RAM
New member
Anayasa’nın 101’inci unsurunda “Bir kimse en çok iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” deniyor.
Bu unsurdan hareketle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı işaret etmesi daha sonrası üçüncü sefer aday olup olamayacağı tartışmalarını bir daha başladı. Lakin TBMM Lideri Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı olarak 2018’de seçildiğini ve bu yılki seçimin ise ikinci olacağını belirterek Erdoğan’ın yeniden aday olabileceğini öne sürüyor. DW Türkçe’nin konuştuğu anayasaya hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci kere aday olması için TBMM’nin erken seçim sonucu alması gerektiğini, “Aksi durumda aday olamaz” yorumunu yapıyor.
Türkiye 2023 yılında adım adım Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerine giderken DW Türkçe, Cumhurbaşkanı Erdoğan özelinde yaşanan adaylık tartışmasına mercek tuttu.
2007’de iki kere seçilme sonu getirildi
Anayasa’ya göre 2007 yılına kadar Cumhurbaşkanı seçimi direkt TBMM tarafınca yapılıyordu. Yedi yıllığına, bir kezliğine seçilen ve tarafsız bir pozisyonda olan Cumhurbaşkanı ikinci kere aday olamıyordu. Lakin 2007’de Abdullah Gül’ün adaylığı sürecinde yaşanan 367 krizi üzerine anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halk tarafınca seçilmesi uygulamasına gidildi. bakılırsav mühleti beş yıla indirilen cumhurbaşkanına iki kere seçilme hakkı getirildi.
TBMM tarafınca yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçilen son isim olan Abdullah Gül’ün bakılırsav müddeti 2014’te doldu. Parlamenter sistemin uygulandığı bu vakitte Erdoğan, 2014 yılında halk tarafınca seçilen birinci Cumhurbaşkanı oldu.
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Fotoğraf: A.Kisbenede/AFP/GettyImages
Erdoğan’ın misyon müddetinin dbulunmasına iki yıl kalmışken 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda Başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı, cumhurbaşkanı seçimi kuralları ise değişmedi. Anayasanın 101’inci hususunda bu durum “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları içinden, direkt halk tarafınca seçilir. Cumhurbaşkanının nazaranv mühleti beş yıldır. Bir kimse en çok iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” halinde yer aldı.
Anayasanın 116’ıncı unsurunun üçüncü fıkrasında ise “Cumhurbaşkanının ikinci devrinde Meclis tarafınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir sefer daha aday olabilir” düzenlemesi getirildi. Bunun için TBMM’nin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla, yani 360 milletvekilinin seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’de ikinci sefer Cumhurbaşkanı seçildi
2014’te beş yıllığına seçilen Erdoğan’ın bakılırsav mühleti olağan koşullarda 2019’da doluyordu. Lakin iktidar, 16 Nisan 2017 referandumunda kabul edilen anayasa değişikliklerini hayata geçirme sebebi öne sürülerek seçimleri bir yıl öne çekti. Erdoğan, 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan seçimlerde halk tarafınca ikinci defa Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başlamış oldu.
Muhalefet ise artık Erdoğan’ın 2014 ve 2018 senelerında iki kez Cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü sefer cumhurbaşkanı adayı olamayacağı görüşünü savunuyor. Başta TBMM Lideri Mustafa Şentop ve iktidar sözcüleri ise buna karşı çıkıyor.
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna imkan veren Anayasa’nın 101’inci unsurunun Nisan 2018’de yürürlükten kalktığını belirterek Erdoğan’ın yürürlükten kalkan unsura göre bir sefer seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir husus yürürlüğe geldi. O husus ‘İki sefer seçilebilir’ diyor. O hususa bakılırsa bir defa seçildi. İki sefer seçilmeyi bir daha yürürlüğe koymuş. Bu kararın yenilenmesi bütün vatandaşlara olduğu üzere Sayın Cumhurbaşkanı’na da tekrar aday olma ve seçilme hakkını iki sefer tanımıştır” değerlendirmesini yaptı.
