RAM
New member
Dünya Besin Programı (WFP) Lideri David Beasley, geçen yılın sonunda Afganistan’daki durumu, “Yeryüzündeki cehennem” olarak tanımlamıştı. Taliban’ın Ağustos 2021’de iktidarı ele geçirmesinden bu yana neredeyse hiç bir silahlı çatışma meydana gelmedi, bombalar patlamadı. Fakat bu biçimdedan bu yana ülke iktisadı tabana vurdu. bir süre evvel Brüksel merkezli fikir kuruluşu Memleketler arası Kriz Kümesi, “Taliban’ın ülkeyi ele geçirmesinden daha sonra yaşanacak açlık ve sefaletin, son yirmi yıldaki tüm bomba ve kurşunlardan daha fazla Afgan’ı öldürebileceği” tarafındaki telaşlarını lisana getirmişti. Bu öngörü artık gerçek olmak üzere.
Geçen kıştan bu yana ekonomik manada ülkede hiç bir olumlu gelişme olmadı. DW’ye konuşan, milletlerarası yardım kuruluşu Save the Children’ın Afganistan şubesi yönetici yardımcısı Nora Hasaniyen, “Çaresiz kalan ve acil yardıma gereksinimi olan ailelerin sayısı büyük bir süratle artıyor” diyor ve durumun vahametini şu çarpıcı örnekle anlatıyor: “Bazı aileler, çaresizlikten çocuklarını satmak zorunda kalıyor!”
Benzeri görülmemiş açlık krizi
Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Besin Programı’na göre, her on Afgan’dan dokuzu yetersiz besleniyor. Ülkedeki 18 milyondan fazla insanın yarısı açlık çekiyor ve ivedilikle yardıma muhtaçlık duyuyor.
Mali dert had safhada. Dünya Besin Programı Afganistan Yöneticisi Mary-Ellen McGroarty, Temmuz ayı sonunda yaptığı açıklamada, şu anda sırf on milyon şahsa dayanak verilebildiğini söylemiş oldu. İmkânların kısıtlı olması niçiniyle yardım dağıtımının evvelare bakılırsa yapılması gerekiyor. Açlık felaketinden en çok küçük çocuklar etkileniyor. BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Afganistan’da beş yaşın altındaki bir milyondan fazla çocuğun, acil tıbbî müdahaleye gereksinim duyacak kadar yetersiz beslendiğini belirtiyor.
Ancak birçok vakit bu çocuklara tıbbî yardım ulaşmıyor. Çünkü çabucak her şey üzere ülkedeki sıhhat sistemi de çökmüş durumda. Milletlerarası Kurtarma Komitesi (IRC) isimli yardım kuruluşundan Samira Seyid Rahman, DW’ye güneydoğudaki Paktia vilayetinde bir hastaneye yaptığı ziyareti anlatıyor: “Yeteri kadar tabip ve hemşire yoktu. vazife başında olan az sayıdaki hekimler ise altı aydır maaş alamadıklarını anlattı. Koğuşlar, kucaklarında yetersiz beslenmiş çocukları tutan bayanlarla doluydu. Prematüre doğum sevisinde üç bebeğin bir kuvözü paylaşması gerekiyordu.”
Tarım personelleri, Afganistan’ın Kandahar kenti yakınlarında buğday hasatındaFotoğraf: Javed Tanveer/AFP
Ülke tam bir kriz yumağı
Afganlar bir epey krizle birebir anda uğraş ediyor. Onlarca yıl süren savaş, büyük bir yıkıma niye oldu. Son üç yıldır iklim değişikliği niçiniyle yaşanan kuraklık, tarlaları büyük ölçüde kuruttu. Ülkenin birtakım bölgelerinde sel felaketleri ve hatta sarsıntılar meydana geldi
Ancak en büyük kahır maddi. Yurt haricinden gelmesi gereken ödemelerin askıya alınması, ekonomiyi tümüyle çökertti. Batı, geçtiğimiz 20 yıl boyunca Afganistan’a askerî, siyasi ve kalkınma yardımı yaptı. Kamu harcamalarının dörtte üçü, milletlerarası toplum tarafınca karşılandı. Bu sayede epey sayıda yol, okul ve hastane yapıldı. Fakat Taliban iktidara geldikten daha sonra para akışı bir gecede kesildi.
