RAM
New member
Altılı masanın cumhurbaşkanlığı için ortak aday olarak kimi çıkartacağının çabucak hemen aşikâr olmadığı bir devirde Kürt seçmenlerin ve HDP’nin seçim denklemindeki kıymeti de epeyce tartışılan hususlar içinde. Uzmanlar Kürt seçmenlerin ve HDP’nin oylarının bir adayın seçilebilmesinde farklı açılardan değerli olduğuna dikkat çekiyor.
Erkene alınmaması durumunda Haziran 2023’de düzenlenecek olan seçimlerde CHP, DÜZGÜN Parti, Saadet, DEVA, Gelecek Partisi ve Demokrat Parti’nin oluşturduğu altılı masanın adayı ile ilgili CHP’de ağır basan eğilim Genel Lider Kemal Kılıçdaroğlu. Masanın öbür ağır ortağı ÂLÂ Parti ise Kılıçdaroğlu’nun adaylığına açık bir biçimde itiraz etmezken, Ankara Büyükşehir Belediye Lideri Mansur Yavaş ismini ön plana çıkartıyor.
Muhalefetin adayı ile ilgili Kürt seçmenlerin ve HDP’nin oylarının kritik değerde olduğu da dikkat çekilen bir diğer nokta.
“Kürt seçmen” profili nasıl?
Peki “Kürt seçmenler” derken yüzde kaçlık bir orandan bahsediliyor, bu seçmen kitlesinin profili nasıl ve Kürt seçmen cumhurbaşkanı adayı olarak kimi istiyor?
Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Yöneticisi Ulaş Tol, Kürt seçmenlerin de her seçmen kategorisi üzere “yekpare ve homojen” olmadığını söyleyerek, örneğin dindar Kürtlerin de çoğunluğunun HDP’ye oy verdiğini belirtiyor. Tol, AKP yalnızca dindar Kürtlerden takviye bulduğu için, güya dindar olanlar AKP’ye oy verir üzere bir yanılgı bulunduğuna dikkat çekerek, son senelerda Kürt seçmen profilinin de değişmekte olduğunu şu sözlerle aktarıyor:
“Kürt seçmenler içindeki iki kutuplu seçmen davranışı yerini gorece çeşitlenen bir fotoğrafa bırakıyor. Bugün listede iki yerine biroldukça parti ismi var. Hatta tıpkı hane ortasında farklı eğilimler kelam konusu.”
Reha Ruhavioğlu, Kürt seçmenlerin oy davranışları ile ilgili yıllardır saha çalışmaları yapıyorFotoğraf: Privat
Kürt seçmenlerin oy davranışları ile ilgili yıllardır saha çalışmaları yapan Araştırmacı Reha Ruhavioğlu da DW Türkçe’ye Kürt seçmenlerin genel oy davranışını şu biçimde özetliyor:
“2018 datalarına göre kabaca anlatmak gerekirse, Türkiye’de şayet 100 Kürt yaşıyor olsa, daha doğrusu oy kullanan 100 Kürt var ise yaklaşık 30’unun AKP’ye, 10-11 adedinin CHP’ye, 55-60’ının da HDP’ye oy verdiğini iddia ediyoruz.”
Tol, Kürt seçmenin beklentisinin “maksimalist” olmadığını, siyasetten bir anda tüm meselelerini çözmesini beklemediğini söyleyerek, Kürtlerin daha hayli gerçek siyaseti izlediğini ve tek başına iktisada ya da demokratik kıymetlere bakarak hareket etmediğini söz ediyor.
Kürt seçmenlerin temel beklentisini “sorunların yine konuşulabilir olduğu, çözülebileceğine dair adımların atılmaya başlandığı bir iklime geçilmesi” olarak gözlemlediklerini belirten Tol, şöyleki konuşuyor:
“İkinci olarak da Türkiye’nin başta iktisat, eğitim üzere en temel sıkıntılarının tahlilinde ne kadar ümit vaat ettiğine bakıyor. Öte yandan çoğunluğu için bugün iktidarın değişmesi tüm bu faktörler için ana şarta dönüşmüş durumda. Lakin iktidar değişirse Türkiye değişebilir ön kabulü belirleyici.”
