Cumhurbaşkanı Erdoğan, Anayasa Referandumu öncesinde ‘Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün’ söylemi epeyce öne çıkmıştı. daha sonrasında ise özellikle faiz indirimleri ve kur atakları devirlerinde bu kelamın devamı olan ‘Bu faizle şunla bunla nasıl uğraşılır goreceksiniz’ kısmı fazlacaça gündeme gelmişti.
Pekala referandum oldu, sistem değişti. Türkiye iktisadında 5 yılda neler değişti?
Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne 16 Nisan 2017’de yapılan referandum daha sonrası anayasa değişikliği tamamlanarak 9 Temmuz 2018’de geçti. Bu değişikliğin temeli olan Anayasa Referandumu’nun üzerinden beş yıl geçti.
Yeni sistem, 16 Nisan 2017’de halkın onayını, iktidarda olan AK Parti’nin referandum öncesi söylemlerinde, mevcut rejimdeki bürokratik manilerin aşılacağı, ‘daha süratli, tesirli ve istikrarlı’ bir karar alma düzeneği kurulacağı vaatlerinin yanında ekonomik olarak yapısal ıslahatların hayata geçirileceği ve istikrar ortamı oluşacağı ile aldı.
Vaatler ne kadar gerçekleşti?
Sistem değişikliği daha sonrasında ‘istikrar ortamı’ ile Türkiye’ye uzun vadeli yatırımların yağacağını yapılacağını savunan iktidar kanadı, referandum kampanyasında ‘sonucumız Evet’ sloganlı bir kitapçık hazırlamıştı.
Kitapçıktaki ‘Hızlı ve tesirli icraat’ başlıklı kısımda, cumhurbaşkanlığı sisteminin ‘Hızlı ve tesirli idarenin, ekonomik büyümenin, refahın ve kalkınmanın garantisi olacağı’ söz ediliyordu. Karar alımlarının, icraatların süratle gerçekleşeceği ve ıslahat yapan faal bir idare modeli oluşacağı, kurumların süratli çalışmalarının sağlanacağı üzere işleyişlerin hakim olacağı, bürokrasinin azalacağı, büyümenin hızlanacağı, 2023 daha sonrası amaçların ivme kazanacağı belirtiliyordu.
Son açıklanan resmi bilgilerde ise 2021 yılında ulusal gelir 802,6 milyar dolar olurken, kişi başına düşen ulusal gelir ise 9 bin 539 dolar oldu.
DW Türkçe’nin haberine gore, ekonomik bilgiler bir gerileme olduğuna işaret ederken, 2017’nin birinci çeyreğinde Türkiye’nin ulusal geliri dolar bazında 840 milyar dolar seviyesindeyken, kişi başı ulusal gelir 10 bin 600 dolar olarak gerçekleşmişti.
Yabancı yatırımlar yalnızca tek bir alanda gelişti ki o alan da son günlerde tenkitlerin odağında: Gayrimenkul!
Türkiye’ye direkt yabancı yatırımcı girişi 2015 yılında 17 milyar dolar olurken, 2016 yılı sonunda 12,3 milyar dolar olarak belirtildi ki bunun 3,9 milyar dolarını gayrimenkul alımları oluşturdu.
2021’de ise 14,1 milyar dolarlık yabancı yatırım gerçekleşirken, gayrimenkul yatırımı 5,7 milyar dolar oldu.
Nisan 2017’de yüzde 11,87 olan yıllık enflasyon, TÜİK’in deklare ettiğı son bilgiye göre yüzde 61,14 oldu. İşsizlik oranı ise yüzde 10,5’ten 10,7’ye yükseldi.
İktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, sistem değişikliğinin bürokrasiyi azaltacağı, yatırımcının önünü açacağı var iseyımının birinci etapta rasyonel görünmesine rağmen, yeni sistemin tarihi gelişimde biriken hukukun üstünlüğü, kurumların bağımsızlığı, bağımsız kontrol üzere konularda kıymetini gösterdiğini vurgularken, yargının bağımsız kontrolü olmadan alınan kararların yatırımları da olumsuz etkilediğini ekliyor.
Prof. Yeldan’a bakılırsa, ‘AKP’nin amaçladığı şey ekonomiyi istikrara kavuşturmak, Türkiye halkını iyiliğe kavuşturmak, yatırımları, istihdamı, büyümeyi, sürdürülebilir büyümeyi, kalkınmayı sağlamak değildi’, ‘denetimden muaf, hesap sorulmasına imkan tanımayan, kendi başına buyruk bir idare anlayışı’ydı.