Korkut Kanadoğlu: Adaylığı için tek şart Meclis’in seçimleri yenilemesidir
Peki mevzunun uzmanı olan anayasa hukukçuları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci unsuruna göre bir kimsenin kural olarak en çok iki kere cumhurbaşkanı seçilebildiğini anımsattı. Bu kuralın tek istisnasınınTBMM tarafınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi olduğunu belirten Kanadoğlu, şu biçimde devam etti:
“Zira iki defa Cumhurbaşkanı seçilen bir kişinin tekrar Cumhurbaşkanı adayı olabilmesi lakin Anayasa’nın 116. hususu uyarınca TBMM’nin en az 3/5 sıklıkla seçimleri yenilemesine bağlıdır. İkinci periyodunda olan bir Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde ise tekrar aday olamayacağı açıktır.”
Bazı hukukçu ve siyasetçilerin 2017 Anayasa değişikliğiyle parlamenter rejimden diğer bir siyasal rejime geçilmesi sebebiyle Cumhurbaşkanının bakılırsav devrinin hesaplanmasında 2018 seçimlerini baz almalarını “hatalı” olarak goren Kanadoğlu, buna ait değerlendirmesini şöyleki yaptı:
“2017 Anayasa değişikliklerinde ‘parlamenter rejimin Cumhurbaşkanı’ yahut ‘başkanlık rejiminin Cumhurbaşkanı’ halinde ikili bir ayrıma gidilmediği üzere mevcut cumhurbaşkanını ayrı tutacak süreksiz bir unsura de yer verilmemiştir. Gerek seçilme nitelikleri gerek bakılırsav müddeti ve gerekse seçilme biçimine ait rastgele bir değişiklik yapılmayan Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin artırılması ya da azaltılması yoluyla vazife müddeti sonunun aşılabileceği tezi Anayasa’ya karşı hiledir ve demokratik hukuk devleti unsurunu ihlal eder.”
Kanadoğlu, cumhurbaşkanı adaylık müracaatlarına ait kesin sonucu verecek olan YSK’nın, 2018 Cumhurbaşkanı seçimi kararına ait birinci sonucunda Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğine, lakin 954 No’lu sonucu ile ilgili bu karardan “13’üncü” ibaresinin kaldırılmasına ve tutanağın buna göre düzenlenmesine karar verdiğine işaret etti. Üstelik YSK’nın bu değişikliğin öne sürülen nedenini ortaya koymaktan da kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nın mevcut cumhurbaşkanının aday olup olamayacağına ait vereceği karara dönük bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü lisana getirdi.
Kanadoğlu, misal bir durumun Cumhurbaşkanlığı internet sitesinin “Cumhurbaşkanlarımız” listesinde Erdoğan isminin bulunmaması ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı” olarak bahsedilmesinde de yaşandığını belirterek “Bu çeşit değerlendirmeler Anayasa’nın üstte belirtilen açık kararlarına terslik teşkil eder. Sonuç prestijiyle mevcut Cumhurbaşkanının bir daha aday olabilmesinin tek şartı Meclis’in seçimleri yenileme sonucu almasıdır” dedi.
Ankara’da Cumhurbaşkanlığı binası Fotoğraf: picture-alliance/abaca/Depo Photos
Şule Özsoy Boyunsuz: İki periyot hududu iktidarın şahsileştirilmesine karşı düşünüldü
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz da cumhurbaşkanının halk tarafınca seçilmesine yönelik 5678 sayılı ve 31 Mayıs 2007 tarihindeki Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanun ile “Cumhurbaşkanının vazife mühleti beş yıldır. Bir kimse en çok iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının Anayasa’nın 101’inci hususuna eklendiğini anlattı.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun da 19 Ocak 2012 tarihinde düzenlemeyi motamot yenidenladığını anımsatan Boyunsuz, şu biçimde konuştu:
“6771 sayılı 2017 tarihindeki Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanunun ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmek hedefiyle biroldukca husus bir daha düzenlense de 101.maddedeki bakılırsav müddeti ve devir hududuna ait karar motamot bırakılmıştır. Gerçekten karar 2017 değişiklikleri ile gelmediği için, doğal olarak 6771 sayılı Kanun’un öne sürülen nedeninde de bu kurala ait bir açıklamaya rastlanılmamaktadır. Demek ki bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne has değildir. Özet olarak devir müddeti hududunun 2017 prestijiyle başlayacağına ait savlar hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü, kural 2017 de değil 2007’de getirilmiştir.”
