RAM
New member
Anayasa Mahkemesi (AYM) Genel Heyeti; Cumhuriyet, Sözcü, Birgün ve Kozmik gazetelerine Basın İlan Kurumu (BİK) tarafınca verilen resmi ilan ve reklam kesme cezaları niçiniyle söz ve basın özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verdi.
Mahkeme, TBMM’den sorunun çözülmesi için yasal değişiklik yapılmasını önerdi. Kararda, “Kuruma verilen yetkinin basının etik kıymetlerini düzenleme hedefinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü” açıklandı.
Basın İlan Kurumu; Sözcü, Cumhuriyet, Birgün ve Üniversal gazetesinde yayımlanan kimi köşe yazısı ve haberler niçiniyle çeşitli müddetlerde resmi ilan ve reklamların kesilmesine karar vermiş, dört gazete, bu cezalara karşı asliye hukuk hâkimliklerinde dava açmış, lakin olumlu bir sonuç çıkmamıştı. Gazeteler, bunun üzerine 13 cezaya karşı AYM’ye ferdî müracaatta bulundu.
10 biner lira manevi tazminat
AYM, yaptığı kıymetlendirme kararında 4 gazetenin tabir ve basın özgürlüğünün ihlal edildiği kararına vardı. İhlallerin yapısal meseleden kaynaklandığına işaretle “pilot karar” tarzının uygulanmasına karar veren AYM, yapısal sorunun tahlili için keyfiyetin TBMM’ye bildirilmesine hükmetti. Birebir mevzuda yapılan ve karardan daha sonra yapılacak başvurularn incelenmesinin 1 yıl ertelenmesine de karar verildi.
AYM, müracaata mevzu 4 gazetenin 13 haber ve köşe yazısına uygulanan BİK cezalarının ortadan kaldırılması için de bir daha yargılama sonucu alarak, karar meselai ilgili asliye hukuk mahkemelerine gönderdi. Ayrıyeten her bir müracaatçı için farklı başka 10 bin TL manevi tazminat ödenmesine hükmedildi.
Bu kararlara, AYM Lider Vekili Kadir Özkaya ve üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan muhalefet etti.
BİK sonucunın öne sürülen nedeni ne?
Anayasa Mahkemesi, sonucunın öne sürülen sebebinde temel olarak iki tespitte bulundu. Bunlardan birincisi, BİK’in gazetelere ceza verirken uyguladığı maddede kriterlerin belgisiz olduğu, ikincisi buna karşı açılan davaların evrak üzerinden formu bir incelemeyle görüşülmesi oldu.
195 sayılı Basın-İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun’un 49. hususunda öngörülen itiraz yönteminde müracaatçılara argümanlarını hâkim önünde savunma, kanıtlarını sunma ve BİK’in cezalandırma münasebetlerini tartışma imkânı tanınmadığı anlatılan kararda, uygulamada hâkimliklerin bu davalara hakem sıfatıyla baktıkları ve yalnızca biçimi bir inceleme yaparak karar verdikleri tenkidinde bulunuldu. Kararda, “Bu niçinle tabir ve basın özgürlüklerini sonlandıran bir kuralın keyfi ve orantısız müdahalelere karşı birinci vakit içinderda yargılama hukukunun metoda ait teminatlarını barındırması gerekir” denildi.
“BİK’in ytesirinin sonları öngörülmez halde geniş”
Kanun’un 49. hususundaki kuralın kapsamı ve hudutlarının muhakkak olmaması niçiniyle BİK’in sahip olduğu yetkinin hudutlarının öngörülmez halde geniş tutulmasına niye olduğu tabir edilen kararda, BİK kararlarına karşı tıpkı kuralda öngörülen itiraz yolu ile sonuç alınma ihtimali bulunmadığı vurgulandı.
Kararda, müracaata husus müdahalelerin müracaatçıların Anayasa’nın 26. ve 28. hususları ile korunan haklarını ihlal ettiği ve ihlalin söz ve basın özgürlüklerinin korunmasına ait temel teminatlara sahip olmaması niçiniyle direkt kanundan kaynaklandığı kararına varıldığı açıklandı.