Erinç Yeldan, sistemin sonuncu hedefi için şunları söylüyor:
Bu kademeyi daha uygun anlayabilmek için AKP’nin aslında bir cemaatler ve şirketler koalisyonu olduğunu hatırlamamız gerekiyor. AKP bu koalisyonu bir ortada tutabilmek için rant dağıtımı sistemlerini devreye sokma isteği güdüyordu. Bu süreci kolaylaştırmak, hızlandırmak ve yargı kontrolünden de uzak tutabilmek için aslında üretmeye değil, rant yaratıp rantı yandaş şirketler ve cemaatler içinde paylaşıma imkan sağlayan bir rejim kurgulamak hedefindeydi. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi dediğimiz olgu aslında bu rant yaratma ve yandaşlarla birlikte paylaşma rejiminin ismidir.
Enflasyonun yükselişinde hızlanmayı başlatan faiz indirimleri olurken, düşük faiz siyaseti Türk Lirasının çok değersizleşmesine niye oldu.
Referandum öncesinde dolar kuru 3,68 lira düzeyindeyken, sistem değişikliğinin çabucak ardından 2018 yazında yaşanan kur şoku birinci sinyalleri verdi. Geçen yılın son çeyreğinde ise hızlanan TL’nin bedel kaybı şimdilerde 14,6 düzeylerinde bulunuyor. bir daha referandum öncesi Türkiye’nin risk primi (CDS) 230 puan düzeylerindeyken, şu devir 590 puan düzeyinde bulunuyor.
“Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün”
Ekonomist Barış Soydan ise yeni sistemin birinci seçimi olan Haziran 2018 öncesinde Erdoğan’ın, ‘Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün’ söylemiş olduğini hatırlatırken, bu kelamın satır içinde iktisadın iktidarın birinci periyodundan farklı yönetileceği iletisinin görüldüğünü belirtiyor.
En büyük farklılığın faiz konusunda olacağının işaretlerinin daha evvel görüldüğüne dikkat çeken Soydan şunları söylüyor:
Cumhurbaşkanı Erdoğan Haziran seçimi öncesinde gerek Bloomberg’e verdiği röportajda gerek Londra’da yabancı yatırımcılarla yaptığı görüşmede ‘Faiz niye, enflasyon sonuç’ demişti. Başkanlık sisteminde Merkez Bankası’nın siyaset faizi indirildi.
Referandum öncesinde Nisan 2017’de 54 milyar dolar olan yıllık dış ticaret açığı Şubat 2022’de 59 milyar dolara oldu.
Referandum devrinde son bir yıllık ihracat 153 milyar dolar olurken, Şubat 2022’de ihracat 231 milyar dolar olarak yükseliş gösterse de ithalat 207 milyar dolardan, 290 milyar dolara yükseldi.
Türkiye, sistem değişikliğiyle ivme kazanacağı düşünülen gelişmeden ve bilhassa 2023 gayelerinden pek geride bulunurken, 2023 maksatlarında kişi başı ulusal gelir 25 bin dolar, ihracat ise 500 milyar dolar olarak bulunuyor.
Prof. Dr. Erinç Yeldan, ‘Bu rejim nihayetinde iktisadi aklın sonlarını zorladığı, piyasanın, bilimin gereklerine karşıt düştüğü için bugün yüksek enflasyon, döviz kurunda büyük kayıplar ve iktisadi olarak temelleri sarsılmış bir iktisat manasına geldi’ derken, yeni sistemde Cumhurbaşkanı kararnameler ve kararlar yoluyla Meclis’ten daha kuvvetli pozisyonda bulunuyor.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, 10 Temmuz 2018’de birinci kabinesini kurmuştu. Kabinede bugüne kadar 8 bakan değişirken, bunların 6’sı iktisat idaresindeydi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı birinci kabinede Berat Albayrak’a verilirken, Instagram yoluyla ve farklı bir metinle misyonundan affını istemesi daha sonrası yerine Lütfi Elvan atandı lakin o da affını istedi.
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de af isteyenler içinde yer aldı. bakılırsavden alınanlar ise ismi biroldukça argümana karışan Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, başta olmak üzere, Çalışma, Toplumsal Hizmetler ve Aile Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan oldu.
bu vakitte üç Merkez Bankası Lideri ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle vazifeden alındı.
Soydan’a göre bakanların profili düştü!