2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bundan evvelki devrinin sayılmayacağına ait bir geçiş düzenlemesinin yapılmadığını belirten anayasa hukukçusu Boyunsuz, “Yani Anayasa’da, daha evvel bakılırsav yapan Cumhurbaşkanları için periyot hududunun hangi tarihten başlanılarak hesaplanılacağına ait özel, süreksiz bir düzenleme bulunmamaktadır. Bahsedilen kurala ait istisna lakin bir süreksiz geçiş düzenlemesiyle getirilebilirdi. Bu yok olduğuna nazaran, geçmiş cumhurbaşkanları da dâhil tüm vatandaşlar aday gösterildikleri tarihte yapılacak bir hesaplamayla mevcut karara tabidirler” dedi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde bakılırsav müddeti hududunun iki devir olduğunu belirten Boyunsuz, “daha evvelki hükümet sistemlerinde yapılan bakılırsavler sayılmamalıdır” savına ise şu karşılığı verdi:
“bakılırsav mühleti ve yetkilerin birlikte yenilendiği mantığına dayanan bu argümanı destekleyecek açık bir karar mevcut değildir. Hiç kimse kendi akademik niyetini anayasanın açık kararının üstüne koyamaz. Hukuk normları okunduklarında taşıdıkları açık mana görmezden gelinerek yorumlanmaz. Fakat bir mana meçhullüğü halinde normun hedefi dikkate alınarak lafzının manalandırılması yoluna gidilebilir.”
“Kaldı ki; periyot mühleti sonu, halk tarafınca seçilmiş olmanın verebileceği güçlü tesire, iktidarın özelleşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür” diyen Boyunsuz, bu sebeple de devir müddeti sonunun cumhurbaşkanını halkın seçeceği düzenlemesiyle geldiğini kaydetti. Boyunsuz, şunları kaydetti:
“Cumhurbaşkanının halk tarafınca seçildiği lakin yetkilerinin fazlaca değiştiği biroldukca hükümet sisteminde emsal devir hudutları mevcuttur. Başkanlık, yarı başkanlık hatta cumhurbaşkanının halk tarafınca seçildiği parlamenter sistemlerde bakılırsav müddetini sınırlamak, iktidarın şahsileşmesine karşı çok yaygın olarak kullanılan bir formüldür. Bir hükümet sisteminde gerekli olup öbüründe gerekli olmayan bir düzenleme olarak görülemez. İki periyot kuralının tek istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi haricinde seçimler yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci devrindeyse bir kez daha seçimlere katılabilir.”
Boyunsuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihindeki sonucuyla rastgele geçiş kararı konulmadığı takdirde iki periyot kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanları için hem bir hak tıpkı vakitte bir nazaranv sonu olduğunu kuşku götürmeyecek biçimde tespit ettiğini kaydetti.
Necmi Yüzbaşıoğlu: Cumhurbaşkanının yasallığı için aday olmamalı
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı adaylığı konusunda iki yorumun öne çıktığını kaydetti. Anayasanın 101’inci hususunun tek başına temel alınması durumunda Erdoğan’ın bir daha aday olamayacağını belirten Yüzbaşıoğlu, “Buna lafzi/sözel yorumdur. Bir kimse söylemiş olduğine nazaran, evvelde Cumhurbaşkanı olanlar da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği yapıldığı sırada nazaranvdeki Cumhurbaşkanı için ahenk kararı konulması gerekirdi. aslına bakarsanız anayasa koyucu, anayasaya süreksiz karar de koymamış. Bu maddeyi okursanız epeyce açık” dedi.