“Haklar içinde adil istikrar gözetilmedi”
Gerekçeli kararda, müracaat konusu haberlere verilen cezalarda BİK tarafınca çatışan haklar içinde bir dengeleme yapılarak adil bir istikrarın gözetildiğinin tespit edilemediği açıklandı. BİK kararlarına itirazı inceleyen asliye hukuk hâkimliklerinin gerekçeli kararlarına bakıldığında birtakım kimi BİK’in değerlendirmelerinin direkt temel alındığı tabir edilen kararda, “Ancak bu değerlendirmelerin dengeleme kriterlerini karşılayıp karşılamadığının denetlenmediği” söz edildi. Kararda, “ötürüsıyla haberlerin yazılma sebebi ve vakti, kime karşı ne biçimde yazıldığı, art plan bilgisi, olgusal temel üzere ögelerin bulunup bulunmadığı konusunda müracaatçıların tez ve kanıtlarının incelenip incelenmediği, incelendiyse hangi sebeplerle değerlendirmeye alınmadığı anlaşılamamıştır” tespiti yapıldı.
“Sistematik sorun” tespiti
AYM sonucunda, “Anayasa Mahkemesi’nin önündeki mevcut müracaatlara bakıldığında birbirini yenidenlayan bu cins kararların sistematik bir sıkıntıya işaret ettiği değerlendirilmişir” dedi. Kararda; sistematik sorunun derece mahkemelerinin Anayasa’ya uygun yorum yapmalarına imkân vermeyecek açıklıktaki bir kanun kararını uygulamalarının yanı sıra bu uygulama doğrultusunda gerçekleştirilen müdahalenin zarurî bir toplumsal muhtaçlıktan kaynaklandığının da gösterilmemesi ile ilgili olduğu kaydedildi. Kararda, şu kıymetlendirme yer aldı:
“Diğer bir anlatımla müracaatçıların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç yasal teminattan mahrum olduğu üzere bu aracın kullanılmasının niçinleri ile ilgili ve kâfi münasebetlerle ortaya konulamamıştır. Bunun yanı sıra ilgili ve kâfi münasebet olmadan cezalandırma konusu olan bu tıp kararların caydırıcı tesir göstermesi niçiniyle tabir ve basın özgürlüklerine yapılan müdahale orantılı olarak da nitelendirilemez.”
“BİK cezaları cezalandırma aracına dönüştü”
BİK’in 2014 yılında basın ahlak asıllarını ihlal ettiği nedeni öne sürülerek 39 gün, 2019’da 143 gün, 2020’de 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdiğine dikkat çekildi. Kararda, “Bu doğrultuda verilen cezalara bakıldığında Kuruma verilen yetkinin basının etik pahalarını düzenleme emelinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir sıkıntıya niye olduğu gözlemlenmiştir” tespiti yapıldı.
AYM’nin TBMM’ye önerileri
Anayasa Mahkemesi, sorunun tahlili için yapılacak yeni kanun düzenlemelerinde şu tekliflerin dikkate alınmasında fayda olduğunu bildirdi:
*Kanun’un 49. unsurundaki resmi ilan ve reklam kesme cezalarına ait şartların çerçevesi çizilmeli, aşikâr bir açıklık ve katılıkta olan sözlerle kanun unsuru form ve maddi taraftan bir daha düzenlenmelidir.”
*Kanun’un 49. unsurundaki resmi ilan ve reklam kesme tarzının kapsamı belirlenirken, dengeleme kriterleri de göz önüne alınarak ilgili kuralların olabildiğince dar bir uygulama alanına müsaade verecek biçimde taranması ve kullanılmasının acil bir toplumsal gereksinimin gerekli kıldığı durumlara özgülenmiş olması gerektiği dikkate alınmalıdır. Bu bağlamda hangi davranış yahut olgulara hangi hukukî sonuçların bağlanacağı ve bu bağlamda kamusal makamlar için nasıl bir müdahale yetkisi doğacağı muhakkak bir mutlaklık ölçüsünde ortaya konulmalıdır. Bu çerçevede 49. unsurun basının etik niteliklerini artırmaya yönelik sunduğu müdafaanın hudutları netleştirilmeli ve hangi aksiyonların bu nitelikleri ihlal edeceği konusunda bir ölçüt/eşik paha belirlenmesi üzere kriterler oluşturulmalıdır.”
*Kanun’un 49 hususundaki resmi ilan ve reklam kesme cezalarına itiraz yolu düzenlenirken derece mahkemelerinin bu davalara hangi sıfatla bakacakları – uygulamada sıklıkla hakem sıfatıyla baktıkları görüldüğünden – ve bu kapsamda da uygulayacakları yargılama adabının kapsamı net bir biçimde bir daha düzenlenmelidir.”
