“Önemli bir dönüm noktasındayız”

RAM

New member
Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı Aksoy, Rusya’nın Ukrayna işgalinin global tertipte yol açtığı değişimin Türkiye için de bir “dönüm noktası” olduğunu söylemiş oldu.

“Türkiye, rüzgarı ardına almış görünüyor” diyen Aksoy, “Kısa vadede, Türkiye, bir NATO ülkesi olarak, Rusya ile Batı İttifakı içinde oynadığı bağımsız role ve istikrar siyasetine devam edebilecek üzere görünüyor” değerlendirmesini yaptı.

Ukrayna’daki savaşın uzun sürmesi halinde ise bunun Türkiye için “oldukça tehlikeli” olacağına işaret eden Aksoy, “NATO üyesi olan, Batı’nın milletlerarası kurumları içerisinde yer alan Türkiye, uzun vadede tercihini Batı’dan yana yapacaktır” diye konuştu.

Çok farklı bir küresel nizama gerçek yol alınmakta olunduğuna, bu süreçte Türkiye’nin Avrupa için taşıdığı değerin bir sefer daha ortaya çıktığına işaret eden Aksoy, Avrupa’nın güvenlik mimarisini hem Türkiye hem İngiltere ile birlikte konuşması gerektiğini savundu.

Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki CATS’ın Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı Aksoy’a yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyleki:

DW Türkçe: Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaş, Avrupa güvenlik mimarisini ağır sınamalarla karşı karşıya getirirken, dünyadaki güç dengelerinde de sarsıntılara yol açtı. Çalkantılı bir devirden geçiliyor. Türkiye’nin bu süreçte dış siyasette attığı isimımları nasıl yorumluyorsunuz?

Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki CATS’ın Lider Yardımcısı Dr. Hürcan Aslı AksoyFotoğraf: SWP

Dr. Hürcan Aslı Aksoy: Bütün dünya, bütün bölge ülkeleri ve çok natürel ki Türkiye için de kıymetli bir dönüm noktasındayız. Bunda herkes mutabık. Savaş ikinci ayını doldurmak üzere ve Ankara’nın bu mühlet zarfında attığı adımlar, izlenen strateji ile ilgili bize şu ipuçlarını veriyor: Birincisi, Türkiye stratejik pozisyonunun değerinin arttığının farkında, Ukrayna krizinde en kritik kıymete sahip ülkelerden biri. İkincisi, hem Rusya, hem Ukrayna ile âlâ münasebetleri bulunan Türkiye, bununla birlikte bir NATO üyesi. Bu da Türkiye’yi kısa vadede avantajlı bir pozisyona getiriyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın işte bunların şuurunda olarak ve bilhassa de bunların altını çizerek hareket ettiğini gözlemliyoruz.

Dünyada yeni bir soğuk savaşın yaşanmakta olduğunu, hatta yeni blokların, yeni cepheleşmelerin meyyitşacağını söyleyen uzmanlar var. Size nazaran Türkiye kendini nasıl konumlandırmaya çalışıyor?

2020 yılında Doğu Akdeniz’de tansiyonu tırmandıran atılımları, Türkiye’nin izole bulunmasına yol açmıştı. 2021 yılı başından itibaren aslında Türkiye kendini bu izolasyon sürecinden kurtarmaya, Batı ile bağlantılarını onarmaya çalışıyordu. Şu andaki gelişmeler de imajını düzeltmesi için Türkiye’ye bir fırsat penceresi aralamış durumda. Batı ile yakınlaşıyor, bununla birlikte Rusya ile de görüşmeye devam ediyor. Kısa vadede, Türkiye, bir NATO ülkesi olarak, Rusya ile Batı İttifakı içinde oynadığı bağımsız role ve istikrar siyasetine devam edebilecek üzere görünüyor. Ukrayna krizinde kolaylaştırıcı ülke rolünü üstlendi, kendi çıkarlarını ön plana koymakla birlikte, NATO’da birlik olunması gerektiğinin altını çiziyor, beraberinde Rusya ile konuşulması, diplomatik bağların devam ettirilmesi gerektiğini söylüyor… Özetle Türkiye, rüzgarı ardına almış görünüyor ve kısa vadede, kolaylaştırıcı rolüne, stratejik pozisyonu ile jeopolitik ehemmiyetine atıf yapmaya devam edecek. Fakat uzun vadede, Ukrayna savaşı uzar ise, işte bu biçimde durum Türkiye için hayli tehlikeli bir hale gelmeye başlar…

Birfazlaca siyasetçi ve uzmanın görüşü, Ukrayna savaşının uzun yıllar sürebileceği şeklinde. Size göre bu biçimde bir durum, Türkiye için niye tehlike meyyitşturur ve bu durumda nasıl bir yol izler?

