RAM
New member
ABD-Türkiye bağlarında tansiyonlu bir yıl geride bırakıldı, lakin 2023’ün epey daha kuvvetli gelişmelere sahne olması bekleniyor.
DW Türkçe’nin soruları yanıtlayan uzmanlar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le yakın bağlantılarının Washington’da rahatsızlık kaynağı olduğuna, Türkiye’nin dış siyasetteki adımlarının yakından izlendiğine dikkat çekiyor.
Washington ile Ankara içinde süren inanç buhranı, farklılaşan tehdit algılamaları, bağlantıların geleceği açısından soru işaretlerini artırıyor, Türkiye’de yapılacak olan seçimlerin de alakaların geleceği açısından büyük bir dönüm noktası olması bekleniyor.
“Müttefiklik bağlantılarına öncelik verilmedi”
Gelişmeleri epeyce yakından takip eden isimlerden emekli büyükelçi Alper Coşkun, 2022 yılında ABD idaresi ve Erdoğan hükümetinin daha epey “vaziyeti yönetim ettiklerini” ve ikili sıkıntıların temeline inmediklerini, sonuçta de bunların tahlili istikametinde kayda paha ilerleme sağlanamadığını söylemiş oldu.
Emekli büyükelçi Alper Coşkun, Washington’da Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nda Türkiye temalı programın yöneticiliğini yürütüyor. Fotoğraf: Resul Rehimov/Anadolu Agency/picture alliance
Washington merkezli niyet kuruluşu Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nda çalışmalarını sürdüren Coşkun, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Türkiye ve ABD’nin ikili münasebetlerini düzeltmek ve geliştirmek üzere gereğince inisiyatif almadıklarına, bunun yerine gelişmelerin seyrine nazaran birbirlerine ilgi gösterdiklerine işaret etti.
Coşkun, “2021’de Afganistan’dan çekilme sırasındakine benzeri biçimde, ABD’nin Türkiye’ye yönelik ilgisinde bu kere da Rusların Şubat ayındaki Ukrayna saldırısından daha sonra, özetlemek gerekirsesı jeopolitik münasebetlerden hareketle, hareketlenme gördük. Emsal biçimde Türkiye’de de ABD ile sıkıntıların tahliline yönelik etkin bir gayret içerisine girildi mi, girilmedi mi, o da tartışılır. Aslında her iki taraf da değerli bir geçmişe sahip müttefiklik ilgilerine kâfi önceliği vermediler” tespitini aktardı.
Sorunlar yumağı büyüyor
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Lideri Joe Biden, 2021 yılında ilgilerde meseleleri aşmak ve işbirliğini canlandırmak maksadıyla “Stratejik Düzenek Diyaloğu” başlatmayı kararlaştırmış, bu kapsamda birinci görüşme Nisan ayında Türkiye’de yapılmıştı. Taraflar bugüne kadar iki ülke dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde üç defa bir ortaya geldi. İki ülke dışişleri bakanları Antony J. Blinken ile Mevlüt Çavuşoğlu da bir daha bu düzenek kapsamında geçen Mayıs ayında New York’ta görüştüler.
ABD Lideri Joe Biden, Türkiye demokrasisinde yol açtığı gerileme ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yakın münasebeti niçiniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan’a karşı aralıklı bir tavır takınıyor.Fotoğraf: OLIVIER MATTHYS/AFP via Getty Images
Bu sistemle iki NATO müttefiki içinde itimat buhranının aşılması, sıkıntıların tahlili için yol haritasının belirlenmesi amaçlanıyordu. Fakat bu görüşmelerde ne S-400 tansiyonuna bir tahlil getirilebildi, ne de Türkiye ABD’den Suriye’nin kuzeyinde beklediği adımlar konusunda olumlu bir karşılık alabildi.
Üstelik Rusya’nın Ukrayna savaşı, Türk-Amerikan ilgilerini de yeni sınamalarla karşı karşıya getirdi. Batılı ülkelerin Rusya’ya karşı yaptırımlarına Ankara’nın dayanak vermemesi, hatta Erdoğan’ın Putin ile işbirliğini daha da geliştirmeye yönelik adımlar atması tansiyonlara yenilerini ekledi.
“Ayrışma noktaları arttı”
Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nda Türkiye temalı programın yöneticiliğini yapan Alper Coşkun, yaşanan son gelişmelerin, ABD ve Türkiye idareleri içinde ortak paydanın sürdüğünü, lakin ayrışma noktalarının da arttığını söylemiş oldu.
Dünyanın tek kutupluluktan fazlaca kutupluluğa geçiş sürecinde olduğuna, liberal demokrasiler ile otoriter idareler içinde rekabetin arttığına işaret eden Coşkun, Türkiye’nin, kendi bulunduğu coğrafyada ve epeyce taraflı çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini, ABD’nin ise Yunanistan meselade görüldüğü üzere, bölgesel işbirliklerini çeşitlendirmeye ve bu temelde farklı stratejik işbirliklerine yöneldiğini söylemiş oldu.
