Enflasyon, resmi kurumlar tarafınca hesaplanan fakat halk tarafınca hissedilen bir olgu. Alım gücündeki düşüş belirli bir yaşın üstündeki kesim için uzaklarda da kalsa tanıdık bir kavram.
Z Nesli olarak nitelendirilse de 90’ların ortasında doğanlardan başlayan jenerasyon için ise yüksek enflasyon yeni bir kavram. Gençler 2000’lerin teknoloji ve genişlemeci dünyasında bu enflasyonist ortama hazır mı?
Enflasyon, mevcut satın alma kalıplarına, mevcut gelirin yetmemesi demek!
Ekonomist ve gazeteci Uğur Gürses, ‘Genç nesil yıkıcı enflasyona razı mı?’ başlıklı yazısında enflasyonu bakın nasıl anlatıyor:
Türkiye neredeyse 20 yıl daha sonra yıllık yüzde 50’lik enflasyona geri döndü. Ocak ayında yıllık yüzde 48.7’lik tüketici enflasyonu, Nisan 2002’de yıllık yüzde 52.7’den daha sonra bir birinci. Şubat ayında da aylık yüzde 1.8’lik bir artış gelirse ki kuvvetli bir mümkünlük; yıllık yüzde 50’yi geçecek.
Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarındaki artışların yani fiyatlar genel düzeyinde daima artış olması demek. Hayat pahalılığı ise hane halkının cari geliriyle, meblağları daima artan temel mal ve hizmetlere evvelden satın aldığı ölçekte, ölçüde erişememesi demek. Enflasyon karşısında mevcut satın alma kalıplarına mevcut gelirin yetmemesi demek.
Düşük ekonomik büyüme, bu büyümenin tüm bölüm ve bölümlerde gelir artırıcı tarafta olmaması, yüksek enflasyon altında hane halkının harcanabilir gelirini azaltır.
Bilerek ve isteyerek yapılan siyasetlerin neticeleri!
Türkiye’de son periyotta, iktisat siyaseti yanlışları, isteyerek bilerek yapılan siyaset tercihleri şunu getirdi: Israrla enflasyonun altında tutulan bir faiz, patlayan bir döviz kuru, patlayan hammadde ve güç fiyatları, yüzde 100’leri aşan maliyetler ve bunun hane halkına yansıyan faturası, yüksek tüketici enflasyonu.
Global ölçekte pandemi daha sonrası yükselen güç, hammadde ve lojistik maliyetleriyle tüm gelişmiş ve gelişen ülkeler etkilenmişti. Lakin bu art plana ek olarak yurtarasında izlenen yanlış siyasetler ve makus idare, yurtharicinde pahalılaşan hammadde ve enerjiyi satın alırken muhtaçlığımız olan dövizi epeyce kısa müddette yüzde 60’a yakın yükseltti.
Bütçeden yapılan sübvansiyonlar; akaryakıtta ÖTV’nin sıfırlanması, doğalgazda 3-4 milyar doları bulan ziyanların bütçeden karşılanması da olmasa, enflasyonun yüzde 50’den çok daha yüksek bir yerde olduğunu konuşacaktık. Ayrıyeten, bunu yapan tek ülke de Türkiye olmadı.
Genç bölümün mutsuzluğu artıyor!
Yanlış siyasetler makûs idareyle birleşince yirmi yıl evvelki enflasyon düzeyine geri dönüldü.
Bu fotoğrafa mazeret olarak siyasetçiler, “tüm dünyada enflasyonun patladığı” öne sürülen sebebine sığınarak, gelişmiş ülkelerde yüzde 1-2’lerde olan enflasyonun yüzde 7’lere çıkmasını “enflasyonun 7 kat arttığını” söyleyerek, yüzde 50’ye dayanan bir enflasyona kendi seçmenleri nezdinde istek oluşturmak için laf cambazlıklarına giriştiler.
Daha üst yaşlardaki jenerasyonlar enflasyon olgusuna dair geçmiş tecrübeleriyle aşikâr bir atalete sahip olsalar da genç kesitin mutsuzluğunun arttığının göstergesi sokak röportajları ve anketler.
Merkez Bankası fiyat istikrarını nasıl tanımlıyor?
Ayrıyeten, şurası kesinlikle ki hane halkı enflasyonun kaç arttığının hesabıyla değil, hayat pahalılığıyla artan geçim meşakkatini hane bütçesinde nasıl yöneteceğiyle ilgili.