İkinci yorumun ise statü hukuku olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, buna bakılırsa Erdoğan’ın bir daha aday olabileceği görüşünün savunulduğunu belirtti. 2007’deki anayasa değişikliğinde Cumhurbaşkanına ait yemin hariç bütün hususlarının değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmeyi yaptı:
Anayasa Mahkemesi Fotoğraf: Tuncay Yıldırım/DW
“Eskiden tarafsız Cumhurbaşkanı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz, hakem sıfatında bir Cumhurbaşkanı misyon yapıyordu. 2007’deki değişiklikle birlikte yeni bir statü geldi. ötürüsıyla nereden baktığımıza bağlı. Bunu yeni bir sistem olarak kabul edersek, 5+5’tir bakılırsav müddeti. Parlamenter sisteminin tarafsız cumhurbaşkanı sıfatıyla, halkın seçtiği Cumhurbaşkanı statüsü farklı. 2007’yi yeni statüyü kabul edebilir.”
“Cumhurbaşkanı yeniden aday olabilir” denildiğinde bu bahiste bir tartışma yaşanacağını anımsatan Yüzbaşoğlu, “Bu da Cumhurbaşkanının yasallığı açısından tartışma yaratacaktır. yeniden seçilebilir epey rahat söylenebilecek bir yorum değildir. Anayasaya terslik telaffuzunun doğruluk hissesi var. bu biçimde bir tartışma kabul edilebilir değil Cumhurbaşkanının yasallığı açısından. Cumhurbaşkanının durumunu en ufak tartışmaya açmaması gerekir. Bu niçinle Cumhurbaşkanının bir daha aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı.
Yüzbaşıoğlu, “statü hukuku” açısından hususa bakıldığında ise Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihindeki bir sonucunı örnek gösterdi.
AYM’nin Gül periyodundaki nazaranv sonu sonucu
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara göre Abdullah Gül, 2007’de yürürlükte olan anayasaya nazaran bir seferliğine yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçildi. Lakin kısa müddet daha sonra anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halkın seçmesi ve misyon müddetinin beş yıla düşürülerek iki kez seçilmesinin önü açıldı. Lakin o periyot TBMM’de kabul edilen Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu’nun süreksiz 1’inci unsuruyla “11’inci Cumhurbaşkanı’nın misyon mühleti yedi yıldır. 31 Mayıs 2007 tarihindeki ve 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Birtakım Unsurlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtilk evvel seçilen Cumhurbaşkanları, iki sefer seçilememeleri kuralı dâhil Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir” kararı getirildi. bu biçimdece Abdullah Gül’ün ikinci kere adaylığının önü kapatılmak istendi. Anayasa Mahkemesi, açılan iptal davasında Gül’e ikinci sefer seçilme yasağı getiren kuralı iptal etti. Mahkeme, Cumhurbaşkanı’nın nazaranv mühletinin 5 yıla düşürülmesine rağmen Gül’ün misyon müddetinin de eski düzenlemeye göre yedi yıl olduğunu kabul ederek “11’inci Cumhurbaşkanı’nın vazife mühleti yedi yıldır” kararının iptal talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, AYM’nin Abdullah Gül periyodundaki sonucunda yeniden seçilme konusunda yedi yıl “statü hukuku”nun uyguladığını kaydederek “bu biçimdece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu, kamu hukuku statü hukukudur. Bir garantidir. Ancak yani bir kimse söylemiş olduğine nazaran, anayasanın kararına bakarım, evvelinde de seçileni süreksiz kararla bunu farklı tutmadığına nazaran iki defa seçilemez kuralına tabidir. Aday olamaz diyebilir. İki ihtimal de var. Fakat bu biçimde bir tartışmanın ortasında Cumhurbaşkanının aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı. Yüzbaşıoğlu, iki devir sınırlamasının bir maksadı olduğunu, uzun süren iktidarların kirlendiğini, kibirlendiğini, yozlaştığını ve mental zehirlenme yaşadığının bilimsel çalışmalarla ispatlandığını vurguladı.
