Anayasa Referandumu: Ekonomik vaatler ve gerçekler

RAM

New member
Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişinin temelini oluşturan Anayasa Referandumu’nun üzerinden tam beş yıl geçti.

16 Nisan 2017’de yapılan referandum olağanüstü hâl (OHAL) ortamında gerçekleşirken, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan istediğini az bir farkla elde etti. Anayasal rejimi değiştirilen Türkiye, Erdoğan’ın 9 Temmuz 2018’de yemin ederek misyona başlamasıyla parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçti. Yapılan değişiklikler uyarınca yürütme yetkisi cumhurbaşkanına verilirken, cumhuriyet tarihinde epeyce partili periyotta birinci defa partili cumhurbaşkanlığının önü açıldı.

İktisatta istikrar söylemi

Yeni sistemi tasarlayarak, 16 Nisan 2017’de halkın onayına sunan iktidar partisi AKP, mevcut Anayasal rejimde var olduğunu sav ettiği bürokratik manilerin aşılacağını ve “daha süratli, tesirli ve istikrarlı” bir karar alma düzeneği kurulacağını vadediyordu. İktisat istikametinden öne çıkan ise yapısal ıslahatların acilen hayata geçirileceği ve ekonomik istikrar ortamının oluşacağına dair verilen sözlerdi.

Yeni sistemle geleceğini argüman ettiği “istikrar ortamı” yardımıyla Türkiye’ye uzun vadeli büyük yatırımlar yapılacağını savunan AKP, referandum öncesi yürüttüğü kampanya için “sonucumız Evet” sloganlı bir kitapçık da hazırlamıştı.

Kitapçıkta yer alan, “Hızlı ve tesirli icraat” başlıklı kısımda, “Hızlı ve tesirli idarenin, ekonomik büyümenin, refahın ve kalkınmanın garantisi olacağı” söz ediliyordu. Yeni sistemle süratli karar alan, süratli icraat ve ıslahat yapan aktif bir idare modelinin oluşacağı, vatandaşların gereksinimlerini karşılayıp kurumların süratli çalışmalarını sağlayan bir işleyişin hakim olacağı, bürokrasinin azalacağı, büyümenin hızlanacağı, 2023 ve ötesine uzanan gayelerin ivme kazanacağı öne sürüldü.

Pekala bu vaatler ne kadar gerçekleşti?

Datalar ne söylüyor?

Ekonomik bilgiler iktisatta refah beklentisinin bilakis bir gerileme olduğuna işaret ediyor.

2017’nin birinci çeyreğinde Türkiye’nin ulusal geliri dolar bazında 840 milyar dolar seviyesindeydi. Kişi başına düşen ulusal gelir 10 bin 600 dolardı. Son açıklanan resmi datalara nazaran ise 2021 yılı sonunda ulusal gelir 802,6, kişi başına düşen ulusal gelir 9539 dolar oldu.

Prof. Erdinç Yeldan Fotoğraf: Privat

Yabancı yatırımlarda da istenen düzey yakalanamadı, gayrimenkul dışında yerinde sayıldı. Türkiye’ye direkt yabancı yatırımcı girişi 2015’te 17 milyar dolardı. 2016 sonunda 12,3 milyar dolar olan direkt yabancı yatırımların 3,9 milyar dolarını gayrimenkul alımları oluşturuyordu. Geçen yıl ise 14,1 milyar dolarlık yabancı yatırım gerçekleşti. Bu sayının 5,7 milyar doları gayrimenkule yatırıldı.

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, Anayasal rejim değişikliğiyle bürokrasinin azalacağı ve yatırımcının önünün açılacağı var iseyımının akılcı rasyonel bir plan üzere gözükse de uygulamaya geçen yeni sistemin, insanlık tarihinin biriktirdiği hukukun üstünlüğü, bağımsız kurumlar, bağımsız kontrol üzere mevzuların ne kadar değerli olduğunu gösterdiğini vurguluyor. Buna nazaran yargının bağımsız kontrolü olmadan alınan kararlar yatırımları da olumsuz etkiliyor.