Gelişmiş ülkeler, iktisat idaresinde enflasyon konusunu düşük enflasyon olarak bile tanımlamıyorlar. Çünkü bu tarif muğlak. Örneğin Türkiye’de iktidarın seçim beyannamelerinde daima “tek haneli enflasyon” gayesi yer aldı. Vakit ortasında bunun yüzde 8-9 olduğu görüldü. Lakin bu da ülkeye gelen bol sermaye akışı ile tutturulabildi.
Pekala fiyat istikrarı nedir? Merkez Bankası şöyleki tanımlıyor:
“Fiyat istikrarı ise para siyasetinin uzun devirli temel hedefleri olan büyüme ve istihdama yönelik, ekonomik ünitelerin karar alma süreçlerinde tesirli olmayacak ölçüde düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranını söz eder. Türkiye’de Merkez Bankası’nın temel maksadı, fiyat istikrarını sağlamaktır.”
ABD ve AB’de fiyatlara ne oldu?
“Ekonomik ünitelerin karar alma süreçlerinde tesirli olmayacak ölçüde düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranı”, yüzde 1-2 üzere bir orandır. Bugün tüm gelişmiş ülkelerin enflasyon gayesi yüzde 2’dir.
Pandemiye kadar da bu ülkeler yüzde 2’lik bir enflasyon patikasını uzunca bir süre sürdürebildiler. Pandemi daha sonrasında ise arz kanalındaki tıkanıklıkları işaret ederek, yükselen enflasyona faiz arttırarak müdahale etmediler.
halbuki Türkiye’de bu gelişmelere ek olarak TL’nin hür düşüşe bırakılması tercihinin sonuçları da eklendi. Bu tesir nazarance daha büyük bir şok dalgasına yol açtı.
ABD ve AB’de fiyatlara ne oldu?
Enflasyon karşılaştırmaları!
“5 kat arttı”, “7 kat arttı” demagojisi ortasında olan şu; bilhassa güç harcamalarından gelen bir enflasyon yükselişi kelam konusu.
ABD’de, pandeminin başladığı 2020’ye kadar son 30 yılda yıllık ortalama enflasyon yüzde 2.4 olmuş. Geldiği yer ise en son haliyle yüzde 7.5.
AB’nin ‘amiral gemisi’ Almanya’da ise Doğu-Batı birleşmesi daha sonrasında, birleşmenin getirdiği bir enflasyon artışı da yaşanmıştı; pandemiye kadar geçen 18 yıllık süreçte ise ortalama enflasyon yüzde 1.7 olmuş. Şimdilerde ise yüzde 5.3’lik tepeden gerilemeye başladı.
Yüzde 2.4’ten yüzde 7.5’e yükselişte olduğu üzere oranları “3 kat, 6 kat” diye oranlayarak anlatan siyasetçiler, vatandaşın zihninde güya fiyatlar 3-5 kat artmış üzere fotoğraf çiziyor.
Avrupa’da durum ne?
halbuki mesela Almanya’da 2015’e 100 olarak endekslenen tüketici meblağları, pandeminin başı sayılan 2020 ocak ayında 105 iken, 2022 ocak ayında ‘enflasyonun patlamış haliyle’ 111.5 düzeyinde. Bu, bize 7 yılda toplamda, birikimli olarak yalnızca yüzde 11.5’luk bir tüketici fiyat artışı olduğunu anlatıyor.
Lakin tek başına Türkiye’de; Aralık enflasyonu yüzde 13.5, bir de buna ek olarak ocakta yüzde 11.1’lik bir enflasyona maruz kaldık.
“Fransa’da yaşayan akrabalarım 150 euroya doldurdukları poşetleri 750 euroya doldurmuş” diyen siyasetçiler, Fransa’da pandemiye kadar 18 yıllık müddette besin fiyat artışının yıllık yüzde 1.4, şimdilerde ise yüzde 1.8’e çıkmış olduğunu bilmiyor olabilir mi?
Fransızları ne üzer?
Türkiye’de üstte listelediğim temel besin mallarının neredeyse tamamı son bir yıllık fiyat artışı, tıpkı mamüllerin Fransa’daki son 10 yıllık fiyat artışının üzerinde. Fransa’da peynir fiyatı 10 yıl evvelki fiyatın yalnızca yüzde 1 üzerinde.