Rusya saldırgan tavrını sürdürecek üzere görünüyor. Savaş uzadıkça da Türkiye için tehlike daha da artacaktır. Bakın Türkiye, Karadeniz’in bir Rus gölüne dönüşmesini önlemek için, hem Ukrayna hem Rusya ile bağlara değer verdiğini daima bir dahaledi… Savaşın uzaması halinde, burada yaşanması mümkün gelişmeler niçiniyle, Türkiye artık bir taraf seçmek zorunda kalabilir. Zira bu biçimde kendisi de tehdit altında olacak. Ve NATO üyesi olan, Batı’nın milletlerarası kurumları içerisinde yer alan Türkiye, uzun vadede tercihini Batı’dan yana yapacaktır. aslına bakarsanız Ukrayna krizi ve savaşın başlamasıyla bir arada Ankara anında bu refleksi gösterdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan, Savunma Bakanı Akar ve Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’a, her seviyede, ‘Türkiye bir NATO üyesidir’ vurgulu açıklamalar yapıldı…

Geçen yıllarda Batılı ülkeler ile Türkiye arasında krizlerin tek sebebi Doğu Akdeniz değvilayetti. Türkiye’nin demokrasiden uzaklaşması, otoriter hale gelmesi Avrupa ile derin görüş ayrılıkları, tansiyonları birlikteinde getirdi. Her iki tarafta da birbirine karşı güvensizlik var. Erdoğan iktidarda olduğu ve demokratikleşme alanında isimımlar atılmadığı surece, Avrupa ile, Batı ile ilişkilerde yeni bir devir ne kadar gerçekçi?

Erdoğan pragmatik bir siyasetçi. Gidişat gerektirirse, Türkiye Batı ile yakınlaşacaktır. Bunu Türkiye’nin 2021’den itibaren Avrupa başşehirleri ile yakınlaşma eforlarından da anlıyoruz. Erdoğan için bu sıkıntı bir şey değil, daha evvel öbür vesilelerde de gördük, örneğin 2017’de Hollanda ve Almanya ile yaşanan diplomatik krizler bir mühlet daha sonra bu ülkelerle olan ekonomik münasebetler niçiniyle süratle düzeltilmişti. Burada doğal koalisyon ortağı MHP’nin de nasıl bir tavır takınacağı kıymetli olabilir, fakat MHP’nin de savaşın uzadığı noktaya gelindiğinde NATO zıddı bir tavır takınacağını düşünmüyorum. Ayrıyeten seçimler de yaklaşıyor. Diyelim önümüzdeki seçimlerde muhalefet kazandı, onlar da aslına bakarsan Türkiye’nin Batı ile ilgilerinin normalleşmesinden yana…

Erdoğan’ın son periyotta yalnızca Batılı ülkeler ile değvilayet, Ortadoğu ülkeleriyle de ilişkileri olağanlaştirme eforları dikkat çekiyor. Yakında Suudi Arabistan’ı ziyaret edecek olması da epey kıymetli görülüyor. Size göre bu ziyaret, Ukrayna savaşı ve dünyadaki yeni gelişmeler ışığında, nasıl değerlendirilebilir? Bu ziyaretin en değerli sebebi Erdoğan’ın mali takviye arayışı mı, yoksa jeostratejik boyutları da var mı?

Türkiye iktisadı epey zorda ve evet natürel ki bu eforun gerisinde büyük ölçüde ekonomik niçinler, yatırım beklentileri yatıyor. Lakin şu da bir gerçek. O bölgedeki tek aktör Türkiye değil… Bütün bölgesel ihtilaflara, çatışmalara müdahil olan Türkiye haricinde, BAE ve Suudi Arabistan da var… Ne acıdır kimse konuşmuyor lakin Yemen’de savaş var ve yüzbinlerce insan ömrünü kaybediyor. Trump periyodunda, ABD’nin daha fazlaca Çin konusuna yük vereceğini söyleyerek Ortadoğu’da ortalığı boş bırakması kararında oluşan vakumu, işte bu bölgesel aktörler doldurmaya çalıştı… Joe Biden’ın ABD’de lider olmasıyla, askeri ve dış siyaset kapasitelerinin sonlarına gelen bu bölge ülkelerinin hepsi kendilerine çeki sistem vermek durumunda olduklarını kabul etmek zorunda kaldılar. Artık ona nazaran hareket ediyorlar ve yalnızca Türkiye değil başkaları de olağanlaşma uğraşı içerisinde. Bunu vurgulamak gerekiyor. Bu gelişmelerin tek sebebi Ankara’nın mali takviye arayışına bağlanamaz, bölgede yeni bir tertip gerekiyordu ve artık buna göre hareket ediyorlar. Fakat şu da bir gerçek: Artık bu bölge ülkelerinin hepsi ABD’yi tek partner olarak görmek istemiyor, bu niçinle hepsi Çin ve Rusya ile bağlara de yönelmiş durumda. Bölge ülkelerinin silah alımlarına ve ekonomik münasebetlerine baktığımızda Çin ve Rusya’yı da ortakları içinde görüyoruz. Zira hepsi bununla birlikte ABD’den bağımsız ve stratejik olarak daha otonom olmak istiyorlar. Değişen küresel sistemde yerlerini almak istiyorlar. Fakat Ukrayna savaşı sürdüğü takdirde, bilhassa Arap ülkeleri, bir daha güvenliklerini sağlayan ABD’ye yönelecektir. Bu da fazlaca mümkün görünüyor.