Merkez Bankası lider değişimlerini yorumlayan Barış Soydan, evvelki devirde bakanlık yapan Ali Babacan, Mehmet Şimşek üzere ‘gorece’ bağımsız kararlar alan iktisattan sorumlu bakanların yerlerini evvel Erdoğan’ın ailesinden birine, gerisinde da ‘düşük profilli’ bakanlara bıraktığını belirtiyor. Soydan, bunu şu biçimde açıklıyor:
Yani özetle iktisat de lidere bağlandı. Sonuç? Başkanlık sisteminin bilançosu: Enflasyon patladı, son 20 yılın tepesine çıktı, dolar 15 TL’ye yükseldi, kişi başına gelir 8 bin dolarlara indi, yabancı yatırımcı Türkiye’den kaçtı.
Sistem değişikliği daha sonrasında bir hayli kurumda da birfazlaca değişiklik oldu.
Bilhassa bir tanesi fazlaca ilgi çekti: TÜİK! deklare ettiğı bilgilerin güvenilirliği halk ve ekonomistler tarafınca daima tartışmalı olan, Türkiye İstatistik Kurumu’nda (TÜİK) son bir yılda üç defa lider değişikliği yaşandı.
Yeldan, süreci bürokratların bakılırsavlerini yapamadığı ve yapılan yanlışların bürokratların üzerine yıkıldığı halinde özetlerken, Türkiye’de yapısal ıslahatların uzun müddettir lisana getirildiğine vurgu yaparak şunları söylüyor:
Her kezinde güya bir daha, yeni bir iktisat programı, yeni bir Türkiye, enflasyonla çabada yeni dizaynlar, büyümede yeni bir model savları ile aslında bu bir propaganda gereci olarak art plandaki rant kurgusu göz arkasına çekilmeye çalışıldı.
Sistem değişikliğinin Türkiye’ye maliyeti ne oldu?
Yeldan’a nazaran sistem değişikliğinin Türkiye’uye şu güne kadar olan maliyeti, ‘ne yazık ki Türkiye’de istikrarın sarsılması, bürokrasi ile iktisadın tahribi ve bütün bunların kararı olarak da hiperenflasyona yanlışsız giden bir yapısal nitelikli enflasyon ile karşı karşıya kalınması’ oldu.
Barış Soydan Türkiye’nin hedefinin birinci 10 ekonomi arasına girmekken, şu anda en büyük 20 iktisadın içinden çıkmak üzere olduğuna işaret ederek, ‘Yeni sistem Türkiye iktisadı için büyük bir başarısızlık oldu. Deney başarısızlıkla sonuçlandı. Referandumda evet oyu verenlerin hayali herbiçimde bu değildi’ diyor.
Pekala referandum oldu, sistem değişti. Türkiye iktisadında 5 yılda neler değişti?
Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne 16 Nisan 2017’de yapılan referandum daha sonrası anayasa değişikliği tamamlanarak 9 Temmuz 2018’de geçti. Bu değişikliğin temeli olan Anayasa Referandumu’nun üzerinden beş yıl geçti.
Yeni sistem, 16 Nisan 2017’de halkın onayını, iktidarda olan AK Parti’nin referandum öncesi söylemlerinde, mevcut rejimdeki bürokratik manilerin aşılacağı, ‘daha süratli, tesirli ve istikrarlı’ bir karar alma düzeneği kurulacağı vaatlerinin yanında ekonomik olarak yapısal ıslahatların hayata geçirileceği ve istikrar ortamı oluşacağı ile aldı.
Vaatler ne kadar gerçekleşti?
Sistem değişikliği daha sonrasında ‘istikrar ortamı’ ile Türkiye’ye uzun vadeli yatırımların yağacağını yapılacağını savunan iktidar kanadı, referandum kampanyasında ‘sonucumız Evet’ sloganlı bir kitapçık hazırlamıştı.
Kitapçıktaki ‘Hızlı ve tesirli icraat’ başlıklı kısımda, cumhurbaşkanlığı sisteminin ‘Hızlı ve tesirli idarenin, ekonomik büyümenin, refahın ve kalkınmanın garantisi olacağı’ söz ediliyordu. Karar alımlarının, icraatların süratle gerçekleşeceği ve ıslahat yapan faal bir idare modeli oluşacağı, kurumların süratli çalışmalarının sağlanacağı üzere işleyişlerin hakim olacağı, bürokrasinin azalacağı, büyümenin hızlanacağı, 2023 daha sonrası amaçların ivme kazanacağı belirtiliyordu.
Son açıklanan resmi bilgilerde ise 2021 yılında ulusal gelir 802,6 milyar dolar olurken, kişi başına düşen ulusal gelir ise 9 bin 539 dolar oldu.