Son 10 yıllık fiyat artışından yıllık fiyat artışlarının kabaca yüzde 2’yi geçmediğini, bunun da ‘fiyat istikrarı’ denilen şeyin tam da kendisi olduğunu not edelim.
Fransızları üzecek bir şey var ise o da beklenen ki şarap fiyatının 10 yılda yüzde 17 artmış olmasıdır (Türkiye’de ise tıpkı devirde yüzde 300 artmış).
Döviz almak kültürel bir olgu mu?
“Enerji fiyatları dünyada arttı, bizde de arttı” kelamlarıyla artırımlara ikna edilmeye çalışılan vatandaşa, şirketlere, esnafa Almanya’da elektrik meblağlarının pandemiye kadar son 5 yılda kabaca yıllık ortalama yüzde 2.3 arttığı, son periyotta ise yüzde 11’e eriştiğini; Türkiye’de ise tıpkı devirde yıllık ortalama yüzde 15.5 oranında artarken, son periyotta yüzde 95.5’e çıktığını anlatmak gerekiyordu.
Enflasyonda kötüyü örnek gösterip razı olmamızı isteyen siyasetçilerden, o örneklerdeki uzun yıllar fiyat istikrarını talep etmemiz toplumsal bir hak aslında.
Ulusal paranın istikrarı denilen kavramın, fiyat istikrarından geçtiğini, döviz almanın da ‘kültürel bir olgu’ olmadığını not düşelim.
‘Biz görmedik sen görürsün!’
Aktüelin jargonuyla tanımlanırsa; enflasyonun ne ölçüde yıkıcı olabileceğini ‘boomer’ nesli, kısmen ‘milenyum’ nesli daha evvel ‘tatmış’, enflasyonun getirdiği yoksunluğu deneyimlemişti. Artık sıra ‘Z’ jenerasyonunda.
Bir ölçüde de bunu değiştirmek de bu neslin elinde. Niyetim, genç jenerasyon yıkıcı enflasyona razı gelmeyip bu ‘kaderi’ değiştirecektir.
Ne diyordu Cem Karaca müziğinde?
“Biz görmedik sen görürsün,
Yavrum, yavrum, yavrum, yavrum
Daha memnun Türkiye’mi mutlaka…”
Z Nesli olarak nitelendirilse de 90’ların ortasında doğanlardan başlayan jenerasyon için ise yüksek enflasyon yeni bir kavram. Gençler 2000’lerin teknoloji ve genişlemeci dünyasında bu enflasyonist ortama hazır mı?
Enflasyon, mevcut satın alma kalıplarına, mevcut gelirin yetmemesi demek!
Ekonomist ve gazeteci Uğur Gürses, ‘Genç nesil yıkıcı enflasyona razı mı?’ başlıklı yazısında enflasyonu bakın nasıl anlatıyor:
Türkiye neredeyse 20 yıl daha sonra yıllık yüzde 50’lik enflasyona geri döndü. Ocak ayında yıllık yüzde 48.7’lik tüketici enflasyonu, Nisan 2002’de yıllık yüzde 52.7’den daha sonra bir birinci. Şubat ayında da aylık yüzde 1.8’lik bir artış gelirse ki kuvvetli bir mümkünlük; yıllık yüzde 50’yi geçecek.
Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarındaki artışların yani fiyatlar genel düzeyinde daima artış olması demek. Hayat pahalılığı ise hane halkının cari geliriyle, meblağları daima artan temel mal ve hizmetlere evvelden satın aldığı ölçekte, ölçüde erişememesi demek. Enflasyon karşısında mevcut satın alma kalıplarına mevcut gelirin yetmemesi demek.
Düşük ekonomik büyüme, bu büyümenin tüm bölüm ve bölümlerde gelir artırıcı tarafta olmaması, yüksek enflasyon altında hane halkının harcanabilir gelirini azaltır.
Bilerek ve isteyerek yapılan siyasetlerin neticeleri!
Türkiye’de son periyotta, iktisat siyaseti yanlışları, isteyerek bilerek yapılan siyaset tercihleri şunu getirdi: Israrla enflasyonun altında tutulan bir faiz, patlayan bir döviz kuru, patlayan hammadde ve güç fiyatları, yüzde 100’leri aşan maliyetler ve bunun hane halkına yansıyan faturası, yüksek tüketici enflasyonu.