Genç Kürt seçmenlerin oy potansiyeli de değer taşıyorFotoğraf: Reuters/O. Orsal
AKP’nin Kürtlerdeki oy kaybı ne kadar?
Bu ortada araştırmalarda görünen 2018’den beri Kürtlerin oy davranışlarında önemli bir değişim olduğu tarafında.
Ruhavioğlu’na nazaran AKP’nin Kürt seçmenden 2018’de aldığı 30 puan, bugün 18-19’lara, hatta tahminen 16’lara kadar gerilemiş durumda. “Yani AKP Kürt seçmende üçte birden çok takviye kaybetmiş” diyen Ruhavioğlu, buna karşılık CHP’nin ise oylarını ikiye katladığını belirtiyor.
Ruhavioğlu, tüm bu oranlardan bahsederken Türkiye genelindeki Kürt seçmenler için konuştuğunu, yani yalnızca doğu ve güneydoğu olarak düşünülmemesi gerektiğini de kelamlarına ekliyor.
Bu ortada CHP’nin oluşturduğu Doğu Masası, Örgütlerden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Oğuz Kaan Salıcı’nın başkanlığında bölgedeki ikinci cinsini sürdürüyor. DW Türkçe’ye konuşan CHP’li yetkililer son devirde Kürt seçmenler nezdinde oylarını artırdıklarını kendilerinin de alanda şahsen gördüklerini belirterek, ismi “doğu” olmakla bir arada bu tesirin yurt geneline yayılmasını beklediklerini kaydediyorlar.
Kürt seçmen niye değerli?
Uzmanlara göre partiler ortası oy geçişlerinde Kürt seçmenin ehemmiyeti daha âlâ anlaşılabiliyor.
Ruhavioğlu, son senelerda Kürt seçmenlerde “AKP’den CHP’ye gerçek bir akış” bulunduğunu ve bunun en başta AKP için büyük risk olduğunu belirterek, bu saptamasının detaylarını şöyleki anlatıyor:
“Çünkü Türkiye’de seçmen kümeleri ortasında AKP’den en çok kopan küme Kürtler. Yaklaşık yüzde 30-35 oranında bir kopuş var. Bu olağan olarak ki AKP için epey büyük bir şey. Öbür taraftan CHP üzere oyunu iki katına çıkarmış rastgele bir demografik küme yok Türkiye’de. Yani CHP’ye de oy dayanağı taşıyan kümeler içinde en büyük küme Kürt seçmen. ötürüsıyla bunlar da Kürt seçmeni Türkiye’de değerli bir aktöre dönüştürüyor.”
Ruhavioğlu ayrıyeten genç seçmenlerin yaklaşan seçimlerde ehemmiyetini hatırlatarak, alttan yeni seçmen geldikçe Kürt seçmenin oranının arttığını, “Bugün yetişkin nüfusta Kürt seçmenler yüzde 20 ise, genç seçmenler ortasında yüzde 25’ten çok” diyor.
TEAM Yöneticisi Tol da “genç Kürt seçmenin” kıymetini şu sözlerle aktarıyor:
“2023 seçimlerinde yüzde 10’un üzerinde bir oranda seçmen birinci kere oy kullanacak. Yeni seçmenin iktidara dayanağı besbelli seviyede daha düşük. Kürt seçmenler içinde ise hem yeni seçmen oranı Türkiye ortalamasından daha yüksek tıpkı vakitte iktidar takviyesi daha da düşük. ötürüsıyla Kürtler içinde genelde gençler özelde de yeni seçmenler iktidarın oy kaybının değerli ögelerinden.”
Diyarbakır’da 2015 seçimleriFotoğraf: Reuters/S. Nenov
HDP’siz denklem mümkün mü?
Öte yandan, son devirde HDP’siz cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmaya yönelik birtakım muhtemel denklemlerin konuşulduğu da göze çarpıyor. Pekala bu matematik olarak mümkün mü?