Enflasyon beşe katlandı

Türkiye’nin en kıymetli gündem hususlarından bir olan enflasyonda da tablo farklı değil. Nisan 2017’de yüzde 11,87 olarak ölçülen enflasyon, resmi olarak açıklanan son dataya göre yüzde 61’in üzerinde. Birebir devirde işsizlik oranı ise yüzde 10,5’ten 10,7’ye yükseldi. Resmi işsiz sayısı 3 milyon 287 bin şahıstan 3 milyon 579 bin şahsa çıktı.

Prof. Yeldan’a göre, “AKP’nin bu süreçte amaçladığı şey esasen ekonomiyi istikrara kavuşturmak, Türkiye halkını iyiliğe kavuşturmak, yatırımları, istihdamı, büyümeyi, sürdürülebilir büyümeyi, kalkınmayı sağlamak değildi”.

Yeldan’a nazaran Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi, bir manada AKP’nin epeyce uzun vakittir tasarladığı, ‘denetimden muaf, hesap sorulmasına imkan tanımayan, kendi başına buyruk bir idare anlayışının’ en son kademesini oluşturuyordu.

“Amaç rantı kontrolsüz paylaştırmaktı”

“Bu evreyi daha âlâ anlayabilmek için AKP’nin aslında bir cemaatler ve şirketler koalisyonu olduğunu hatırlamamız gerekiyor” diyen Yeldan, şöyleki devam ediyor: “AKP bu koalisyonu bir ortada tutabilmek için rant dağıtımı sistemlerini devreye sokma isteği güdüyordu. Bu süreci kolaylaştırmak, hızlandırmak ve yargı kontrolünden de uzak tutabilmek için aslında üretmeye değil, rant yaratıp rantı yandaş şirketler ve cemaatler içinde paylaşıma imkan sağlayan bir rejim kurgulamak emelindeydi.”

Yeldan, “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi dediğimiz olgu aslında bu rant yaratma ve yandaşlarla birlikte paylaşma rejiminin adıdır” tabirlerini kullanıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan referandumda oy kullanıyor – (16.04.2022)Fotoğraf: Reuters/M. Sezer

Türk lirası değersizleşti

Türkiye’de enflasyonun önde gelen niçini, AKP’nin düşük faiz siyasetinin tesiriyle Türk lirasının çok değersizleşmesi. Referandum öncesinde dolar kuru 3,68 lira düzeyindeydi. Kur şimdilerde 14,6 lira ile bu düzeyin yaklaşık dört katına ulaştı. Tıpkı devirde Türkiye’nin yurt dışı tahvillerinde iflas risk primini gösteren CDS oranı 230 puan düzeylerinden 590 puana yükseldi.

DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Barış Soydan, yeni sistemin birinci seçimi olan Haziran 2018 öncesinde Erdoğan’ın, “Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün” söylemiş olduğini hatırlatıyor. Soydan, bu kelamın satır içinde iktisadın AKP’nin birinci devrinden farklı yönetileceği iletisinin net halde görüldüğüne dikkat çekiyor.

Düşük faiz siyaseti

Erdoğan’ın, en büyük farklılığın da faiz konusunda olacağının işaretlerini verdiğini tabir eden Soydan, “Cumhurbaşkanı Erdoğan Haziran seçimi öncesinde gerek Bloomberg’e verdiği röportajda gerek Londra’da yabancı yatırımcılarla yaptığı görüşmede ‘Faiz niye, enflasyon sonuç’ demişti. Başkanlık sisteminde Merkez Bankası’nın siyaset faizi indirildi” diyor.

Nisan 2017’de 54 milyar dolar olan 12 aylık dış ticaret açığı ise son açıklanan Şubat 2022 verisine göre 59 milyar dolara çıktı. Referandum periyodunda son bir yıllık ihracat 153 milyar dolardı. Şubat ayı prestijiyle ise son 12 ayda ihracat 231 milyar dolar olarak gerçekleşti. Lakin birebir periyotta Türkiye’nin ithalatı 207 milyar dolardan 290 milyar dolara yükseldi.