Coşkun, şu değerlendirmesini aktardı:
“Esas sorun Washington ile Ankara’nın birbirlerine gerçek manada bir müttefiklik ruhundan fazla, münferit çıkarlardan hareketle, transaksiyonel bir optikten bakıyor olmaları. bu biçimde olunca münasebet, tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin hassasiyet alanlarına hürmet gösterme reflekslerinin nispeten azaldığı bir noktaya indirgenmiş oluyor. Bağlardaki yeni gerçek, yeni paradigma buysa, bu biçimde münasebetler iniş çıkışlara hamile, konjonktürel tesirlere nazaran istikamet alacak bir pozisyona indirgenmiş olur. Fakat kanımca, bu biçimdesine yazgısına terkedilmiş bir alaka ne Türkiye ne de ABD’nin çıkarları bakımından doğru…”
ABD’nin Yunanistan ile son senelerda stratejik ve askeri işbirliğini arttırması Ankara’da reaksiyona yol açıyor. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis’in 2022 yılında ABD Kongresi’nde ağırlanması ve burada yaptığı konuşma Türkiye’de geniş yankı buldu. Fotoğraf: Jim Watson/AFP/Getty Images
“Mutsuz bir evliliğe benziyor”
Biden, ABD başkanlığını devraldığından beri Batı tersi telaffuzları ve Türkiye demokrasisinde gerilemeye yol açan adımları niçiniyle Erdoğan’a takındığı aralıklı tavrını sürdürüyor. Biden’ın Avrupalı müttefikleri ile Rusya konusunda yaptığı epeyce sayıda toplantıya Erdoğan’ı davet etmemiş olması, bunun bir göstergesi olarak görülüyor.
Washington-Ankara çizgisindeki gelişmeleri yakından izleyen Amerikalı tarihçi Dr. Howard Eissenstat’a göre, ABD-Türkiye ilgileri mutsuz bir evliliğe benziyor.
St. Lawrence Üniversitesi öğretim üyesi ve Washington merkezli Ortadoğu Merkezi (MEI) uzmanlarından olan Eissenstat, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Türk-Amerikan münasebetleri mutsuz bir evliliğe benziyor. Lakin boşanmanın sonuçları tasavvur edilemediği için, bir fazlaca evlilikte olduğu üzere, ilgiler sürüncemede kalmaya devam ediyor” görüşünü lisana getirdi.
“AKP, ABD aykırılığını silah olarak kullanıyor”
Eissenstat’a bakılırsa, Türkiye ile ABD’nin geçmişte olduğu üzere bir daha fazlaca ağır ve yakın ilgilere sahip olması, fazlaca da gerçekçi bir beklenti değil.
“Günümüzde tarafların geçmişte olduğu yoğunlukta ortak çıkarları bulunmuyor” diyen Amerikalı tarihçi, tek kutuplu dünyadan fazlaca kutuplu dünyaya geçiş sürecinin yol açtığı değişimin de ikili münasebetleri etkilediğine işaret ederek “Türkiye ile ABD içindeki tüm meseleler AKP hükümeti kaynaklı değil. Lakin Erdoğan hükümetinin dış politikayı yönetme biçimi, münasebetlerin daha da berbata evrilmesine yol açtı. AKP iktidarda kaldığı surece de bir değişiklik olmayacaktır” dedi.
St. Lawrence Üniversitesi öğretim üyesi ve Washington merkezli Ortadoğu Merkezi (MEI) uzmanlarından Dr. Howard Eissenstat.Fotoğraf: Privat
Türkiye’de geçmiş devirlerde de ABD ve Batı aksiliğinin kelam konusu olduğunu söyleyen Eissenstat, “Yeni olan ise AKP hükümeti ve iktidar yanlısı basının, bunu hiç bir Türk hükümetinin yapmadığı kadar araçsallaştırıyor ve bir silah olarak kullanıyor olması” tespitini aktardı.