Ruhavioğlu, HDP’nin oyunun yalnızca HDP oyu demek olmadığını söyleyerek, bu hususu şöyleki açıklıyor:
“(HDP’nin 12 puanı gelmesin, Mansur Yavaş Erdoğan’ı bir daha de geçer) demek yanlış; zira HDP’nin Yavaş karşısında yaratacağı sinerji ya da oraya hakikat gelecek bir rüzgarı kesmesi bir sürü diğer yeri tesirler. Örneğin Türkiye’de Yavaş’ı sevmeyen solcular HDP takviyesiyle oy verebilecek iken, HDP karşısında kaldığında onların da gelmesi zorlaşır.”
DW Türkçe’nin HDP’siz denklemlere ait yorumunu sorduğu HDP’li üst seviye bir yetkili “Denemesi parasız, lakin faturası yüklü olur” kelamlarını sarf ediyor.
Mansur Yavaş Ankara’da seçim mitinginde (Arşiv)Fotoğraf: DW/H. Köylü
Tol ise HDP’li seçmenlerin kıymetli bir çoğunluğunun eğiliminin kolektif sonucu izlemek olduğunu söyleyerek, bunun ehemmiyetini Ankara mahallî seçimini hatırlatarak şöyleki anlatıyor:
“Yerel seçim öncesi Ankara’da saha araştırmalarımızda HDP’li seçmenlerin yükü Yavaş’a oy vermeyeceğini, oy kullanmayacağını söylüyordu. Fakat muhtemelen Demirtaş’ın bağra taş basma davetinin karşılık bulmasıyla büyük çoğunluğu Yavaş’a oy verdi. Bugün ise zıddı bir kolektif tavır yalnızca HDP’lileri değil, AKP’den kopan Kürtleri de tesirler. Çünkü onların kopuş motiflerinde iktidarın milliyetçi telaffuzları de değerli bir etken oldu.”
Bu ortada HDP Küme Başkanvekili Saruhan Oluç, partisinin tavrını dün Muş’ta yaptığı açıklamada “6’lı masa ile bir ittifakımız yok, yapmayı da düşünmüyoruz. Parlamento seçimlerinde bizim kendi ittifakımız var, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise müzakereye açığız. Müzakere ederlerse konuşuruz, etmezlerse başımızın devasına bakarız, kendi adayımızı çıkarırız” kelamlarıyla özetledi.
Erkene alınmaması durumunda Haziran 2023’de düzenlenecek olan seçimlerde CHP, DÜZGÜN Parti, Saadet, DEVA, Gelecek Partisi ve Demokrat Parti’nin oluşturduğu altılı masanın adayı ile ilgili CHP’de ağır basan eğilim Genel Lider Kemal Kılıçdaroğlu. Masanın öbür ağır ortağı ÂLÂ Parti ise Kılıçdaroğlu’nun adaylığına açık bir biçimde itiraz etmezken, Ankara Büyükşehir Belediye Lideri Mansur Yavaş ismini ön plana çıkartıyor.
Muhalefetin adayı ile ilgili Kürt seçmenlerin ve HDP’nin oylarının kritik değerde olduğu da dikkat çekilen bir diğer nokta.
“Kürt seçmen” profili nasıl?
Peki “Kürt seçmenler” derken yüzde kaçlık bir orandan bahsediliyor, bu seçmen kitlesinin profili nasıl ve Kürt seçmen cumhurbaşkanı adayı olarak kimi istiyor?
Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Yöneticisi Ulaş Tol, Kürt seçmenlerin de her seçmen kategorisi üzere “yekpare ve homojen” olmadığını söyleyerek, örneğin dindar Kürtlerin de çoğunluğunun HDP’ye oy verdiğini belirtiyor. Tol, AKP yalnızca dindar Kürtlerden takviye bulduğu için, güya dindar olanlar AKP’ye oy verir üzere bir yanılgı bulunduğuna dikkat çekerek, son senelerda Kürt seçmen profilinin de değişmekte olduğunu şu sözlerle aktarıyor:
“Kürt seçmenler içindeki iki kutuplu seçmen davranışı yerini gorece çeşitlenen bir fotoğrafa bırakıyor. Bugün listede iki yerine biroldukça parti ismi var. Hatta tıpkı hane ortasında farklı eğilimler kelam konusu.”