Bu unsurdan hareketle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı işaret etmesi daha sonrası üçüncü sefer aday olup olamayacağı tartışmalarını bir daha başladı. Lakin TBMM Lideri Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı olarak 2018’de seçildiğini ve bu yılki seçimin ise ikinci olacağını belirterek Erdoğan’ın yeniden aday olabileceğini öne sürüyor. DW Türkçe’nin konuştuğu anayasaya hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci kere aday olması için TBMM’nin erken seçim sonucu alması gerektiğini, “Aksi durumda aday olamaz” yorumunu yapıyor.
Türkiye 2023 yılında adım adım Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerine giderken DW Türkçe, Cumhurbaşkanı Erdoğan özelinde yaşanan adaylık tartışmasına mercek tuttu.
2007’de iki kere seçilme sonu getirildi
Anayasa’ya göre 2007 yılına kadar Cumhurbaşkanı seçimi direkt TBMM tarafınca yapılıyordu. Yedi yıllığına, bir kezliğine seçilen ve tarafsız bir pozisyonda olan Cumhurbaşkanı ikinci kere aday olamıyordu. Lakin 2007’de Abdullah Gül’ün adaylığı sürecinde yaşanan 367 krizi üzerine anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halk tarafınca seçilmesi uygulamasına gidildi. bakılırsav mühleti beş yıla indirilen cumhurbaşkanına iki kere seçilme hakkı getirildi.
TBMM tarafınca yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçilen son isim olan Abdullah Gül’ün bakılırsav müddeti 2014’te doldu. Parlamenter sistemin uygulandığı bu vakitte Erdoğan, 2014 yılında halk tarafınca seçilen birinci Cumhurbaşkanı oldu.
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Fotoğraf: A.Kisbenede/AFP/GettyImages
Erdoğan’ın misyon müddetinin dbulunmasına iki yıl kalmışken 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda Başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı, cumhurbaşkanı seçimi kuralları ise değişmedi. Anayasanın 101’inci hususunda bu durum “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları içinden, direkt halk tarafınca seçilir. Cumhurbaşkanının nazaranv mühleti beş yıldır. Bir kimse en çok iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” halinde yer aldı.
Anayasanın 116’ıncı unsurunun üçüncü fıkrasında ise “Cumhurbaşkanının ikinci devrinde Meclis tarafınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir sefer daha aday olabilir” düzenlemesi getirildi. Bunun için TBMM’nin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla, yani 360 milletvekilinin seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’de ikinci sefer Cumhurbaşkanı seçildi
2014’te beş yıllığına seçilen Erdoğan’ın bakılırsav mühleti olağan koşullarda 2019’da doluyordu. Lakin iktidar, 16 Nisan 2017 referandumunda kabul edilen anayasa değişikliklerini hayata geçirme sebebi öne sürülerek seçimleri bir yıl öne çekti. Erdoğan, 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan seçimlerde halk tarafınca ikinci defa Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başlamış oldu.
Muhalefet ise artık Erdoğan’ın 2014 ve 2018 senelerında iki kez Cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü sefer cumhurbaşkanı adayı olamayacağı görüşünü savunuyor. Başta TBMM Lideri Mustafa Şentop ve iktidar sözcüleri ise buna karşı çıkıyor.
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna imkan veren Anayasa’nın 101’inci unsurunun Nisan 2018’de yürürlükten kalktığını belirterek Erdoğan’ın yürürlükten kalkan unsura göre bir sefer seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir husus yürürlüğe geldi. O husus ‘İki sefer seçilebilir’ diyor. O hususa bakılırsa bir defa seçildi. İki sefer seçilmeyi bir daha yürürlüğe koymuş. Bu kararın yenilenmesi bütün vatandaşlara olduğu üzere Sayın Cumhurbaşkanı’na da tekrar aday olma ve seçilme hakkını iki sefer tanımıştır” değerlendirmesini yaptı.