Global ölçekte pandemi daha sonrası yükselen güç, hammadde ve lojistik maliyetleriyle tüm gelişmiş ve gelişen ülkeler etkilenmişti. Lakin bu art plana ek olarak yurtarasında izlenen yanlış siyasetler ve makus idare, yurtharicinde pahalılaşan hammadde ve enerjiyi satın alırken muhtaçlığımız olan dövizi epeyce kısa müddette yüzde 60’a yakın yükseltti.
Bütçeden yapılan sübvansiyonlar; akaryakıtta ÖTV’nin sıfırlanması, doğalgazda 3-4 milyar doları bulan ziyanların bütçeden karşılanması da olmasa, enflasyonun yüzde 50’den çok daha yüksek bir yerde olduğunu konuşacaktık. Ayrıyeten, bunu yapan tek ülke de Türkiye olmadı.
Genç bölümün mutsuzluğu artıyor!
Yanlış siyasetler makûs idareyle birleşince yirmi yıl evvelki enflasyon düzeyine geri dönüldü.
Bu fotoğrafa mazeret olarak siyasetçiler, “tüm dünyada enflasyonun patladığı” öne sürülen sebebine sığınarak, gelişmiş ülkelerde yüzde 1-2’lerde olan enflasyonun yüzde 7’lere çıkmasını “enflasyonun 7 kat arttığını” söyleyerek, yüzde 50’ye dayanan bir enflasyona kendi seçmenleri nezdinde istek oluşturmak için laf cambazlıklarına giriştiler.
Daha üst yaşlardaki jenerasyonlar enflasyon olgusuna dair geçmiş tecrübeleriyle aşikâr bir atalete sahip olsalar da genç kesitin mutsuzluğunun arttığının göstergesi sokak röportajları ve anketler.
Merkez Bankası fiyat istikrarını nasıl tanımlıyor?
Ayrıyeten, şurası kesinlikle ki hane halkı enflasyonun kaç arttığının hesabıyla değil, hayat pahalılığıyla artan geçim meşakkatini hane bütçesinde nasıl yöneteceğiyle ilgili.
Gelişmiş ülkeler, iktisat idaresinde enflasyon konusunu düşük enflasyon olarak bile tanımlamıyorlar. Çünkü bu tarif muğlak. Örneğin Türkiye’de iktidarın seçim beyannamelerinde daima “tek haneli enflasyon” gayesi yer aldı. Vakit ortasında bunun yüzde 8-9 olduğu görüldü. Lakin bu da ülkeye gelen bol sermaye akışı ile tutturulabildi.
Pekala fiyat istikrarı nedir? Merkez Bankası şöyleki tanımlıyor:
“Fiyat istikrarı ise para siyasetinin uzun devirli temel hedefleri olan büyüme ve istihdama yönelik, ekonomik ünitelerin karar alma süreçlerinde tesirli olmayacak ölçüde düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranını söz eder. Türkiye’de Merkez Bankası’nın temel maksadı, fiyat istikrarını sağlamaktır.”
ABD ve AB’de fiyatlara ne oldu?
“Ekonomik ünitelerin karar alma süreçlerinde tesirli olmayacak ölçüde düşük ve istikrarlı bir enflasyon oranı”, yüzde 1-2 üzere bir orandır. Bugün tüm gelişmiş ülkelerin enflasyon gayesi yüzde 2’dir.
Pandemiye kadar da bu ülkeler yüzde 2’lik bir enflasyon patikasını uzunca bir süre sürdürebildiler. Pandemi daha sonrasında ise arz kanalındaki tıkanıklıkları işaret ederek, yükselen enflasyona faiz arttırarak müdahale etmediler.
halbuki Türkiye’de bu gelişmelere ek olarak TL’nin hür düşüşe bırakılması tercihinin sonuçları da eklendi. Bu tesir nazarance daha büyük bir şok dalgasına yol açtı.
ABD ve AB’de fiyatlara ne oldu?
Enflasyon karşılaştırmaları!
“5 kat arttı”, “7 kat arttı” demagojisi ortasında olan şu; bilhassa güç harcamalarından gelen bir enflasyon yükselişi kelam konusu.
ABD’de, pandeminin başladığı 2020’ye kadar son 30 yılda yıllık ortalama enflasyon yüzde 2.4 olmuş. Geldiği yer ise en son haliyle yüzde 7.5.