Reha Ruhavioğlu, Kürt seçmenlerin oy davranışları ile ilgili yıllardır saha çalışmaları yapıyorFotoğraf: Privat
Kürt seçmenlerin oy davranışları ile ilgili yıllardır saha çalışmaları yapan Araştırmacı Reha Ruhavioğlu da DW Türkçe’ye Kürt seçmenlerin genel oy davranışını şu biçimde özetliyor:
“2018 datalarına göre kabaca anlatmak gerekirse, Türkiye’de şayet 100 Kürt yaşıyor olsa, daha doğrusu oy kullanan 100 Kürt var ise yaklaşık 30’unun AKP’ye, 10-11 adedinin CHP’ye, 55-60’ının da HDP’ye oy verdiğini iddia ediyoruz.”
Tol, Kürt seçmenin beklentisinin “maksimalist” olmadığını, siyasetten bir anda tüm meselelerini çözmesini beklemediğini söyleyerek, Kürtlerin daha hayli gerçek siyaseti izlediğini ve tek başına iktisada ya da demokratik kıymetlere bakarak hareket etmediğini söz ediyor.
Kürt seçmenlerin temel beklentisini “sorunların yine konuşulabilir olduğu, çözülebileceğine dair adımların atılmaya başlandığı bir iklime geçilmesi” olarak gözlemlediklerini belirten Tol, şöyleki konuşuyor:
“İkinci olarak da Türkiye’nin başta iktisat, eğitim üzere en temel sıkıntılarının tahlilinde ne kadar ümit vaat ettiğine bakıyor. Öte yandan çoğunluğu için bugün iktidarın değişmesi tüm bu faktörler için ana şarta dönüşmüş durumda. Lakin iktidar değişirse Türkiye değişebilir ön kabulü belirleyici.”
Genç Kürt seçmenlerin oy potansiyeli de değer taşıyorFotoğraf: Reuters/O. Orsal
AKP’nin Kürtlerdeki oy kaybı ne kadar?
Bu ortada araştırmalarda görünen 2018’den beri Kürtlerin oy davranışlarında önemli bir değişim olduğu tarafında.
Ruhavioğlu’na nazaran AKP’nin Kürt seçmenden 2018’de aldığı 30 puan, bugün 18-19’lara, hatta tahminen 16’lara kadar gerilemiş durumda. “Yani AKP Kürt seçmende üçte birden çok takviye kaybetmiş” diyen Ruhavioğlu, buna karşılık CHP’nin ise oylarını ikiye katladığını belirtiyor.
Ruhavioğlu, tüm bu oranlardan bahsederken Türkiye genelindeki Kürt seçmenler için konuştuğunu, yani yalnızca doğu ve güneydoğu olarak düşünülmemesi gerektiğini de kelamlarına ekliyor.
Bu ortada CHP’nin oluşturduğu Doğu Masası, Örgütlerden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Oğuz Kaan Salıcı’nın başkanlığında bölgedeki ikinci cinsini sürdürüyor. DW Türkçe’ye konuşan CHP’li yetkililer son devirde Kürt seçmenler nezdinde oylarını artırdıklarını kendilerinin de alanda şahsen gördüklerini belirterek, ismi “doğu” olmakla bir arada bu tesirin yurt geneline yayılmasını beklediklerini kaydediyorlar.
Kürt seçmen niye değerli?
Uzmanlara göre partiler ortası oy geçişlerinde Kürt seçmenin ehemmiyeti daha âlâ anlaşılabiliyor.
Ruhavioğlu, son senelerda Kürt seçmenlerde “AKP’den CHP’ye gerçek bir akış” bulunduğunu ve bunun en başta AKP için büyük risk olduğunu belirterek, bu saptamasının detaylarını şöyleki anlatıyor:
“Çünkü Türkiye’de seçmen kümeleri ortasında AKP’den en çok kopan küme Kürtler. Yaklaşık yüzde 30-35 oranında bir kopuş var. Bu olağan olarak ki AKP için epey büyük bir şey. Öbür taraftan CHP üzere oyunu iki katına çıkarmış rastgele bir demografik küme yok Türkiye’de. Yani CHP’ye de oy dayanağı taşıyan kümeler içinde en büyük küme Kürt seçmen. ötürüsıyla bunlar da Kürt seçmeni Türkiye’de değerli bir aktöre dönüştürüyor.”