DW Türkçe’nin haberine gore, ekonomik bilgiler bir gerileme olduğuna işaret ederken, 2017’nin birinci çeyreğinde Türkiye’nin ulusal geliri dolar bazında 840 milyar dolar seviyesindeyken, kişi başı ulusal gelir 10 bin 600 dolar olarak gerçekleşmişti.
Yabancı yatırımlar yalnızca tek bir alanda gelişti ki o alan da son günlerde tenkitlerin odağında: Gayrimenkul!
Türkiye’ye direkt yabancı yatırımcı girişi 2015 yılında 17 milyar dolar olurken, 2016 yılı sonunda 12,3 milyar dolar olarak belirtildi ki bunun 3,9 milyar dolarını gayrimenkul alımları oluşturdu.
2021’de ise 14,1 milyar dolarlık yabancı yatırım gerçekleşirken, gayrimenkul yatırımı 5,7 milyar dolar oldu.
Nisan 2017’de yüzde 11,87 olan yıllık enflasyon, TÜİK’in deklare ettiğı son bilgiye göre yüzde 61,14 oldu. İşsizlik oranı ise yüzde 10,5’ten 10,7’ye yükseldi.
İktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, sistem değişikliğinin bürokrasiyi azaltacağı, yatırımcının önünü açacağı var iseyımının birinci etapta rasyonel görünmesine rağmen, yeni sistemin tarihi gelişimde biriken hukukun üstünlüğü, kurumların bağımsızlığı, bağımsız kontrol üzere konularda kıymetini gösterdiğini vurgularken, yargının bağımsız kontrolü olmadan alınan kararların yatırımları da olumsuz etkilediğini ekliyor.
Prof. Yeldan’a bakılırsa, ‘AKP’nin amaçladığı şey ekonomiyi istikrara kavuşturmak, Türkiye halkını iyiliğe kavuşturmak, yatırımları, istihdamı, büyümeyi, sürdürülebilir büyümeyi, kalkınmayı sağlamak değildi’, ‘denetimden muaf, hesap sorulmasına imkan tanımayan, kendi başına buyruk bir idare anlayışı’ydı.
Erinç Yeldan, sistemin sonuncu hedefi için şunları söylüyor:
Bu kademeyi daha uygun anlayabilmek için AKP’nin aslında bir cemaatler ve şirketler koalisyonu olduğunu hatırlamamız gerekiyor. AKP bu koalisyonu bir ortada tutabilmek için rant dağıtımı sistemlerini devreye sokma isteği güdüyordu. Bu süreci kolaylaştırmak, hızlandırmak ve yargı kontrolünden de uzak tutabilmek için aslında üretmeye değil, rant yaratıp rantı yandaş şirketler ve cemaatler içinde paylaşıma imkan sağlayan bir rejim kurgulamak hedefindeydi. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi dediğimiz olgu aslında bu rant yaratma ve yandaşlarla birlikte paylaşma rejiminin ismidir.
Enflasyonun yükselişinde hızlanmayı başlatan faiz indirimleri olurken, düşük faiz siyaseti Türk Lirasının çok değersizleşmesine niye oldu.
Referandum öncesinde dolar kuru 3,68 lira düzeyindeyken, sistem değişikliğinin çabucak ardından 2018 yazında yaşanan kur şoku birinci sinyalleri verdi. Geçen yılın son çeyreğinde ise hızlanan TL’nin bedel kaybı şimdilerde 14,6 düzeylerinde bulunuyor. bir daha referandum öncesi Türkiye’nin risk primi (CDS) 230 puan düzeylerindeyken, şu devir 590 puan düzeyinde bulunuyor.
“Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün”
Ekonomist Barış Soydan ise yeni sistemin birinci seçimi olan Haziran 2018 öncesinde Erdoğan’ın, ‘Bu kardeşinize yetkiyi verin, görün’ söylemiş olduğini hatırlatırken, bu kelamın satır içinde iktisadın iktidarın birinci periyodundan farklı yönetileceği iletisinin görüldüğünü belirtiyor.
En büyük farklılığın faiz konusunda olacağının işaretlerinin daha evvel görüldüğüne dikkat çeken Soydan şunları söylüyor:
Cumhurbaşkanı Erdoğan Haziran seçimi öncesinde gerek Bloomberg’e verdiği röportajda gerek Londra’da yabancı yatırımcılarla yaptığı görüşmede ‘Faiz niye, enflasyon sonuç’ demişti. Başkanlık sisteminde Merkez Bankası’nın siyaset faizi indirildi.
Referandum öncesinde Nisan 2017’de 54 milyar dolar olan yıllık dış ticaret açığı Şubat 2022’de 59 milyar dolara oldu.
