NASA ve ESA’nın Artemis programı, 2020’lerin sonuna kadar Ay’da bir ana kamp ve 2030’larda da daha fazla araştırma merkezi kurmayı hedefliyor. Çin Ulusal Uzay Yönetimi ve Rusya Federal Uzay Ajansı Roscosmos da emsal tarihler olan 2030’larda kendi Ay üslerini inşa etme planlarını deklare etti.
Bildiğiniz üzere Ay’ın üzerinde şu anda iki ülkenin bayrağı dalgalanıyor… yada daha doğrusu sabit bir biçimde ıssızlığın ortasında duruyor. Biri Amerika Birleşik Devletleri’nin oburu, Çin’in olan bu bayraklar Ay’a dikilmiş olsa da bu Ay’ın sahipleri olduğu manasına mı geliyor? Aslında hayır, çünkü bu alanı düzenleyen uzay hukuku bulunuyor ve uzayda sahipliğin birtakım kuralları var. Kurallar, gök cisimlerinin sahipliğini açıkça engelliyor ve kullanmasını tüm insanlara hür kılıyor. Ama yasal boşluklar, bazır kurallarda mülkiyet hakkını ve madencilik üzere faaliyetleri de müsaade veriyor.
ESA’da memleketler arası kamu hukuku lideri Alexander Soucek’e nazaran ulusların yahut şirketlerin hakikaten Ay’a, Mars’a yahut başka gök cisimlerine sahip olması mümkün değil; “Bir ulus Ay’a bayrak dikebilir, lakin bunun rastgele bir yasal manası yahut kararı yoktur. Bu, hiç bir ülkenin Ay’da egemenlik sav edemeyeceği yahut onu kendi toprağı yapamayacağı Dış Uzay Antlaşması’nda yer almaktadır.” Soucek hem de bu kanunun SpaceX üzere özel şirketleri de kapsadığının altını çiziyor.
Dış Uzay Antlaşması da ne?
Sovyetler Birliği’nin dünyanın birinci yapay uydusu olan Sputnik 1’i 1957 yılında yörüngeyi uzunluktan boya geçtiğinde yesyeni olasılıkların kapıları açıldı. Bu olasılıkların kimileri bilimsel, kimileri ticari ve kimileri da maddelerdi. Takip eden on yılın sonunda 1967 tarihinde Dış Uzay Antlaşması (Outer Space Treaty – OST) hazırlanarak milletlerarası uzay hukukunun temeli atıldı. Bu antlaşma kesin bir bağlayıcılık manasına gelmese de Şubat 2022 itibariyle 112 ülke mutabakatın tarafları olmuş ve unsurlarını kabul etmiş durumda. Dış Uzay Antlaşması’na göre;
Şimdiye kadar pek düzgün lakin beşerler Ay’dan yahut Mars’tan materyal çıkarırsa ne olur? Bu madenlerin sahibi olup satabilirler mi? Soucek’e bakılırsa bu, değerli bir tansiyon noktası. Çünkü bu mevzuyu yasal olarak düzenleyen rastgele bir mutabakat bulunmuyor ve burası halihazırda kullanımda olan tüm uzay hukukunun gri bir noktası.
Öte yandan mevcut uzay hukukunda düzenlenmesi gereken daha bir epey bahis var. Evet, devletler bir gök cisminin sahibi olamıyor lakin teknik olarak gök cisimlerindeki kaynakları kullanabilir. Yani sıradan uzay madenciliği karlı bir nokta olabilir. tıpkı vakitte İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi, bireylerin mülk sahibi olmak için temel bir hakka sahip olduğunu belirtiyor. Bu, var iseyımsal olarak, rastgele bir kişinin Ay’da bir mesken inşa edebileceğini ve kendisininmiş üzere sahiplenebileceği manasına geliyor.
Yazımızın sonuna gelirken, yeni hareketlere de bakmakta yararın olduğunu düşünüyorum. Mevcut milletlerarası hukuklara bakılırsa devletler yahut şirketler uzayda bir cismin sahibi olamıyor lakin uzay madenciliğinin yasallaştırılması ise süratle gelişen bir mevzu. ABD, 2015 yılında uzay rekabetini koruyan bir yasa çıkardı ve uzay madenciliğini mümkün kıldı. Japonya, Çin, Hindistan ve Rusya da dahil olmak üzere öbür ülkelerde de benzeri yasalar üzerinde çalışılıyor.