Derin itimat bunalımı
AKP hükümeti, ABD’ye güvenmiyor. AKP ortasında ABD’nin 2016 darbe teşebbüsünün ardında olduğu inancı hakim. Ayrıyeten Erdoğan idaresi, Washington’ı, Ankara’nın çıkarlarını gerektiği üzere gözetmemekle, Suriye’de YGP’ye askeri dayanak sağlayarak Türkiye’nin ulusal güvenliğini tehlikeye atmakla suçluyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun, Eylül ayında Mersin polisevini amaç alan saldırıyı “ABD merkezli bir eylem” olarak nitelendirmesi, Kasım ayında İstanbul İstiklal Caddesi’ndeki taarruz daha sonrasında da ABD’nin taziye bildirinin kabul etmediklerini vurgulayarak “Müttefikliğimiz tartışmalıdır” açıklamasını yapması, bu güvensizliğin ulaştığı boyutu ortaya koyuyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun, Türkiye’de düzenlenen taarruzlardan ABD’yi sorumlu tutan açıklamalar yapması dikkat çekiyor.Fotoğraf: Ahmet Bolat/Anadolu/dpa/picture alliance
Howard Eissenstat, ABD’de de Türkiye ile müttefiklik münasebetine inancın büyük ölçüde yitirildiğine dikkat çekti. Amerikalı tarihçi, “ABD Kongresi’nde AKP hükümetine yönelik büyük kızgınlık mevcut. Pentagon ve Dışişleri’nde, yani ABD idaresinde ise ‘Bu ilgide neyi kurtarabiliriz?’ sorusuna cevap aranıyor. Bu da aslında Türkiye’nin bir NATO müttefiki olarak değil, şartlar el verdiği ölçüde, bağların bir biçimde koruma edilmeye çalışıldığı bir tıp partner olarak görüldüğünü gösteriyor” dedi.
Biden F-16’lar için tartısını koyar mı?
Peki ABD, Türkiye’deki seçimlerdilk evvel Türk hükümetinin F-16 taleplerine onay verir mi?
Soruyu “Buna ihtimal vermiyorum” kelamlarıyla yanıtlamaya başlayan Howard Eissenstat, Washington’da Türkiye’deki seçimlerdilk evvel Erdoğan’a “can simidi atma” konusunda isteksizlik olduğunu söylemiş oldu ve şunları kaydetti:
“Çünkü görünen o ki, Ankara, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyeliklerini de seçimlerden daha sonraya bırakmayı planlıyor. Ayrıyeten bilhassa Senato’da Erdoğan’a reaksiyon hayli ağır. Biden isterse tartısını koyarak bu talebe yeşil ışık yakılmasını sağlayabilir. Lakin Biden’ın seçimler öncesinde siyasi sermayesini Erdoğan’ı destekleyecek biçimde kullanımını beklemiyorum. Size yardımcı olmayan biri için niye şahsi siyasi sermayenizi kullanmak istersiniz ki?”
Fotoğraf: picture-alliance/Eibner-Pressefoto
Sıtkı Ayan atılımı Erdoğan’a bildiri mı?
ABD’deki Halkbank ve Sezgin Baran Korkmaz davalarında yaşanacak beklenen gelişmeler de AKP hükümeti için önemli kaygı kaynağı oluşturuyor. Ayrıyeten ABD Hazine Bakanlığı’nın geçtiğimiz haftalarda Erdoğan’a yakınlığıyla bilinen iş insanı Sıtkı Ayan ve şirketleri hakkında yaptırım sonucu alması da epey kıymetli bir atak olarak görülüyor.
ABD Hazine Bakanlığı açıklamasında, Sıtkı Ayan tarafınca yönetilen bir milletlerarası ağın, İran İhtilal Muhafızları ismine yüz milyonlarca dolar bedelinde petrol satışı yaptığı vurgulandı.
Son senelerda Türkiye gündemine damgasını varan yolsuzluk ve kara para aklama savları Batılı başşehirler tarafınca da yakından izleniyor.Fotoğraf: picture-alliance/ZUMAPRESS.com/O. Nuri Boyaci
ABD Dışişleri Bakanı Blinken de Twitter paylaşımında, “İşadamı Sıtkı Ayan yıllardır İran İhtilal Muhafızları ve Lübnan Hizbullahı’na dayanak sağlıyor” tabirlerine yer verdi, Ayan’ın liderlik ettiği, milletlerarası alanda petrol kaçakçılığı yapan ve kara para aklayan bu ağa karşı yaptırım sonucu aldıklarını belirtti.
Biden idaresinin bu atılımını kıymetlendiren Eissenstat, “Bu yaptırım sonucu, Erdoğan’ın şahsını çevreleyen işbirliklerine ve iş beşerlerine uzanıyor ve bunun tam da seçimlere gidilen bir müddetçte olması çok alışılmış ki dikkat çekici” dedi.