Korkut Kanadoğlu: Adaylığı için tek şart Meclis’in seçimleri yenilemesidir
Peki mevzunun uzmanı olan anayasa hukukçuları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci unsuruna göre bir kimsenin kural olarak en çok iki kere cumhurbaşkanı seçilebildiğini anımsattı. Bu kuralın tek istisnasınınTBMM tarafınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi olduğunu belirten Kanadoğlu, şu biçimde devam etti:
“Zira iki defa Cumhurbaşkanı seçilen bir kişinin tekrar Cumhurbaşkanı adayı olabilmesi lakin Anayasa’nın 116. hususu uyarınca TBMM’nin en az 3/5 sıklıkla seçimleri yenilemesine bağlıdır. İkinci periyodunda olan bir Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde ise tekrar aday olamayacağı açıktır.”
Bazı hukukçu ve siyasetçilerin 2017 Anayasa değişikliğiyle parlamenter rejimden diğer bir siyasal rejime geçilmesi sebebiyle Cumhurbaşkanının bakılırsav devrinin hesaplanmasında 2018 seçimlerini baz almalarını “hatalı” olarak goren Kanadoğlu, buna ait değerlendirmesini şöyleki yaptı:
“2017 Anayasa değişikliklerinde ‘parlamenter rejimin Cumhurbaşkanı’ yahut ‘başkanlık rejiminin Cumhurbaşkanı’ halinde ikili bir ayrıma gidilmediği üzere mevcut cumhurbaşkanını ayrı tutacak süreksiz bir unsura de yer verilmemiştir. Gerek seçilme nitelikleri gerek bakılırsav müddeti ve gerekse seçilme biçimine ait rastgele bir değişiklik yapılmayan Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin artırılması ya da azaltılması yoluyla vazife müddeti sonunun aşılabileceği tezi Anayasa’ya karşı hiledir ve demokratik hukuk devleti unsurunu ihlal eder.”
Kanadoğlu, cumhurbaşkanı adaylık müracaatlarına ait kesin sonucu verecek olan YSK’nın, 2018 Cumhurbaşkanı seçimi kararına ait birinci sonucunda Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğine, lakin 954 No’lu sonucu ile ilgili bu karardan “13’üncü” ibaresinin kaldırılmasına ve tutanağın buna göre düzenlenmesine karar verdiğine işaret etti. Üstelik YSK’nın bu değişikliğin öne sürülen nedenini ortaya koymaktan da kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nın mevcut cumhurbaşkanının aday olup olamayacağına ait vereceği karara dönük bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü lisana getirdi.
Kanadoğlu, misal bir durumun Cumhurbaşkanlığı internet sitesinin “Cumhurbaşkanlarımız” listesinde Erdoğan isminin bulunmaması ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı” olarak bahsedilmesinde de yaşandığını belirterek “Bu çeşit değerlendirmeler Anayasa’nın üstte belirtilen açık kararlarına terslik teşkil eder. Sonuç prestijiyle mevcut Cumhurbaşkanının bir daha aday olabilmesinin tek şartı Meclis’in seçimleri yenileme sonucu almasıdır” dedi.
Ankara’da Cumhurbaşkanlığı binası Fotoğraf: picture-alliance/abaca/Depo Photos
Şule Özsoy Boyunsuz: İki periyot hududu iktidarın şahsileştirilmesine karşı düşünüldü
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz da cumhurbaşkanının halk tarafınca seçilmesine yönelik 5678 sayılı ve 31 Mayıs 2007 tarihindeki Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanun ile “Cumhurbaşkanının vazife mühleti beş yıldır. Bir kimse en çok iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının Anayasa’nın 101’inci hususuna eklendiğini anlattı.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun da 19 Ocak 2012 tarihinde düzenlemeyi motamot yenidenladığını anımsatan Boyunsuz, şu biçimde konuştu:
“6771 sayılı 2017 tarihindeki Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanunun ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmek hedefiyle biroldukca husus bir daha düzenlense de 101.maddedeki bakılırsav müddeti ve devir hududuna ait karar motamot bırakılmıştır. Gerçekten karar 2017 değişiklikleri ile gelmediği için, doğal olarak 6771 sayılı Kanun’un öne sürülen nedeninde de bu kurala ait bir açıklamaya rastlanılmamaktadır. Demek ki bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne has değildir. Özet olarak devir müddeti hududunun 2017 prestijiyle başlayacağına ait savlar hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü, kural 2017 de değil 2007’de getirilmiştir.”