Bildiğiniz üzere Ay’ın üzerinde şu anda iki ülkenin bayrağı dalgalanıyor… yada daha doğrusu sabit bir biçimde ıssızlığın ortasında duruyor. Biri Amerika Birleşik Devletleri’nin oburu, Çin’in olan bu bayraklar Ay’a dikilmiş olsa da bu Ay’ın sahipleri olduğu manasına mı geliyor? Aslında hayır, çünkü bu alanı düzenleyen uzay hukuku bulunuyor ve uzayda sahipliğin birtakım kuralları var. Kurallar, gök cisimlerinin sahipliğini açıkça engelliyor ve kullanmasını tüm insanlara hür kılıyor. Ama yasal boşluklar, bazır kurallarda mülkiyet hakkını ve madencilik üzere faaliyetleri de müsaade veriyor.
ESA’da memleketler arası kamu hukuku lideri Alexander Soucek’e nazaran ulusların yahut şirketlerin hakikaten Ay’a, Mars’a yahut başka gök cisimlerine sahip olması mümkün değil; “Bir ulus Ay’a bayrak dikebilir, lakin bunun rastgele bir yasal manası yahut kararı yoktur. Bu, hiç bir ülkenin Ay’da egemenlik sav edemeyeceği yahut onu kendi toprağı yapamayacağı Dış Uzay Antlaşması’nda yer almaktadır.” Soucek hem de bu kanunun SpaceX üzere özel şirketleri de kapsadığının altını çiziyor.
Dış Uzay Antlaşması da ne?
Sovyetler Birliği’nin dünyanın birinci yapay uydusu olan Sputnik 1’i 1957 yılında yörüngeyi uzunluktan boya geçtiğinde yesyeni olasılıkların kapıları açıldı. Bu olasılıkların kimileri bilimsel, kimileri ticari ve kimileri da maddelerdi. Takip eden on yılın sonunda 1967 tarihinde Dış Uzay Antlaşması (Outer Space Treaty – OST) hazırlanarak milletlerarası uzay hukukunun temeli atıldı. Bu antlaşma kesin bir bağlayıcılık manasına gelmese de Şubat 2022 itibariyle 112 ülke mutabakatın tarafları olmuş ve unsurlarını kabul etmiş durumda. Dış Uzay Antlaşması’na göre;
- Uzayın keşfedilmesi ve kullanılması tüm ülkelerin faydasına ve çıkarlarına uygun olacak ve tüm insanlığın ilgi alanı olacaktır.
- Uzay, tüm devletler tarafınca keşif ve kullanım için hür olacaktır.
- Uzay, egemenlik savıyla, kullanım yahut işgal yoluyla yahut öteki rastgele bir yolla ulusal tahsise tabi değildir.
- Devletler, nükleer silahları yahut başka kitle imha silahlarını yörüngeye yahut gök cisimlerine yerleştiremez yahut öteki bir biçimde uzaya konuşlandıramaz.
- Ay ve öbür gök cisimleri barışçıl gayelerle kullanılacaktır.
- Astronotlar insanlığın elçisi sayılacaktır.
- Devletler, hükümet yahut hükümet dışı kuruluşlar tarafınca yürütülen ulusal uzay faaliyetlerinden sorumlu olacaktır.
- Devletler, uzay objelerinin niye olduğu ziyanlardan sorumlu olacaktır.
- Devletler, uzayın ve gök cisimlerinin ziyanlı kirlenmesinden kaçınmak zorundadır.
Şimdiye kadar pek düzgün lakin beşerler Ay’dan yahut Mars’tan materyal çıkarırsa ne olur? Bu madenlerin sahibi olup satabilirler mi? Soucek’e bakılırsa bu, değerli bir tansiyon noktası. Çünkü bu mevzuyu yasal olarak düzenleyen rastgele bir mutabakat bulunmuyor ve burası halihazırda kullanımda olan tüm uzay hukukunun gri bir noktası.
Öte yandan mevcut uzay hukukunda düzenlenmesi gereken daha bir epey bahis var. Evet, devletler bir gök cisminin sahibi olamıyor lakin teknik olarak gök cisimlerindeki kaynakları kullanabilir. Yani sıradan uzay madenciliği karlı bir nokta olabilir. tıpkı vakitte İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi, bireylerin mülk sahibi olmak için temel bir hakka sahip olduğunu belirtiyor. Bu, var iseyımsal olarak, rastgele bir kişinin Ay’da bir mesken inşa edebileceğini ve kendisininmiş üzere sahiplenebileceği manasına geliyor.
Yazımızın sonuna gelirken, yeni hareketlere de bakmakta yararın olduğunu düşünüyorum. Mevcut milletlerarası hukuklara bakılırsa devletler yahut şirketler uzayda bir cismin sahibi olamıyor lakin uzay madenciliğinin yasallaştırılması ise süratle gelişen bir mevzu. ABD, 2015 yılında uzay rekabetini koruyan bir yasa çıkardı ve uzay madenciliğini mümkün kıldı. Japonya, Çin, Hindistan ve Rusya da dahil olmak üzere öbür ülkelerde de benzeri yasalar üzerinde çalışılıyor.