Batılı ülkeler, Ukrayna’ya saldırısı niçiniyle Rusya’ya yaptırımlar uygularken, Cumhurbaşkanı Erdoğan Rusya Devlet Lideri Putin ile işbirliğini güçlendirmeyi tercih ediyor.Fotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidential Press Office/REUTERS
Erdoğan’ın ABD’nin yaptırım siyasetlerini zorbalık ve gayrimeşru olarak gördüğünü ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafınca onaylanmamış hiç bir yaptırımı kabul etmediğini anımsatan Amerikalı uzman, “Türkiye’nin İran ve Rusya ile ticari bağları tansiyon yaratmaya devam edecek. Erdoğan bir manada ideolojik olarak yaptırımların etrafından dolaşmaya kendini adamış durumda zira bunların gayrimeşru olduğuna inanıyor. Lakin ABD’nin yaptırımlarını uygulamanın bedeli, maliyetleri var. Halkbank’ta bunu gördük, S-400’lerde bunu gördük ve anlaşılan o ki bu çeşit adımları görmeye devam edeceğiz” biçiminde konuştu.
Gözler Türkiye seçimlerine çevrildi
Gelecek yıl ABD-Türkiye bağlantılarının seyrini belirleyebilecek, bir fazlaca kuvvetli gündem unsurları bulunuyor. Listenin birinci sıralarında, Ukrayna savaşıyla ilgili mümkün gelişmeler, Türk ordusunun Suriye’nin kuzeyinde yeni bir operasyon hazırlığı, Doğu Akdeniz ve Ege’de yaşanması mümkün tansiyonlar ve Türkiye’de yapılacak seçimler yer alıyor.
Fotoğraf: Dilara Senkaya/REUTERS
Howard Eissenstat, tıpkı Brüksel ve Berlin’de olduğu üzere Washington’da da Türkiye seçimlerinden muhalefetin galip çıkması tarafında kuvvetli bir beklenti olduğunu lisana getirdi.
Howard Eissenstat, “Muhalefetin kazanmasının Türk demokrasisi için kıymetli olduğu düşünülüyor. Mevcut iktidarın, öbür hükümetlerin olmayacağı kadar istikrarsız ve güç bir partner olduğu kanaati de bu beklentide tesirli alışılmış ki. Şayet muhalefet kazanamazsa Türkiye ile ABD içinde karşılıklı suçlamaların ve şikayetlerin süreceği mutsuz bir evlilik devam edecektir, işbirliği de gitgide azalacaktır” dedi.
“Muhalefetin kazanması imkansız değil”
Yaklaşan seçimler öncesinde Türkiye’de yaşanan gelişmeler, muhalefetteki siyasi partiler, siyasetçiler ve medya üzerinde artan baskılar, Washington’da da yakından izleniyor.
Amerikalı tarihçi Eissenstat, Erdoğan’ın artan baskısına karşın muhalefetin seçimleri kazanabilmesinin mümkün olduğu görüşünde.
Fotoğraf: Fatima Çelik/DW
“Rusya’da muhalefet seçimleri kazanamaz zira farklı bir çeşit otoriterlik kelam konusu. Lakin Türkiye’de bu mümkün olabilir” müşahedesini lisana getiren Eissenstat, 90’lı senelerda yeşeren Türk sivil toplumunun AKP’nin 20 yıllık tek parti iktidarına karşın gücünü koruyabildiğine vurgu yaptı, Türkiye’nin geleceği konusunda karamsar olmadığını söylemiş oldu.
“Erdoğan ne yaptıysa halkı ikna edemedi”
AKP’nin 20 yıllık iktidarına karşın Erdoğan’ın, Türkiye’de istek ettiği değişimi sağlayamadığını kaydeden Eissenstat, “Türkiye, yeni bir kimlik inşa etme fikrine kendini adamış bir iktidara karşın, epeyce canlı, farklı siyasi kimlikler ve çeşitliliğin olduğu bir ülke olmaya devam ediyor. Öbür otoriter ülkelere kıyasla Türkiye’deki sivil toplum hâlâ hayli kuvvetli. örneğin etraf hareketleri var, faal bir LGBTİ topluluğu var. Türkiye’de çalışkan, teşebbüsçü, imkan verildiğinde de epeyce yaratıcı olan bir toplum var” müşahedesini aktardı.
Fotoğraf: privat
Türkiye’de 25 yaşın altındaki her insanın, AKP’nin seçtiği kitaplarla verilen eğitim sisteminden geçtiğini, lakin buna karşın Erdoğan’ın ‘altın nesil’ yetiştirme gayesinde istek ettiği sonuca ulaşamadığına işaret eden Amerikalı tarihçi kelamlarını şu değerlendirmeyle tamamladı:
“Otoriterleşmenin, sokak şovlarının bastırılması üzere sahiden aktif olduğu istikametler oldu lakin Erdoğan ne yaptıysa halkı ikna edemedi. Otoriter idarelerin çoğunluğunun halkı ikna etmek üzere bir kaygıları yok olağan ki. Lakin Erdoğan, bunu istedi. Halkı temsil ettiğine, onların çıkarlarını savunduğuna inanıyor ve halkı ikna etmek istiyordu. Lakin bunu başaramadı. Türkiye’deki sivil toplumun direnci beni sahiden hayli etkiliyor.”