2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bundan evvelki devrinin sayılmayacağına ait bir geçiş düzenlemesinin yapılmadığını belirten anayasa hukukçusu Boyunsuz, “Yani Anayasa’da, daha evvel bakılırsav yapan Cumhurbaşkanları için periyot hududunun hangi tarihten başlanılarak hesaplanılacağına ait özel, süreksiz bir düzenleme bulunmamaktadır. Bahsedilen kurala ait istisna lakin bir süreksiz geçiş düzenlemesiyle getirilebilirdi. Bu yok olduğuna nazaran, geçmiş cumhurbaşkanları da dâhil tüm vatandaşlar aday gösterildikleri tarihte yapılacak bir hesaplamayla mevcut karara tabidirler” dedi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde bakılırsav müddeti hududunun iki devir olduğunu belirten Boyunsuz, “daha evvelki hükümet sistemlerinde yapılan bakılırsavler sayılmamalıdır” savına ise şu karşılığı verdi:
“bakılırsav mühleti ve yetkilerin birlikte yenilendiği mantığına dayanan bu argümanı destekleyecek açık bir karar mevcut değildir. Hiç kimse kendi akademik niyetini anayasanın açık kararının üstüne koyamaz. Hukuk normları okunduklarında taşıdıkları açık mana görmezden gelinerek yorumlanmaz. Fakat bir mana meçhullüğü halinde normun hedefi dikkate alınarak lafzının manalandırılması yoluna gidilebilir.”
“Kaldı ki; periyot mühleti sonu, halk tarafınca seçilmiş olmanın verebileceği güçlü tesire, iktidarın özelleşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür” diyen Boyunsuz, bu sebeple de devir müddeti sonunun cumhurbaşkanını halkın seçeceği düzenlemesiyle geldiğini kaydetti. Boyunsuz, şunları kaydetti:
“Cumhurbaşkanının halk tarafınca seçildiği lakin yetkilerinin fazlaca değiştiği biroldukca hükümet sisteminde emsal devir hudutları mevcuttur. Başkanlık, yarı başkanlık hatta cumhurbaşkanının halk tarafınca seçildiği parlamenter sistemlerde bakılırsav müddetini sınırlamak, iktidarın şahsileşmesine karşı çok yaygın olarak kullanılan bir formüldür. Bir hükümet sisteminde gerekli olup öbüründe gerekli olmayan bir düzenleme olarak görülemez. İki periyot kuralının tek istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi haricinde seçimler yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci devrindeyse bir kez daha seçimlere katılabilir.”
Boyunsuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihindeki sonucuyla rastgele geçiş kararı konulmadığı takdirde iki periyot kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanları için hem bir hak tıpkı vakitte bir nazaranv sonu olduğunu kuşku götürmeyecek biçimde tespit ettiğini kaydetti.
Necmi Yüzbaşıoğlu: Cumhurbaşkanının yasallığı için aday olmamalı
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı adaylığı konusunda iki yorumun öne çıktığını kaydetti. Anayasanın 101’inci hususunun tek başına temel alınması durumunda Erdoğan’ın bir daha aday olamayacağını belirten Yüzbaşıoğlu, “Buna lafzi/sözel yorumdur. Bir kimse söylemiş olduğine nazaran, evvelde Cumhurbaşkanı olanlar da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği yapıldığı sırada nazaranvdeki Cumhurbaşkanı için ahenk kararı konulması gerekirdi. aslına bakarsanız anayasa koyucu, anayasaya süreksiz karar de koymamış. Bu maddeyi okursanız epeyce açık” dedi.