Referandum devrinde son bir yıllık ihracat 153 milyar dolar olurken, Şubat 2022’de ihracat 231 milyar dolar olarak yükseliş gösterse de ithalat 207 milyar dolardan, 290 milyar dolara yükseldi.
Türkiye, sistem değişikliğiyle ivme kazanacağı düşünülen gelişmeden ve bilhassa 2023 gayelerinden pek geride bulunurken, 2023 maksatlarında kişi başı ulusal gelir 25 bin dolar, ihracat ise 500 milyar dolar olarak bulunuyor.
Prof. Dr. Erinç Yeldan, ‘Bu rejim nihayetinde iktisadi aklın sonlarını zorladığı, piyasanın, bilimin gereklerine karşıt düştüğü için bugün yüksek enflasyon, döviz kurunda büyük kayıplar ve iktisadi olarak temelleri sarsılmış bir iktisat manasına geldi’ derken, yeni sistemde Cumhurbaşkanı kararnameler ve kararlar yoluyla Meclis’ten daha kuvvetli pozisyonda bulunuyor.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, 10 Temmuz 2018’de birinci kabinesini kurmuştu. Kabinede bugüne kadar 8 bakan değişirken, bunların 6’sı iktisat idaresindeydi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı birinci kabinede Berat Albayrak’a verilirken, Instagram yoluyla ve farklı bir metinle misyonundan affını istemesi daha sonrası yerine Lütfi Elvan atandı lakin o da affını istedi.
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de af isteyenler içinde yer aldı. bakılırsavden alınanlar ise ismi biroldukça argümana karışan Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, başta olmak üzere, Çalışma, Toplumsal Hizmetler ve Aile Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan oldu.
bu vakitte üç Merkez Bankası Lideri ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle vazifeden alındı.
Soydan’a göre bakanların profili düştü!
Merkez Bankası lider değişimlerini yorumlayan Barış Soydan, evvelki devirde bakanlık yapan Ali Babacan, Mehmet Şimşek üzere ‘gorece’ bağımsız kararlar alan iktisattan sorumlu bakanların yerlerini evvel Erdoğan’ın ailesinden birine, gerisinde da ‘düşük profilli’ bakanlara bıraktığını belirtiyor. Soydan, bunu şu biçimde açıklıyor:
Yani özetle iktisat de lidere bağlandı. Sonuç? Başkanlık sisteminin bilançosu: Enflasyon patladı, son 20 yılın tepesine çıktı, dolar 15 TL’ye yükseldi, kişi başına gelir 8 bin dolarlara indi, yabancı yatırımcı Türkiye’den kaçtı.
Sistem değişikliği daha sonrasında bir hayli kurumda da birfazlaca değişiklik oldu.
Bilhassa bir tanesi fazlaca ilgi çekti: TÜİK! deklare ettiğı bilgilerin güvenilirliği halk ve ekonomistler tarafınca daima tartışmalı olan, Türkiye İstatistik Kurumu’nda (TÜİK) son bir yılda üç defa lider değişikliği yaşandı.
Yeldan, süreci bürokratların bakılırsavlerini yapamadığı ve yapılan yanlışların bürokratların üzerine yıkıldığı halinde özetlerken, Türkiye’de yapısal ıslahatların uzun müddettir lisana getirildiğine vurgu yaparak şunları söylüyor:
Her kezinde güya bir daha, yeni bir iktisat programı, yeni bir Türkiye, enflasyonla çabada yeni dizaynlar, büyümede yeni bir model savları ile aslında bu bir propaganda gereci olarak art plandaki rant kurgusu göz arkasına çekilmeye çalışıldı.
Sistem değişikliğinin Türkiye’ye maliyeti ne oldu?
Yeldan’a nazaran sistem değişikliğinin Türkiye’uye şu güne kadar olan maliyeti, ‘ne yazık ki Türkiye’de istikrarın sarsılması, bürokrasi ile iktisadın tahribi ve bütün bunların kararı olarak da hiperenflasyona yanlışsız giden bir yapısal nitelikli enflasyon ile karşı karşıya kalınması’ oldu.
Barış Soydan Türkiye’nin hedefinin birinci 10 ekonomi arasına girmekken, şu anda en büyük 20 iktisadın içinden çıkmak üzere olduğuna işaret ederek, ‘Yeni sistem Türkiye iktisadı için büyük bir başarısızlık oldu. Deney başarısızlıkla sonuçlandı. Referandumda evet oyu verenlerin hayali herbiçimde bu değildi’ diyor.