DW Türkçe’nin soruları yanıtlayan uzmanlar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le yakın bağlantılarının Washington’da rahatsızlık kaynağı olduğuna, Türkiye’nin dış siyasetteki adımlarının yakından izlendiğine dikkat çekiyor.
Washington ile Ankara içinde süren inanç buhranı, farklılaşan tehdit algılamaları, bağlantıların geleceği açısından soru işaretlerini artırıyor, Türkiye’de yapılacak olan seçimlerin de alakaların geleceği açısından büyük bir dönüm noktası olması bekleniyor.
“Müttefiklik bağlantılarına öncelik verilmedi”
Gelişmeleri epeyce yakından takip eden isimlerden emekli büyükelçi Alper Coşkun, 2022 yılında ABD idaresi ve Erdoğan hükümetinin daha epey “vaziyeti yönetim ettiklerini” ve ikili sıkıntıların temeline inmediklerini, sonuçta de bunların tahlili istikametinde kayda paha ilerleme sağlanamadığını söylemiş oldu.
Emekli büyükelçi Alper Coşkun, Washington’da Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nda Türkiye temalı programın yöneticiliğini yürütüyor. Fotoğraf: Resul Rehimov/Anadolu Agency/picture alliance
Washington merkezli niyet kuruluşu Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nda çalışmalarını sürdüren Coşkun, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Türkiye ve ABD’nin ikili münasebetlerini düzeltmek ve geliştirmek üzere gereğince inisiyatif almadıklarına, bunun yerine gelişmelerin seyrine nazaran birbirlerine ilgi gösterdiklerine işaret etti.
Coşkun, “2021’de Afganistan’dan çekilme sırasındakine benzeri biçimde, ABD’nin Türkiye’ye yönelik ilgisinde bu kere da Rusların Şubat ayındaki Ukrayna saldırısından daha sonra, özetlemek gerekirsesı jeopolitik münasebetlerden hareketle, hareketlenme gördük. Emsal biçimde Türkiye’de de ABD ile sıkıntıların tahliline yönelik etkin bir gayret içerisine girildi mi, girilmedi mi, o da tartışılır. Aslında her iki taraf da değerli bir geçmişe sahip müttefiklik ilgilerine kâfi önceliği vermediler” tespitini aktardı.
Sorunlar yumağı büyüyor
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Lideri Joe Biden, 2021 yılında ilgilerde meseleleri aşmak ve işbirliğini canlandırmak maksadıyla “Stratejik Düzenek Diyaloğu” başlatmayı kararlaştırmış, bu kapsamda birinci görüşme Nisan ayında Türkiye’de yapılmıştı. Taraflar bugüne kadar iki ülke dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde üç defa bir ortaya geldi. İki ülke dışişleri bakanları Antony J. Blinken ile Mevlüt Çavuşoğlu da bir daha bu düzenek kapsamında geçen Mayıs ayında New York’ta görüştüler.
ABD Lideri Joe Biden, Türkiye demokrasisinde yol açtığı gerileme ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yakın münasebeti niçiniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan’a karşı aralıklı bir tavır takınıyor.Fotoğraf: OLIVIER MATTHYS/AFP via Getty Images
Bu sistemle iki NATO müttefiki içinde itimat buhranının aşılması, sıkıntıların tahlili için yol haritasının belirlenmesi amaçlanıyordu. Fakat bu görüşmelerde ne S-400 tansiyonuna bir tahlil getirilebildi, ne de Türkiye ABD’den Suriye’nin kuzeyinde beklediği adımlar konusunda olumlu bir karşılık alabildi.
Üstelik Rusya’nın Ukrayna savaşı, Türk-Amerikan ilgilerini de yeni sınamalarla karşı karşıya getirdi. Batılı ülkelerin Rusya’ya karşı yaptırımlarına Ankara’nın dayanak vermemesi, hatta Erdoğan’ın Putin ile işbirliğini daha da geliştirmeye yönelik adımlar atması tansiyonlara yenilerini ekledi.
“Ayrışma noktaları arttı”
Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nda Türkiye temalı programın yöneticiliğini yapan Alper Coşkun, yaşanan son gelişmelerin, ABD ve Türkiye idareleri içinde ortak paydanın sürdüğünü, lakin ayrışma noktalarının da arttığını söylemiş oldu.
Dünyanın tek kutupluluktan fazlaca kutupluluğa geçiş sürecinde olduğuna, liberal demokrasiler ile otoriter idareler içinde rekabetin arttığına işaret eden Coşkun, Türkiye’nin, kendi bulunduğu coğrafyada ve epeyce taraflı çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini, ABD’nin ise Yunanistan meselade görüldüğü üzere, bölgesel işbirliklerini çeşitlendirmeye ve bu temelde farklı stratejik işbirliklerine yöneldiğini söylemiş oldu.