Yardım kuruluşu IRC’den Rahman, halihazırdaki tabloyu şu biçimde özetliyor: “Kamu kesiminde yaklaşık 400 bin, güvenlik bölümünde de takriben 200 bin çalışan vardı. Fakat bu takımların büyük kısmı boşaltıldı. Şu anda işsizlik, tüm vakit içinderın en yüksek düzeyinde. Tıpkı biçimde enflasyon da o denli.”
Yaptırımlar kaos getirdi
Taliban hükümeti, memleketler arası alanda tanınmıyor ve izole edilmiş durumda. Bu da para akışını durma noktasına getirdi. Batı’nın uyguladığı yaptırımlar yalnızca Taliban rejimini değil, tüm halkı olumsuz etkiliyor.
Afganistan, memleketler arası mali piyasalardan büsbütün koparılmış durumda. Devlet hazinesi de bomboş. Bunun en büyük sebebi Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Afganistan Merkez Bankası’na ilişkin yaklaşık yedi milyar euro fiyatındaki varlığını dondurmuş olması. Washington idaresi, bu ölçünün yarısını 11 Eylül 2001 terör ataklarının kurbanlarına yapılacak beklenen bir tazminat ödemesi için alıkoydu. Lakin BM Tek Taraflı Zorlayıcı Tedbirler Özel Raportörü Alena Douhan’a nazaran, bu adım hukuken tartışmalı. Douhan DW’ye yaptığı açıklamada, “Uluslararası hukuk açısından, Afganistan Merkez Bankası’nın parası hükümete değil, ülkeye aittir” diyor.
Para bavullarıyla dolaşan insanlar
Hal bu biçimde olunca da ülkeye banka yoluyla memleketler arası para transferi de imkânsız hale geliyor. Bu niçinle yardım kuruluşları, sıra dışı yollara başvurmak zorunda kalıyor. Alman açlıkla çaba kuruluşu Welthungerhilfe’nin Asya Bölge Yöneticisi Elke Gottschalk, DW’ye verdiği mülakatta, Afganistan’a para transferinin, “Havale Ağı” isimli sistemle yapıldığını anlatıyor: “Yardım parası, evvel üçüncü bir ülkede bulunan aracı kişinin hesabına aktarılıyor. Havale ağına dahil olan ve “ajan” olarak isimlendirilen bu aracı kişi, kelam konusu paranın bavullarla nakit olarak Kâbil’e ulaşmasını sağlıyor. Orada parayı teslim alıyoruz ve belirlediğimiz yardımları yapmaya başlıyoruz.”
Afganistan’ın başşehri Kabil’de, bir fırının önünde halka ekmek yardımı yapılıyorFotoğraf: Ali Khara/REUTERS
Samira Seyid Rahman, Memleketler arası Kurtarma Komitesi’nin de bu havale ağlarını kullandığını vurguluyor. Lakin bunun muteber ve sürdürülebilir bir prosedür olmadığını da kaydediyor. Afganistan’daki açlık krizinin lakin kapsamlı ve kalıcı tedbirlerle çözülebileceğini belirten Rahman, her insanın şu gerçeği kabul etmesi gerektiğini savunuyor: “Bu kriz insan üretimi ve buna memleketler arası toplum niye oldu.”
Save the Children’dan Nora Hasaniyen de misal sözler kullanıyor: “hiç bir insanî yardım, buradaki sorunu sahiden çözemeyecek. Daha büyük ve kalıcı tahliller gerekiyor.”
“İzolasyon sonlandırılmalı!”
Uluslararası Kriz Kümesi da tıpkı fikirde. Haziran ayı başında, fikir kuruluşunun Afganistan uzmanı Graeme Smith, Kâbil’e yaptığı ziyaretin akabinde şunları yazdı: “Ülkeyi daha büyük bir felaketin eşiğinden kurtarmak için, izolasyona derhal son verilmeli ve kalkınma yardımları teşvik edilmeli. Ayrıyeten Batılı ve bölgesel hükümetler ekonomik güzelleşmeye yardımcı olmaya ikna edilmelidir.”
Afgan halkının büyük kahırlar çektiğini bilen Batı, şu ikilemi yaşıyor: Tüm tahlil adımları fakat Taliban rejimiyle iş birliğine gidilerek atılabilir. Fakat Taliban, insan ve azınlık haklarını, bilhassa de bayan ve kız çocuklarının haklarını mütemadiyen ihlal ediyor.