İkinci yorumun ise statü hukuku olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, buna bakılırsa Erdoğan’ın bir daha aday olabileceği görüşünün savunulduğunu belirtti. 2007’deki anayasa değişikliğinde Cumhurbaşkanına ait yemin hariç bütün hususlarının değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmeyi yaptı:
Anayasa Mahkemesi Fotoğraf: Tuncay Yıldırım/DW
“Eskiden tarafsız Cumhurbaşkanı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz, hakem sıfatında bir Cumhurbaşkanı misyon yapıyordu. 2007’deki değişiklikle birlikte yeni bir statü geldi. ötürüsıyla nereden baktığımıza bağlı. Bunu yeni bir sistem olarak kabul edersek, 5+5’tir bakılırsav müddeti. Parlamenter sisteminin tarafsız cumhurbaşkanı sıfatıyla, halkın seçtiği Cumhurbaşkanı statüsü farklı. 2007’yi yeni statüyü kabul edebilir.”
“Cumhurbaşkanı yeniden aday olabilir” denildiğinde bu bahiste bir tartışma yaşanacağını anımsatan Yüzbaşoğlu, “Bu da Cumhurbaşkanının yasallığı açısından tartışma yaratacaktır. yeniden seçilebilir epey rahat söylenebilecek bir yorum değildir. Anayasaya terslik telaffuzunun doğruluk hissesi var. bu biçimde bir tartışma kabul edilebilir değil Cumhurbaşkanının yasallığı açısından. Cumhurbaşkanının durumunu en ufak tartışmaya açmaması gerekir. Bu niçinle Cumhurbaşkanının bir daha aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı.
Yüzbaşıoğlu, “statü hukuku” açısından hususa bakıldığında ise Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihindeki bir sonucunı örnek gösterdi.
AYM’nin Gül periyodundaki nazaranv sonu sonucu
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara göre Abdullah Gül, 2007’de yürürlükte olan anayasaya nazaran bir seferliğine yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçildi. Lakin kısa müddet daha sonra anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halkın seçmesi ve misyon müddetinin beş yıla düşürülerek iki kez seçilmesinin önü açıldı. Lakin o periyot TBMM’de kabul edilen Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu’nun süreksiz 1’inci unsuruyla “11’inci Cumhurbaşkanı’nın misyon mühleti yedi yıldır. 31 Mayıs 2007 tarihindeki ve 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Birtakım Unsurlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtilk evvel seçilen Cumhurbaşkanları, iki sefer seçilememeleri kuralı dâhil Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir” kararı getirildi. bu biçimdece Abdullah Gül’ün ikinci kere adaylığının önü kapatılmak istendi. Anayasa Mahkemesi, açılan iptal davasında Gül’e ikinci sefer seçilme yasağı getiren kuralı iptal etti. Mahkeme, Cumhurbaşkanı’nın nazaranv mühletinin 5 yıla düşürülmesine rağmen Gül’ün misyon müddetinin de eski düzenlemeye göre yedi yıl olduğunu kabul ederek “11’inci Cumhurbaşkanı’nın vazife mühleti yedi yıldır” kararının iptal talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, AYM’nin Abdullah Gül periyodundaki sonucunda yeniden seçilme konusunda yedi yıl “statü hukuku”nun uyguladığını kaydederek “bu biçimdece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu, kamu hukuku statü hukukudur. Bir garantidir. Ancak yani bir kimse söylemiş olduğine nazaran, anayasanın kararına bakarım, evvelinde de seçileni süreksiz kararla bunu farklı tutmadığına nazaran iki defa seçilemez kuralına tabidir. Aday olamaz diyebilir. İki ihtimal de var. Fakat bu biçimde bir tartışmanın ortasında Cumhurbaşkanının aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı. Yüzbaşıoğlu, iki devir sınırlamasının bir maksadı olduğunu, uzun süren iktidarların kirlendiğini, kibirlendiğini, yozlaştığını ve mental zehirlenme yaşadığının bilimsel çalışmalarla ispatlandığını vurguladı.