Coşkun, şu değerlendirmesini aktardı:
“Esas sorun Washington ile Ankara’nın birbirlerine gerçek manada bir müttefiklik ruhundan fazla, münferit çıkarlardan hareketle, transaksiyonel bir optikten bakıyor olmaları. bu biçimde olunca münasebet, tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin hassasiyet alanlarına hürmet gösterme reflekslerinin nispeten azaldığı bir noktaya indirgenmiş oluyor. Bağlardaki yeni gerçek, yeni paradigma buysa, bu biçimde münasebetler iniş çıkışlara hamile, konjonktürel tesirlere nazaran istikamet alacak bir pozisyona indirgenmiş olur. Fakat kanımca, bu biçimdesine yazgısına terkedilmiş bir alaka ne Türkiye ne de ABD’nin çıkarları bakımından doğru…”
ABD’nin Yunanistan ile son senelerda stratejik ve askeri işbirliğini arttırması Ankara’da reaksiyona yol açıyor. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis’in 2022 yılında ABD Kongresi’nde ağırlanması ve burada yaptığı konuşma Türkiye’de geniş yankı buldu. Fotoğraf: Jim Watson/AFP/Getty Images
“Mutsuz bir evliliğe benziyor”
Biden, ABD başkanlığını devraldığından beri Batı tersi telaffuzları ve Türkiye demokrasisinde gerilemeye yol açan adımları niçiniyle Erdoğan’a takındığı aralıklı tavrını sürdürüyor. Biden’ın Avrupalı müttefikleri ile Rusya konusunda yaptığı epeyce sayıda toplantıya Erdoğan’ı davet etmemiş olması, bunun bir göstergesi olarak görülüyor.
Washington-Ankara çizgisindeki gelişmeleri yakından izleyen Amerikalı tarihçi Dr. Howard Eissenstat’a göre, ABD-Türkiye ilgileri mutsuz bir evliliğe benziyor.
St. Lawrence Üniversitesi öğretim üyesi ve Washington merkezli Ortadoğu Merkezi (MEI) uzmanlarından olan Eissenstat, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Türk-Amerikan münasebetleri mutsuz bir evliliğe benziyor. Lakin boşanmanın sonuçları tasavvur edilemediği için, bir fazlaca evlilikte olduğu üzere, ilgiler sürüncemede kalmaya devam ediyor” görüşünü lisana getirdi.
“AKP, ABD aykırılığını silah olarak kullanıyor”
Eissenstat’a bakılırsa, Türkiye ile ABD’nin geçmişte olduğu üzere bir daha fazlaca ağır ve yakın ilgilere sahip olması, fazlaca da gerçekçi bir beklenti değil.
“Günümüzde tarafların geçmişte olduğu yoğunlukta ortak çıkarları bulunmuyor” diyen Amerikalı tarihçi, tek kutuplu dünyadan fazlaca kutuplu dünyaya geçiş sürecinin yol açtığı değişimin de ikili münasebetleri etkilediğine işaret ederek “Türkiye ile ABD içindeki tüm meseleler AKP hükümeti kaynaklı değil. Lakin Erdoğan hükümetinin dış politikayı yönetme biçimi, münasebetlerin daha da berbata evrilmesine yol açtı. AKP iktidarda kaldığı surece de bir değişiklik olmayacaktır” dedi.
St. Lawrence Üniversitesi öğretim üyesi ve Washington merkezli Ortadoğu Merkezi (MEI) uzmanlarından Dr. Howard Eissenstat.Fotoğraf: Privat
Türkiye’de geçmiş devirlerde de ABD ve Batı aksiliğinin kelam konusu olduğunu söyleyen Eissenstat, “Yeni olan ise AKP hükümeti ve iktidar yanlısı basının, bunu hiç bir Türk hükümetinin yapmadığı kadar araçsallaştırıyor ve bir silah olarak kullanıyor olması” tespitini aktardı.