AB’nin ‘amiral gemisi’ Almanya’da ise Doğu-Batı birleşmesi daha sonrasında, birleşmenin getirdiği bir enflasyon artışı da yaşanmıştı; pandemiye kadar geçen 18 yıllık süreçte ise ortalama enflasyon yüzde 1.7 olmuş. Şimdilerde ise yüzde 5.3’lik tepeden gerilemeye başladı.
Yüzde 2.4’ten yüzde 7.5’e yükselişte olduğu üzere oranları “3 kat, 6 kat” diye oranlayarak anlatan siyasetçiler, vatandaşın zihninde güya fiyatlar 3-5 kat artmış üzere fotoğraf çiziyor.
Avrupa’da durum ne?
halbuki mesela Almanya’da 2015’e 100 olarak endekslenen tüketici meblağları, pandeminin başı sayılan 2020 ocak ayında 105 iken, 2022 ocak ayında ‘enflasyonun patlamış haliyle’ 111.5 düzeyinde. Bu, bize 7 yılda toplamda, birikimli olarak yalnızca yüzde 11.5’luk bir tüketici fiyat artışı olduğunu anlatıyor.
Lakin tek başına Türkiye’de; Aralık enflasyonu yüzde 13.5, bir de buna ek olarak ocakta yüzde 11.1’lik bir enflasyona maruz kaldık.
“Fransa’da yaşayan akrabalarım 150 euroya doldurdukları poşetleri 750 euroya doldurmuş” diyen siyasetçiler, Fransa’da pandemiye kadar 18 yıllık müddette besin fiyat artışının yıllık yüzde 1.4, şimdilerde ise yüzde 1.8’e çıkmış olduğunu bilmiyor olabilir mi?
Fransızları ne üzer?
Türkiye’de üstte listelediğim temel besin mallarının neredeyse tamamı son bir yıllık fiyat artışı, tıpkı mamüllerin Fransa’daki son 10 yıllık fiyat artışının üzerinde. Fransa’da peynir fiyatı 10 yıl evvelki fiyatın yalnızca yüzde 1 üzerinde.
Son 10 yıllık fiyat artışından yıllık fiyat artışlarının kabaca yüzde 2’yi geçmediğini, bunun da ‘fiyat istikrarı’ denilen şeyin tam da kendisi olduğunu not edelim.
Fransızları üzecek bir şey var ise o da beklenen ki şarap fiyatının 10 yılda yüzde 17 artmış olmasıdır (Türkiye’de ise tıpkı devirde yüzde 300 artmış).
Döviz almak kültürel bir olgu mu?
“Enerji fiyatları dünyada arttı, bizde de arttı” kelamlarıyla artırımlara ikna edilmeye çalışılan vatandaşa, şirketlere, esnafa Almanya’da elektrik meblağlarının pandemiye kadar son 5 yılda kabaca yıllık ortalama yüzde 2.3 arttığı, son periyotta ise yüzde 11’e eriştiğini; Türkiye’de ise tıpkı devirde yıllık ortalama yüzde 15.5 oranında artarken, son periyotta yüzde 95.5’e çıktığını anlatmak gerekiyordu.
Enflasyonda kötüyü örnek gösterip razı olmamızı isteyen siyasetçilerden, o örneklerdeki uzun yıllar fiyat istikrarını talep etmemiz toplumsal bir hak aslında.
Ulusal paranın istikrarı denilen kavramın, fiyat istikrarından geçtiğini, döviz almanın da ‘kültürel bir olgu’ olmadığını not düşelim.
‘Biz görmedik sen görürsün!’
Aktüelin jargonuyla tanımlanırsa; enflasyonun ne ölçüde yıkıcı olabileceğini ‘boomer’ nesli, kısmen ‘milenyum’ nesli daha evvel ‘tatmış’, enflasyonun getirdiği yoksunluğu deneyimlemişti. Artık sıra ‘Z’ jenerasyonunda.
Bir ölçüde de bunu değiştirmek de bu neslin elinde. Niyetim, genç jenerasyon yıkıcı enflasyona razı gelmeyip bu ‘kaderi’ değiştirecektir.
Ne diyordu Cem Karaca müziğinde?
“Biz görmedik sen görürsün,
Yavrum, yavrum, yavrum, yavrum
Daha memnun Türkiye’mi mutlaka…”