38 yaşındaki avukat Vikram Trivedi, koronavirüse yakalandığında fazla endişelenmedi. Fakat kısa bir süre daha sonra sol göz küresi, sinüsünün büyük bir kısmı ve damağı ömrünü kurtarabilmek için verilen büyük gayret kararında ameliyatla alındı.
Şanssız adamın ömrünü değiştiren ameliyat, Covid-19 ve hatta bakteriyel bir enfeksiyon yüzünden yapılmamıştı. Trivedi’nin bağışıklığı baskılanmış, bedenini ele geçiren saldırgan bir ‘kara mantar’ enfeksiyonundan onu kurtarabilmek için tabiplerin onu öteki seçeneği kalmamıştı.
PANDEMİ SIRASINDA ÇOK SAYIDA İNSANIN VEFATINA YOL AÇMIŞTI
2021’de pandeminin ikinci dalgası sırasında Hindistan’da tahminen 4 bin 300 koronavirüs hastası mantar niçiniyle ömrünü kaybetti. Halk sıhhatiyle ilgili ikazlar tarihi olarak iki patojen sınıfına odaklanır: Bakteri ve virüsler. Lakin Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) geçtiğimiz gün uyardığı üzere, mantar saldırısının beşerler için oluşturduğu risk süratle artıyor. Artışın sebebinin Covid salgınında ilaçlara direnç geliştiren ve bağışıklığı baskılanmış hastaların sayısının çoğalması olduğu düşünülüyor.
EN TEHLİKELİ 19 TÜR
DSÖ, en son 2018’de yayınladığı listede ‘X Hastalığı’ da dahil olmak üzere öncelikli patojenler listesini açıklamıştı. Artık ise en tehlikeli 19 mantar çeşidinin yer aldığı liste dünyaya duyuruldu. DSÖ’nün AMR (antimikrobiyal direnç) sorumlusu Dr. Hanan Balkhy “Bakteriyel antimikrobiyal direnç pandemisinin gölgelerinden ortaya çıkan mantar enfeksiyonları büyüyor ve tedavilere her zamankinden daha dirençli hale geliyor, bu da dünya çapında bir halk sıhhati sorunu haline geliyor” dedi. Mantar Enfeksiyonları için Global Aksiyon Fonu, her yıl 300 milyondan fazla insanın önemli bir mantar enfeksiyonuna yakalandığını ve yılda 1 milyon 600 bin kişinin en yaygın enfeksiyonlardan öldüğünü varsayım ediyor. 25 milyon insanın daha ölme yahut görme yetilerini kaybetme riski altında olduğunu söylüyor.
ÜLKE VE COĞRAFYA AYRIMI YOK!
Üstelik bu enfeksiyonlar coğrafya ile sonlu değil; Birleşik Krallık da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki beşerler giderek güçten düşüren mantar hastalıklarına maruz kalıyor. Tipik olarak mantarlar, teneffüs yollarını istila ederek ve beyin de dahil olmak üzere hudut sistemine saldırarak öldürür. Bağışıklık sistemleri zayıflamış bireyler, kanser için kemoterapi nazarannler yahut HIV/AIDS tedavisi nazarannler istilacı mantar enfeksiyonları açısından en büyük risk altındadır. Raporun muharrirlerinden biri olan Haileyesus Getahun, The Telegraph ile yaptığı özel röportajda, ‘Mantar hastalıkları, bilhassa istilacı olanlar giderek daha yaygın hale geliyor ve bunlar bilhassa savunmasız, bağışıklığı baskılanmış hastaları etkiliyor’ dedi.
COVID-19 RİSKİ ARTIRDI
Yaşananlarda Covid-19’un da bir rol oynadığına inanılıyor. DSÖ’ye nazaran, pandemi sırasında hastanede yatan hastalar içinde bildirilen invaziv (yaygın) mantar enfeksiyonlarının ziyan verici dokulara dönüşümü ‘genellikle yıkıcı sonuçlarla’ değerli ölçüde arttı. DSÖ, en kaygı verici 19 mantar patojenini, hastalığın halk sıhhati üstündeki yüküne, antimikrobiyal direncine ve teşhis imkanlarına dayalı olarak kritik, yüksek ve orta öncelikli olmak üzere üç kategoriye ayırdı. Dört kritik patojen, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde bulunur ve sıklıkla kanser ve organ nakli hastaları üzere bağışıklığı baskılanmış ve kritik hastalığı olan şahıslara bulaşıyor.