BM Kalkınma Programı Yöneticisi Achim Steiner’in bu hususta net bir tavrı var. Mayıs ayı sonunda Davos’ta düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda, kelam konusu ikilemle ilgili görüşünü kısa ve öz bir biçimde söz etti: “40 milyon Afgan’ı, ahlakî bir öfkeyle terk edemeyiz!”
Geçen kıştan bu yana ekonomik manada ülkede hiç bir olumlu gelişme olmadı. DW’ye konuşan, milletlerarası yardım kuruluşu Save the Children’ın Afganistan şubesi yönetici yardımcısı Nora Hasaniyen, “Çaresiz kalan ve acil yardıma gereksinimi olan ailelerin sayısı büyük bir süratle artıyor” diyor ve durumun vahametini şu çarpıcı örnekle anlatıyor: “Bazı aileler, çaresizlikten çocuklarını satmak zorunda kalıyor!”
Benzeri görülmemiş açlık krizi
Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Besin Programı’na göre, her on Afgan’dan dokuzu yetersiz besleniyor. Ülkedeki 18 milyondan fazla insanın yarısı açlık çekiyor ve ivedilikle yardıma muhtaçlık duyuyor.
Mali dert had safhada. Dünya Besin Programı Afganistan Yöneticisi Mary-Ellen McGroarty, Temmuz ayı sonunda yaptığı açıklamada, şu anda sırf on milyon şahsa dayanak verilebildiğini söylemiş oldu. İmkânların kısıtlı olması niçiniyle yardım dağıtımının evvelare bakılırsa yapılması gerekiyor. Açlık felaketinden en çok küçük çocuklar etkileniyor. BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Afganistan’da beş yaşın altındaki bir milyondan fazla çocuğun, acil tıbbî müdahaleye gereksinim duyacak kadar yetersiz beslendiğini belirtiyor.
Ancak birçok vakit bu çocuklara tıbbî yardım ulaşmıyor. Çünkü çabucak her şey üzere ülkedeki sıhhat sistemi de çökmüş durumda. Milletlerarası Kurtarma Komitesi (IRC) isimli yardım kuruluşundan Samira Seyid Rahman, DW’ye güneydoğudaki Paktia vilayetinde bir hastaneye yaptığı ziyareti anlatıyor: “Yeteri kadar tabip ve hemşire yoktu. vazife başında olan az sayıdaki hekimler ise altı aydır maaş alamadıklarını anlattı. Koğuşlar, kucaklarında yetersiz beslenmiş çocukları tutan bayanlarla doluydu. Prematüre doğum sevisinde üç bebeğin bir kuvözü paylaşması gerekiyordu.”
Tarım personelleri, Afganistan’ın Kandahar kenti yakınlarında buğday hasatındaFotoğraf: Javed Tanveer/AFP
Ülke tam bir kriz yumağı
Afganlar bir epey krizle birebir anda uğraş ediyor. Onlarca yıl süren savaş, büyük bir yıkıma niye oldu. Son üç yıldır iklim değişikliği niçiniyle yaşanan kuraklık, tarlaları büyük ölçüde kuruttu. Ülkenin birtakım bölgelerinde sel felaketleri ve hatta sarsıntılar meydana geldi
Ancak en büyük kahır maddi. Yurt haricinden gelmesi gereken ödemelerin askıya alınması, ekonomiyi tümüyle çökertti. Batı, geçtiğimiz 20 yıl boyunca Afganistan’a askerî, siyasi ve kalkınma yardımı yaptı. Kamu harcamalarının dörtte üçü, milletlerarası toplum tarafınca karşılandı. Bu sayede epey sayıda yol, okul ve hastane yapıldı. Fakat Taliban iktidara geldikten daha sonra para akışı bir gecede kesildi.
Yardım kuruluşu IRC’den Rahman, halihazırdaki tabloyu şu biçimde özetliyor: “Kamu kesiminde yaklaşık 400 bin, güvenlik bölümünde de takriben 200 bin çalışan vardı. Fakat bu takımların büyük kısmı boşaltıldı. Şu anda işsizlik, tüm vakit içinderın en yüksek düzeyinde. Tıpkı biçimde enflasyon da o denli.”