Derin itimat bunalımı
AKP hükümeti, ABD’ye güvenmiyor. AKP ortasında ABD’nin 2016 darbe teşebbüsünün ardında olduğu inancı hakim. Ayrıyeten Erdoğan idaresi, Washington’ı, Ankara’nın çıkarlarını gerektiği üzere gözetmemekle, Suriye’de YGP’ye askeri dayanak sağlayarak Türkiye’nin ulusal güvenliğini tehlikeye atmakla suçluyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun, Eylül ayında Mersin polisevini amaç alan saldırıyı “ABD merkezli bir eylem” olarak nitelendirmesi, Kasım ayında İstanbul İstiklal Caddesi’ndeki taarruz daha sonrasında da ABD’nin taziye bildirinin kabul etmediklerini vurgulayarak “Müttefikliğimiz tartışmalıdır” açıklamasını yapması, bu güvensizliğin ulaştığı boyutu ortaya koyuyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun, Türkiye’de düzenlenen taarruzlardan ABD’yi sorumlu tutan açıklamalar yapması dikkat çekiyor.Fotoğraf: Ahmet Bolat/Anadolu/dpa/picture alliance
Howard Eissenstat, ABD’de de Türkiye ile müttefiklik münasebetine inancın büyük ölçüde yitirildiğine dikkat çekti. Amerikalı tarihçi, “ABD Kongresi’nde AKP hükümetine yönelik büyük kızgınlık mevcut. Pentagon ve Dışişleri’nde, yani ABD idaresinde ise ‘Bu ilgide neyi kurtarabiliriz?’ sorusuna cevap aranıyor. Bu da aslında Türkiye’nin bir NATO müttefiki olarak değil, şartlar el verdiği ölçüde, bağların bir biçimde koruma edilmeye çalışıldığı bir tıp partner olarak görüldüğünü gösteriyor” dedi.
Biden F-16’lar için tartısını koyar mı?
Peki ABD, Türkiye’deki seçimlerdilk evvel Türk hükümetinin F-16 taleplerine onay verir mi?
Soruyu “Buna ihtimal vermiyorum” kelamlarıyla yanıtlamaya başlayan Howard Eissenstat, Washington’da Türkiye’deki seçimlerdilk evvel Erdoğan’a “can simidi atma” konusunda isteksizlik olduğunu söylemiş oldu ve şunları kaydetti:
“Çünkü görünen o ki, Ankara, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyeliklerini de seçimlerden daha sonraya bırakmayı planlıyor. Ayrıyeten bilhassa Senato’da Erdoğan’a reaksiyon hayli ağır. Biden isterse tartısını koyarak bu talebe yeşil ışık yakılmasını sağlayabilir. Lakin Biden’ın seçimler öncesinde siyasi sermayesini Erdoğan’ı destekleyecek biçimde kullanımını beklemiyorum. Size yardımcı olmayan biri için niye şahsi siyasi sermayenizi kullanmak istersiniz ki?”
Fotoğraf: picture-alliance/Eibner-Pressefoto
Sıtkı Ayan atılımı Erdoğan’a bildiri mı?
ABD’deki Halkbank ve Sezgin Baran Korkmaz davalarında yaşanacak beklenen gelişmeler de AKP hükümeti için önemli kaygı kaynağı oluşturuyor. Ayrıyeten ABD Hazine Bakanlığı’nın geçtiğimiz haftalarda Erdoğan’a yakınlığıyla bilinen iş insanı Sıtkı Ayan ve şirketleri hakkında yaptırım sonucu alması da epey kıymetli bir atak olarak görülüyor.
ABD Hazine Bakanlığı açıklamasında, Sıtkı Ayan tarafınca yönetilen bir milletlerarası ağın, İran İhtilal Muhafızları ismine yüz milyonlarca dolar bedelinde petrol satışı yaptığı vurgulandı.
Son senelerda Türkiye gündemine damgasını varan yolsuzluk ve kara para aklama savları Batılı başşehirler tarafınca da yakından izleniyor.Fotoğraf: picture-alliance/ZUMAPRESS.com/O. Nuri Boyaci
ABD Dışişleri Bakanı Blinken de Twitter paylaşımında, “İşadamı Sıtkı Ayan yıllardır İran İhtilal Muhafızları ve Lübnan Hizbullahı’na dayanak sağlıyor” tabirlerine yer verdi, Ayan’ın liderlik ettiği, milletlerarası alanda petrol kaçakçılığı yapan ve kara para aklayan bu ağa karşı yaptırım sonucu aldıklarını belirtti.
Biden idaresinin bu atılımını kıymetlendiren Eissenstat, “Bu yaptırım sonucu, Erdoğan’ın şahsını çevreleyen işbirliklerine ve iş beşerlerine uzanıyor ve bunun tam da seçimlere gidilen bir müddetçte olması çok alışılmış ki dikkat çekici” dedi.
Batılı ülkeler, Ukrayna’ya saldırısı niçiniyle Rusya’ya yaptırımlar uygularken, Cumhurbaşkanı Erdoğan Rusya Devlet Lideri Putin ile işbirliğini güçlendirmeyi tercih ediyor.Fotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidential Press Office/REUTERS
Erdoğan’ın ABD’nin yaptırım siyasetlerini zorbalık ve gayrimeşru olarak gördüğünü ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafınca onaylanmamış hiç bir yaptırımı kabul etmediğini anımsatan Amerikalı uzman, “Türkiye’nin İran ve Rusya ile ticari bağları tansiyon yaratmaya devam edecek. Erdoğan bir manada ideolojik olarak yaptırımların etrafından dolaşmaya kendini adamış durumda zira bunların gayrimeşru olduğuna inanıyor. Lakin ABD’nin yaptırımlarını uygulamanın bedeli, maliyetleri var. Halkbank’ta bunu gördük, S-400’lerde bunu gördük ve anlaşılan o ki bu çeşit adımları görmeye devam edeceğiz” biçiminde konuştu.