2023 gayelerinden uzaklaşıldı

Türkiye, AKP’nin Anayasal rejim değişikliğiyle ivme kazanacağını öne sürdüğü 2023 maksatlarının de pek gerisinde. 2023 maksatlarında gelecek yıl kişi başına düşen ulusal gelirin 25 bin dolar, ihracatın 500 milyar dolar olması hedefleniyordu.

Prof. Dr. Erinç Yeldan, “Bu rejim nihayetinde iktisadi aklın sonlarını zorladığı, piyasanın, bilimin gereklerine zıt düştüğü için bugün yüksek enflasyon, döviz kurunda büyük kayıplar ve iktisadi olarak temelleri sarsılmış bir iktisat manasına geldi” diyor.

Yeni sistemle cumhurbaşkanının kararnameler ve kararlar yoluyla Meclis’ten daha kuvvetli pozisyonda olduğu tenkitlerin başında geliyor.

“Düşük profilli bakanlar misyona geldi”

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin 10 Temmuz 2018’de belirlenen birinci kabinesinden şimdiye kadar sekiz bakan değişirken bunların altısı iktisatla bağlantılıydı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan, evvel Berat Albayrak, akabinde yerine atanan Lütfi Elvan istifa etti. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de istifa eden bakanlar içinde yer aldı. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, Çalışma, Toplumsal Hizmetler ve Aile Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan ise vazifeden alındı.

Fotoğraf: privat

bu vakitte ayrıyeten üç de Merkez Bankası Lideri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle bakılırsavden alındı.

Merkez Bankası’ndaki lider değişimlerine işaret eden ekonomist Barış Soydan, Ali Babacan, Mehmet Şimşek üzere bakılırsace bağımsız karar alan iktisattan sorumlu bakanların da yerlerini evvel Erdoğan’ın ailesinden Berat Albayrak’a, daha sonra düşük profilli bakanlara bıraktığına vurgu yapıyor.

“Yani özetle iktisat de lidere bağlandı” diyen Soydan, “Sonuç? Başkanlık sisteminin bilançosu: Enflasyon patladı, son 20 yılın doruğuna çıktı, dolar 15 TL’ye yükseldi, kişi başına gelir 8 bin dolarlara indi, yabancı yatırımcı Türkiye’den kaçtı” diye ekliyor.

“Bürokratlar nazaranvini yapamadı”

Yeni Anayasal rejimde bir hayli kurumda lider ve lider yardımcıları da dahil epeyce sayıda bürokrat bakılırsavden alınırken, deklare ettiğı bilgilerin güvenilirliği ekonomistlerce tartışılan Türkiye İstatistik Kurumu’nda (TÜİK) da son bir yılda üç kere lider değişti.

Prof. Yeldan, bu süreçte bürokratların bakılırsavlerini yapamadığına ve yanlışların bu bürokratların üzerine yıkıldığına işaret ediyor. Türkiye’de yapısal ıslahatların AKP tarafınca uzun müddettir lisana getirildiğine vurgu yapan Yeldan, “Her keresinde güya bir daha, yeni bir iktisat programı, yeni bir Türkiye, enflasyonla uğraşta yeni dizaynlar, büyümede yeni bir model savları ile aslında bu bir propaganda gereci olarak art plandaki rant kurgusu göz gerisine çekilmeye çalışıldı” diyor.

Yeldan’a nazaran referandumun akabinde yaşanan dönüşümün maliyeti “ne yazık ki Türkiye’de istikrarın sarsılması, bürokrasi ile iktisadın tahribi ve bütün bunların kararı olarak da hiperenflasyona hakikat giden bir yapısal nitelikli enflasyon ile karşı karşıya kalınması” oldu.

“Evet oyu verenlerin hayali bu değildi”

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi öncesinde Türkiye’nin dünyanın en büyük 10 iktisadı ortasına gireceği söyleniyordu.

Türkiye’nin şu anda en büyük 20 iktisat içinden çıkmak üzere olduğuna işaret eden Barış Soydan, “Yeni sistem Türkiye iktisadı için büyük bir başarısızlık oldu. Deney başarısızlıkla sonuçlandı. Referandumda evet oyu verenlerin hayali herbiçimde bu değildi” diyor.