Türk basınında, Erdoğan’ın Suriye ile de yeni bir başlangıç yapmak istediği, Beşar Esad ile diyaloğa girilebileceği istikametinde dikkat cazip haberler yer aldı. bu biçimde bir açılımı olası görüyor musunuz?

Şayet Ukrayna savaşı uzar, Türkiye Rusya ile karşı karşıya gelmek zorunda kalır ve Rusya Türkiye’ye karşı İdlib kartını oynar, bölgeyi bombardımana natürel tutup, bir kaosa, mülteci akınına niye olursa, işte bu biçimde Türkiye de farklı kartları oynayabilir. Bunun başında da Esad rejimi ile konuşmak olasılıklar içinde olur…

Aslında epey çetrefil, iç içe geçmiş, farklı bölgelerde tesirleri olabilecek dinamikler kelam konusu. Merak edilen bir diğer bahis da İsveç ve Finlandiya’nın Rusya tehdidi niçiniyle NATO’ya yapacakları üyelik başvurusu konusunda Türkiye’nin nasıl bir tavır takınacağı. Rusya’nın olası reaksiyonuna rağmen, Türkiye’nin buna NATO’da takviye verip vermeyeceği…

Uzmanların yüklü olarak lisana getirdikleri görüş, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine karşı çıkmamakla birlikte, Ankara’nın Rusya’yı karşısına almaktan kaçınması gerektiği yönünde…

Rusya’nın Ukrayna savaşı, Almanya’nın dış, güvenlik ve ekonomik siyasetlerında büyük, hatta bazılarına nazaran tarihi bir değişime yol açtı. Sizce Berlin bu değişim sürecinde Türkiye ile ilişkilerini nasıl konumlandırır?

Bu savaş niçiniyle, Avrupa ülkeleri oturup, Avrupa’nın güvenlik mimarisini konuşmaya başladılar. Bu konuşulurken, NATO üyesi, Rusya’ya komşu, Ortadoğu’ya açılan kapı olması itibariyle Türkiye’nin ehemmiyeti bir kere daha ortaya çıktı. Avrupa’nın komşu bölgelerindeki çatışma noktalarının her birinde Türkiye var ve bu niçinle Türkiye’nin karşı tarafta değil de Avrupa ile birebir tarafta olmasını sağlamak, Avrupa güvenlik mimarisi için daha yararlı olacaktır. Avrupa ile birebir güvenlik mimarisi ortasında olmak Türkiye için de kıymetli. Değişik bir küresel sisteme gidiyoruz, ABD ve Çin rekabeti önümüzdeki senelerda milletlerarası siyasetin ana tartışma noktası olmaya devam edecek fakat yeni devirde Avrupa’nın stratejik otonomisini, kendisini nasıl konumlandırdığı kıymet taşıyacak. Bu süreçte de Avrupa için iki kıymetli aktör var. Birincisi kuzeyde AB’den çıkmış İngiltere, ikincisi güneyde Türkiye. Avrupa güvenlik mimarisini konuşurken, bunu Türkiye ve İngiltere olmadan yapmamalı.

Ankara’nın en büyük beklentilerinden biri, Avrupa ülkelerinin, Almanya’nın, silah alımlarına uyguladıkları kısıtlamaları kaldırması. Savunma Bakanı Hulusi Akar, Almanya’nın “adı konmamış bir ambargo” uyguladığından kelam etmişti. Bu bahiste bir değişim işareti görüyor musunuz?

Alman hükümetinin koalisyon ortağı Yeşiller, pahalara dayanan dış siyasete büyük ehemmiyet atfediyor. Kısa vadede bu kısıtlamaların çabucak kalkmasını mümkün görmüyorum… Ayrıyeten Türk silah ve savunma sanayisi son senelerda inanılmaz derecede gelişti, yaklaşık yüzde 60’ı kendi üretimi ve gitgide millileşiyor. Ve Türkiye savunma sanayiinde klasik partnerlerin haricinde diğer iştiraklere da bakıyor, örneğin Ukrayna ile silah ve savunma işbirliği paydaşlığı var. Bu da yaptırımların Türkiye’yi uzun vadede engellemediğini gösteriyor.