Mahkeme, TBMM’den sorunun çözülmesi için yasal değişiklik yapılmasını önerdi. Kararda, “Kuruma verilen yetkinin basının etik kıymetlerini düzenleme hedefinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü” açıklandı.
Basın İlan Kurumu; Sözcü, Cumhuriyet, Birgün ve Üniversal gazetesinde yayımlanan kimi köşe yazısı ve haberler niçiniyle çeşitli müddetlerde resmi ilan ve reklamların kesilmesine karar vermiş, dört gazete, bu cezalara karşı asliye hukuk hâkimliklerinde dava açmış, lakin olumlu bir sonuç çıkmamıştı. Gazeteler, bunun üzerine 13 cezaya karşı AYM’ye ferdî müracaatta bulundu.
10 biner lira manevi tazminat
AYM, yaptığı kıymetlendirme kararında 4 gazetenin tabir ve basın özgürlüğünün ihlal edildiği kararına vardı. İhlallerin yapısal meseleden kaynaklandığına işaretle “pilot karar” tarzının uygulanmasına karar veren AYM, yapısal sorunun tahlili için keyfiyetin TBMM’ye bildirilmesine hükmetti. Birebir mevzuda yapılan ve karardan daha sonra yapılacak başvurularn incelenmesinin 1 yıl ertelenmesine de karar verildi.
AYM, müracaata mevzu 4 gazetenin 13 haber ve köşe yazısına uygulanan BİK cezalarının ortadan kaldırılması için de bir daha yargılama sonucu alarak, karar meselai ilgili asliye hukuk mahkemelerine gönderdi. Ayrıyeten her bir müracaatçı için farklı başka 10 bin TL manevi tazminat ödenmesine hükmedildi.
Bu kararlara, AYM Lider Vekili Kadir Özkaya ve üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan muhalefet etti.
BİK sonucunın öne sürülen nedeni ne?
Anayasa Mahkemesi, sonucunın öne sürülen sebebinde temel olarak iki tespitte bulundu. Bunlardan birincisi, BİK’in gazetelere ceza verirken uyguladığı maddede kriterlerin belgisiz olduğu, ikincisi buna karşı açılan davaların evrak üzerinden formu bir incelemeyle görüşülmesi oldu.
195 sayılı Basın-İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun’un 49. hususunda öngörülen itiraz yönteminde müracaatçılara argümanlarını hâkim önünde savunma, kanıtlarını sunma ve BİK’in cezalandırma münasebetlerini tartışma imkânı tanınmadığı anlatılan kararda, uygulamada hâkimliklerin bu davalara hakem sıfatıyla baktıkları ve yalnızca biçimi bir inceleme yaparak karar verdikleri tenkidinde bulunuldu. Kararda, “Bu niçinle tabir ve basın özgürlüklerini sonlandıran bir kuralın keyfi ve orantısız müdahalelere karşı birinci vakit içinderda yargılama hukukunun metoda ait teminatlarını barındırması gerekir” denildi.
“BİK’in ytesirinin sonları öngörülmez halde geniş”
Kanun’un 49. hususundaki kuralın kapsamı ve hudutlarının muhakkak olmaması niçiniyle BİK’in sahip olduğu yetkinin hudutlarının öngörülmez halde geniş tutulmasına niye olduğu tabir edilen kararda, BİK kararlarına karşı tıpkı kuralda öngörülen itiraz yolu ile sonuç alınma ihtimali bulunmadığı vurgulandı.
Kararda, müracaata husus müdahalelerin müracaatçıların Anayasa’nın 26. ve 28. hususları ile korunan haklarını ihlal ettiği ve ihlalin söz ve basın özgürlüklerinin korunmasına ait temel teminatlara sahip olmaması niçiniyle direkt kanundan kaynaklandığı kararına varıldığı açıklandı.