Ruhavioğlu ayrıyeten genç seçmenlerin yaklaşan seçimlerde ehemmiyetini hatırlatarak, alttan yeni seçmen geldikçe Kürt seçmenin oranının arttığını, “Bugün yetişkin nüfusta Kürt seçmenler yüzde 20 ise, genç seçmenler ortasında yüzde 25’ten çok” diyor.
TEAM Yöneticisi Tol da “genç Kürt seçmenin” kıymetini şu sözlerle aktarıyor:
“2023 seçimlerinde yüzde 10’un üzerinde bir oranda seçmen birinci kere oy kullanacak. Yeni seçmenin iktidara dayanağı besbelli seviyede daha düşük. Kürt seçmenler içinde ise hem yeni seçmen oranı Türkiye ortalamasından daha yüksek tıpkı vakitte iktidar takviyesi daha da düşük. ötürüsıyla Kürtler içinde genelde gençler özelde de yeni seçmenler iktidarın oy kaybının değerli ögelerinden.”
Diyarbakır’da 2015 seçimleriFotoğraf: Reuters/S. Nenov
HDP’siz denklem mümkün mü?
Öte yandan, son devirde HDP’siz cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmaya yönelik birtakım muhtemel denklemlerin konuşulduğu da göze çarpıyor. Pekala bu matematik olarak mümkün mü?
Ruhavioğlu, HDP’nin oyunun yalnızca HDP oyu demek olmadığını söyleyerek, bu hususu şöyleki açıklıyor:
“(HDP’nin 12 puanı gelmesin, Mansur Yavaş Erdoğan’ı bir daha de geçer) demek yanlış; zira HDP’nin Yavaş karşısında yaratacağı sinerji ya da oraya hakikat gelecek bir rüzgarı kesmesi bir sürü diğer yeri tesirler. Örneğin Türkiye’de Yavaş’ı sevmeyen solcular HDP takviyesiyle oy verebilecek iken, HDP karşısında kaldığında onların da gelmesi zorlaşır.”
DW Türkçe’nin HDP’siz denklemlere ait yorumunu sorduğu HDP’li üst seviye bir yetkili “Denemesi parasız, lakin faturası yüklü olur” kelamlarını sarf ediyor.
Mansur Yavaş Ankara’da seçim mitinginde (Arşiv)Fotoğraf: DW/H. Köylü
Tol ise HDP’li seçmenlerin kıymetli bir çoğunluğunun eğiliminin kolektif sonucu izlemek olduğunu söyleyerek, bunun ehemmiyetini Ankara mahallî seçimini hatırlatarak şöyleki anlatıyor:
“Yerel seçim öncesi Ankara’da saha araştırmalarımızda HDP’li seçmenlerin yükü Yavaş’a oy vermeyeceğini, oy kullanmayacağını söylüyordu. Fakat muhtemelen Demirtaş’ın bağra taş basma davetinin karşılık bulmasıyla büyük çoğunluğu Yavaş’a oy verdi. Bugün ise zıddı bir kolektif tavır yalnızca HDP’lileri değil, AKP’den kopan Kürtleri de tesirler. Çünkü onların kopuş motiflerinde iktidarın milliyetçi telaffuzları de değerli bir etken oldu.”
Bu ortada HDP Küme Başkanvekili Saruhan Oluç, partisinin tavrını dün Muş’ta yaptığı açıklamada “6’lı masa ile bir ittifakımız yok, yapmayı da düşünmüyoruz. Parlamento seçimlerinde bizim kendi ittifakımız var, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise müzakereye açığız. Müzakere ederlerse konuşuruz, etmezlerse başımızın devasına bakarız, kendi adayımızı çıkarırız” kelamlarıyla özetledi.