Yaptırımlar kaos getirdi
Taliban hükümeti, memleketler arası alanda tanınmıyor ve izole edilmiş durumda. Bu da para akışını durma noktasına getirdi. Batı’nın uyguladığı yaptırımlar yalnızca Taliban rejimini değil, tüm halkı olumsuz etkiliyor.
Afganistan, memleketler arası mali piyasalardan büsbütün koparılmış durumda. Devlet hazinesi de bomboş. Bunun en büyük sebebi Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Afganistan Merkez Bankası’na ilişkin yaklaşık yedi milyar euro fiyatındaki varlığını dondurmuş olması. Washington idaresi, bu ölçünün yarısını 11 Eylül 2001 terör ataklarının kurbanlarına yapılacak beklenen bir tazminat ödemesi için alıkoydu. Lakin BM Tek Taraflı Zorlayıcı Tedbirler Özel Raportörü Alena Douhan’a nazaran, bu adım hukuken tartışmalı. Douhan DW’ye yaptığı açıklamada, “Uluslararası hukuk açısından, Afganistan Merkez Bankası’nın parası hükümete değil, ülkeye aittir” diyor.
Para bavullarıyla dolaşan insanlar
Hal bu biçimde olunca da ülkeye banka yoluyla memleketler arası para transferi de imkânsız hale geliyor. Bu niçinle yardım kuruluşları, sıra dışı yollara başvurmak zorunda kalıyor. Alman açlıkla çaba kuruluşu Welthungerhilfe’nin Asya Bölge Yöneticisi Elke Gottschalk, DW’ye verdiği mülakatta, Afganistan’a para transferinin, “Havale Ağı” isimli sistemle yapıldığını anlatıyor: “Yardım parası, evvel üçüncü bir ülkede bulunan aracı kişinin hesabına aktarılıyor. Havale ağına dahil olan ve “ajan” olarak isimlendirilen bu aracı kişi, kelam konusu paranın bavullarla nakit olarak Kâbil’e ulaşmasını sağlıyor. Orada parayı teslim alıyoruz ve belirlediğimiz yardımları yapmaya başlıyoruz.”
Afganistan’ın başşehri Kabil’de, bir fırının önünde halka ekmek yardımı yapılıyorFotoğraf: Ali Khara/REUTERS
Samira Seyid Rahman, Memleketler arası Kurtarma Komitesi’nin de bu havale ağlarını kullandığını vurguluyor. Lakin bunun muteber ve sürdürülebilir bir prosedür olmadığını da kaydediyor. Afganistan’daki açlık krizinin lakin kapsamlı ve kalıcı tedbirlerle çözülebileceğini belirten Rahman, her insanın şu gerçeği kabul etmesi gerektiğini savunuyor: “Bu kriz insan üretimi ve buna memleketler arası toplum niye oldu.”
Save the Children’dan Nora Hasaniyen de misal sözler kullanıyor: “hiç bir insanî yardım, buradaki sorunu sahiden çözemeyecek. Daha büyük ve kalıcı tahliller gerekiyor.”
“İzolasyon sonlandırılmalı!”
Uluslararası Kriz Kümesi da tıpkı fikirde. Haziran ayı başında, fikir kuruluşunun Afganistan uzmanı Graeme Smith, Kâbil’e yaptığı ziyaretin akabinde şunları yazdı: “Ülkeyi daha büyük bir felaketin eşiğinden kurtarmak için, izolasyona derhal son verilmeli ve kalkınma yardımları teşvik edilmeli. Ayrıyeten Batılı ve bölgesel hükümetler ekonomik güzelleşmeye yardımcı olmaya ikna edilmelidir.”
Afgan halkının büyük kahırlar çektiğini bilen Batı, şu ikilemi yaşıyor: Tüm tahlil adımları fakat Taliban rejimiyle iş birliğine gidilerek atılabilir. Fakat Taliban, insan ve azınlık haklarını, bilhassa de bayan ve kız çocuklarının haklarını mütemadiyen ihlal ediyor.
BM Kalkınma Programı Yöneticisi Achim Steiner’in bu hususta net bir tavrı var. Mayıs ayı sonunda Davos’ta düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda, kelam konusu ikilemle ilgili görüşünü kısa ve öz bir biçimde söz etti: “40 milyon Afgan’ı, ahlakî bir öfkeyle terk edemeyiz!”