“Haklar içinde adil istikrar gözetilmedi”
Gerekçeli kararda, müracaat konusu haberlere verilen cezalarda BİK tarafınca çatışan haklar içinde bir dengeleme yapılarak adil bir istikrarın gözetildiğinin tespit edilemediği açıklandı. BİK kararlarına itirazı inceleyen asliye hukuk hâkimliklerinin gerekçeli kararlarına bakıldığında birtakım kimi BİK’in değerlendirmelerinin direkt temel alındığı tabir edilen kararda, “Ancak bu değerlendirmelerin dengeleme kriterlerini karşılayıp karşılamadığının denetlenmediği” söz edildi. Kararda, “ötürüsıyla haberlerin yazılma sebebi ve vakti, kime karşı ne biçimde yazıldığı, art plan bilgisi, olgusal temel üzere ögelerin bulunup bulunmadığı konusunda müracaatçıların tez ve kanıtlarının incelenip incelenmediği, incelendiyse hangi sebeplerle değerlendirmeye alınmadığı anlaşılamamıştır” tespiti yapıldı.
“Sistematik sorun” tespiti
AYM sonucunda, “Anayasa Mahkemesi’nin önündeki mevcut müracaatlara bakıldığında birbirini yenidenlayan bu cins kararların sistematik bir sıkıntıya işaret ettiği değerlendirilmişir” dedi. Kararda; sistematik sorunun derece mahkemelerinin Anayasa’ya uygun yorum yapmalarına imkân vermeyecek açıklıktaki bir kanun kararını uygulamalarının yanı sıra bu uygulama doğrultusunda gerçekleştirilen müdahalenin zarurî bir toplumsal muhtaçlıktan kaynaklandığının da gösterilmemesi ile ilgili olduğu kaydedildi. Kararda, şu kıymetlendirme yer aldı:
“Diğer bir anlatımla müracaatçıların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç yasal teminattan mahrum olduğu üzere bu aracın kullanılmasının niçinleri ile ilgili ve kâfi münasebetlerle ortaya konulamamıştır. Bunun yanı sıra ilgili ve kâfi münasebet olmadan cezalandırma konusu olan bu tıp kararların caydırıcı tesir göstermesi niçiniyle tabir ve basın özgürlüklerine yapılan müdahale orantılı olarak da nitelendirilemez.”
“BİK cezaları cezalandırma aracına dönüştü”
BİK’in 2014 yılında basın ahlak asıllarını ihlal ettiği nedeni öne sürülerek 39 gün, 2019’da 143 gün, 2020’de 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdiğine dikkat çekildi. Kararda, “Bu doğrultuda verilen cezalara bakıldığında Kuruma verilen yetkinin basının etik pahalarını düzenleme emelinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir sıkıntıya niye olduğu gözlemlenmiştir” tespiti yapıldı.
AYM’nin TBMM’ye önerileri
Anayasa Mahkemesi, sorunun tahlili için yapılacak yeni kanun düzenlemelerinde şu tekliflerin dikkate alınmasında fayda olduğunu bildirdi:
*Kanun’un 49. unsurundaki resmi ilan ve reklam kesme cezalarına ait şartların çerçevesi çizilmeli, aşikâr bir açıklık ve katılıkta olan sözlerle kanun unsuru form ve maddi taraftan bir daha düzenlenmelidir.”
*Kanun’un 49. unsurundaki resmi ilan ve reklam kesme tarzının kapsamı belirlenirken, dengeleme kriterleri de göz önüne alınarak ilgili kuralların olabildiğince dar bir uygulama alanına müsaade verecek biçimde taranması ve kullanılmasının acil bir toplumsal gereksinimin gerekli kıldığı durumlara özgülenmiş olması gerektiği dikkate alınmalıdır. Bu bağlamda hangi davranış yahut olgulara hangi hukukî sonuçların bağlanacağı ve bu bağlamda kamusal makamlar için nasıl bir müdahale yetkisi doğacağı muhakkak bir mutlaklık ölçüsünde ortaya konulmalıdır. Bu çerçevede 49. unsurun basının etik niteliklerini artırmaya yönelik sunduğu müdafaanın hudutları netleştirilmeli ve hangi aksiyonların bu nitelikleri ihlal edeceği konusunda bir ölçüt/eşik paha belirlenmesi üzere kriterler oluşturulmalıdır.”
*Kanun’un 49 hususundaki resmi ilan ve reklam kesme cezalarına itiraz yolu düzenlenirken derece mahkemelerinin bu davalara hangi sıfatla bakacakları – uygulamada sıklıkla hakem sıfatıyla baktıkları görüldüğünden – ve bu kapsamda da uygulayacakları yargılama adabının kapsamı net bir biçimde bir daha düzenlenmelidir.”