Gözler Türkiye seçimlerine çevrildi
Gelecek yıl ABD-Türkiye bağlantılarının seyrini belirleyebilecek, bir fazlaca kuvvetli gündem unsurları bulunuyor. Listenin birinci sıralarında, Ukrayna savaşıyla ilgili mümkün gelişmeler, Türk ordusunun Suriye’nin kuzeyinde yeni bir operasyon hazırlığı, Doğu Akdeniz ve Ege’de yaşanması mümkün tansiyonlar ve Türkiye’de yapılacak seçimler yer alıyor.
Fotoğraf: Dilara Senkaya/REUTERS
Howard Eissenstat, tıpkı Brüksel ve Berlin’de olduğu üzere Washington’da da Türkiye seçimlerinden muhalefetin galip çıkması tarafında kuvvetli bir beklenti olduğunu lisana getirdi.
Howard Eissenstat, “Muhalefetin kazanmasının Türk demokrasisi için kıymetli olduğu düşünülüyor. Mevcut iktidarın, öbür hükümetlerin olmayacağı kadar istikrarsız ve güç bir partner olduğu kanaati de bu beklentide tesirli alışılmış ki. Şayet muhalefet kazanamazsa Türkiye ile ABD içinde karşılıklı suçlamaların ve şikayetlerin süreceği mutsuz bir evlilik devam edecektir, işbirliği de gitgide azalacaktır” dedi.
“Muhalefetin kazanması imkansız değil”
Yaklaşan seçimler öncesinde Türkiye’de yaşanan gelişmeler, muhalefetteki siyasi partiler, siyasetçiler ve medya üzerinde artan baskılar, Washington’da da yakından izleniyor.
Amerikalı tarihçi Eissenstat, Erdoğan’ın artan baskısına karşın muhalefetin seçimleri kazanabilmesinin mümkün olduğu görüşünde.
Fotoğraf: Fatima Çelik/DW
“Rusya’da muhalefet seçimleri kazanamaz zira farklı bir çeşit otoriterlik kelam konusu. Lakin Türkiye’de bu mümkün olabilir” müşahedesini lisana getiren Eissenstat, 90’lı senelerda yeşeren Türk sivil toplumunun AKP’nin 20 yıllık tek parti iktidarına karşın gücünü koruyabildiğine vurgu yaptı, Türkiye’nin geleceği konusunda karamsar olmadığını söylemiş oldu.
“Erdoğan ne yaptıysa halkı ikna edemedi”
AKP’nin 20 yıllık iktidarına karşın Erdoğan’ın, Türkiye’de istek ettiği değişimi sağlayamadığını kaydeden Eissenstat, “Türkiye, yeni bir kimlik inşa etme fikrine kendini adamış bir iktidara karşın, epeyce canlı, farklı siyasi kimlikler ve çeşitliliğin olduğu bir ülke olmaya devam ediyor. Öbür otoriter ülkelere kıyasla Türkiye’deki sivil toplum hâlâ hayli kuvvetli. örneğin etraf hareketleri var, faal bir LGBTİ topluluğu var. Türkiye’de çalışkan, teşebbüsçü, imkan verildiğinde de epeyce yaratıcı olan bir toplum var” müşahedesini aktardı.
Fotoğraf: privat
Türkiye’de 25 yaşın altındaki her insanın, AKP’nin seçtiği kitaplarla verilen eğitim sisteminden geçtiğini, lakin buna karşın Erdoğan’ın ‘altın nesil’ yetiştirme gayesinde istek ettiği sonuca ulaşamadığına işaret eden Amerikalı tarihçi kelamlarını şu değerlendirmeyle tamamladı:
“Otoriterleşmenin, sokak şovlarının bastırılması üzere sahiden aktif olduğu istikametler oldu lakin Erdoğan ne yaptıysa halkı ikna edemedi. Otoriter idarelerin çoğunluğunun halkı ikna etmek üzere bir kaygıları yok olağan ki. Lakin Erdoğan, bunu istedi. Halkı temsil ettiğine, onların çıkarlarını savunduğuna inanıyor ve halkı ikna etmek istiyordu. Lakin bunu başaramadı. Türkiye’deki sivil toplumun direnci beni sahiden hayli etkiliyor.”