa para yağmuruna tutuyorlar.
Siz Türkiye iktisadının fazlaca istikrarsız bir istikrarda olduğuna dikkat çekiyorsunuz. Sizce iktisat bu tıp popülist adımları kaldırabilir mi?
Odakları yalnızca seçmenin yüzde 50’si, geriye kalanlar umurlarında değil. Bu yüzde 50’ye harcayacakları da paraları var. Ayrıyeten Türkiye’nin kamu borcunun birçok gelişmekte olan ülkelerden daha az olduğunu söylüyorlar. En azından kağıt üzerinde bu hakikat ancak gerçekte bilgi sahibi olmadığımız hayli bir borç var bu husus pek de sorgulanmıyor. Dolaysıyla seçimlere kadar paraları harcayacaklar, yılın ikinci yarısında da kemerleri sıkacaklar. Ve şu an ile seçim günü içinde büyük bir dış şok yaşanmayacağını var iseyarsak, bu istikrarsız dengeyi yerinde tutabileceklerinden yola çıkabiliriz. İçeride bu dengeyi sarsacak bir gelişme ihtimali görünmüyor…
Türkiye’de insanların yüksek enflasyon karşısında parasını koruyabilecek alternatif bir yatırım imkanı bulamaması niçiniyle borsaya ilgi son devirde artmıştı. Kendilerini enflasyona karşı korumak isteyen yerli yatırımcılar son deva olarak borsaya yönelmişti fakat görünen o ki, borsada da rüzgar aksine dönmüş durumda. Sizce borsadaki düşüşün niçinleri ne?
Aslında yerli yatırımcılar öncesinde kriptoya yönelmişlerdi ancak bildiğiniz üzere makus deneyimler, bir dizi skandallar yaşandı, bu niçinle bu kısa süren bir deneyim oldu… Altına ilgi gösterenler oldu lakin TL’deki kıymet kaybıyla altın da pahalılaştı. daha sonra borsanın popülaritesinde patlama oldu… Son haftalarda rüzgarın bilakis dönmesinin bir kaç sebebi olduğu görüşündeyim. Ekrem İmamoğlu hakkındaki mahkumiyet sonucu niçinlerden biri… Ancak kâr realizasyonunun da bir etken olduğundan eminim. Zira bu kadar yükselişin bir sonu olucağını bilip, kârınızı alıp çıkmak istersiniz. Dolaysıyla fazlaca da sürpriz değil yaşanan düşüş. Üçüncü bir niye de şu olabilir: Beşerler bunun bir balon olduğunu fark etmiş olabilirler. Zira bunun aslında enflasyondan korunmak için bir strateji haline geldiği, gerçekte ise ekonomik temeller üzerinden ilerleyen bir yükseliş olmadığı açık….
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Lideri BidenFotoğraf: Made Nagi/AP Photo/picture alliance
Siz az evvel dışardan önemli bir şok olmadığı surece seçimlere kadar Erdoğan’ın seçmenlerin oylarını kazanabilmek için bu iktisat politikalarını sürdürebileceğini söylemiş olduniz. Halkbank davasının AKP’de önemli bir endişe kaynağı olduğu biliniyor. Geçenlerde ABD’nin, Erdoğan’a yakın isimlerden Sıtkı Ayan’ı yaptırımlar kapsamına alındığını ilan etmesi de soru işaretlerine yol açtı. Öte yandan hem AB hem ABD, Rusya’ya yaptırımların delinmemesi için Türkiye’ye baskısını arttırdı…
Seçimlere kadar bir şey beklemiyorum. Bakın aslında az evvel söylemiş olduğim şey ABD için de geçerli. Washington, Erdoğan ile baş etmenin sıkıntı olduğunu biliyor fakat alternatifin ne olduğu konusunda da soru işaretleri var. Zira hakikaten de muhalefetin neyi temsil ettiği, ne yapmayı hedeflediği konusunda bir netlik yok. Öte yandan Türkiye’nin İran ve Venezuela’ya yaptırımları baypas etmeleri için sağladığı dayanak bilindiği için Rusya konusunda evet Ankara’ya ağır baskı yapılıyor. Türk özel bankalarının gerçek tarafta durmak için epey ihtiyatlı olacaklarından kuşkum yok. Zira ABD yaptırım listesine bir kere girildiğinde işiniz bitmiş demektir. Onlar da bunun şuurunda. Kamu bankaları hakkındaysa kâfi bilgiye sahip değiliz. Onlarla ilgili bilinmeyen epeyce şey var, kara kutu gibiler. Bence AKP Hükümeti iletisi anladı, hudutları zorlamak isteyebilirler lakin ABD’nin seçimlerdilk evvel bu mevzuyla ilgili tansiyonu tırmandıracağını düşünmüyorum. Halkbank hakkında da seçimlere kadar bir karar çıkmayacaktır. Ancak Türkiye’nin F-16 talepleri de onaylanmayacaktır. Kanımca ABD vakit kazanmaya çalışıyor, seçimlere kadar olabildiğince düşük bir profilde ilerleyecek ve lakin seçimlerden daha sonra Türkiye’ye yönelik bir dış siyaset oluşturacak.
Bu ortada yolsuzluk, kara para aklama iddiaları da gündemden düşmüyor. Türkiye 2021 yılından bu yana kara para aklama ve terörün finansmanını önlemede gerekli adımları atmadığı sebebi öne sürülerek gri listede. İzlenen iktisat politikaları niçiniyle de artık Türkiye’den bir özgür piyasa iktisadı olarak kelam etmenin de mümkün olmadığı söyleniyor. Siz bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de kelam konusu olan, direkt ve dolaylı olarak, devletin iktisattaki rolünün güçlenmiş olması. Evet, kamu ihalelerinin siyasi emellerle kullanıldığını, iktidara yakın iş etraflarına bu bahiste jestler yapıldığını görüyoruz. Ve evet kara para iktisadı var, daha evvel de vardı… Lakin bu bahiste dürüst olayım, sonuç itibariyle diğer ülkelerden hayli da farklı değil. çok alışılmış ki İtalya’da kamu ihaleler konusunda Türkiye’de yapılanları yapamazsınız. Ancak kara para iktisadı yok mu? Var. bir daha son senelerda, Fransa ve Almanya dahil, devletlerin iktisattaki yüklerinin arttığını görüyoruz. Koronavirüs salgını ve güç krizi bu süreci etkiledi. Fakat burada değerli olan şunlar: Hesap verilebilirlik ve şeffaflık var mı? Ve ne yazık ki bunlar Türkiye’de yok. Lakin şunu da vurgulamak gerekiyor: Türk özel kesimi son senelerda hayli kuvvetli bir direnç gösterdi ve sergilediği bu direnci takdir etmek gerekiyor. Haklarını yememek gerekiyor. Zira tüm çılgın iktisat siyasetlerine karşın ayakta kalmayı başardılar, hatta daha da büyüyenler oldu.