EN ÖLÜMCÜL 4 TÜRÜ
İlk patojen, ‘oldukca ciddi’ olarak tanımlanan ve vefat oranı yüzde 41 ile yüzde 61 içinde değişen cryptococcus neoforman’dır. Toprakta ve çürüyen ahşabın ortasında yaşayan ve soluma yoluyla yakalanan patojenik bir mayadır. Akciğerleri tesirler ve ayrıyeten merkezi hudut sistemine ve kana da yayılabilir. Candida auris, yüksek salgın potansiyeline sahip bir mayadır; şimdiden birkaç hastane salgını ürettiği biliniyor. Mevt oranı yüzde 29 ile yüzde 53 içinde değişmektedir ve mevcut mantar önleyici ilaçların birçoklarına dirençlidir. Bir öteki riskli mantar Aspergillus fumigatus, teneffüs yoluyla bulaşır. Yüklü olarak akciğer hastalığına yol açar ve beyne yayılabilir. Azole dirençli A. fumigatus enfeksiyonu olanlarda mevt oranları yüzde 47-88 içinde değişmektedir. Birtakım çalışmalarda mortalitenin yüzde 100’e kadar çıktığı bildirilmiştir.
Candida albicans ise sağlıklı insan mikrobiyomunun bir kesimi olabilir, fakat çoğalırsa yahut öbür dokuları istila ederse enfeksiyonlara da niye olabilir. Yüzde 20-50 içinde değişen yüksek mortalite ile ömrü tehdit eden bir hastalık olan invaziv (dokuları bozan) kandidiyazis üretebilir. Listedeki başka patojenler içinde mucorales, histoplazma spp, cryptococcus gattii ve fusarium spp var.
BÜYÜYEN DİRENÇ
Vakalar artsa da şu anda mevcut olan yalnızca dört antifungal ilaç sınıfı vardır. Dr. Kothalkar, Hindistan’daki mukormikoz (kara mantar) salgını sırasında hastanesinin mantar önleyici tedavileri tedarik etmekte zorlandığını söylemiş oldu. “Büyük hasara yol açan bir kıtlık yaşadık” dedi. DSÖ, hudutlu sayıda ilaca karşı direncin de arttığı konusunda uyardı. Kandida oral ve vajinal pamukçuk üzere yaygın enfeksiyonlara niye olan mantarların tedaviye karşı giderek daha dirençli hale geldiği açıklandı.
GLOBAL UYARI
Hürriyet’in haberine nazaran, DSÖ, mantar patojenlerinin tedavisi ve nezaretinde araştırma ve geliştirmeye öncelik vermek için global bir ihtar yayınladı. Örgüt raporunda “Şu anda Mantar Enfeksiyonları, tüm bulaşıcı hastalık araştırma fonlarının yüzde 1,5’inden daha azını alıyor” diyerek, mantarların gerçek sıhhat yükünün bilinmediğini öne sürerken, ‘çoğu tedavi kılavuzunun hudutlu delil ve uzman görüşü ile bilgilendirildiği’ açıklandı.
Şanssız adamın ömrünü değiştiren ameliyat, Covid-19 ve hatta bakteriyel bir enfeksiyon yüzünden yapılmamıştı. Trivedi’nin bağışıklığı baskılanmış, bedenini ele geçiren saldırgan bir ‘kara mantar’ enfeksiyonundan onu kurtarabilmek için tabiplerin onu öteki seçeneği kalmamıştı.
PANDEMİ SIRASINDA ÇOK SAYIDA İNSANIN VEFATINA YOL AÇMIŞTI
2021’de pandeminin ikinci dalgası sırasında Hindistan’da tahminen 4 bin 300 koronavirüs hastası mantar niçiniyle ömrünü kaybetti. Halk sıhhatiyle ilgili ikazlar tarihi olarak iki patojen sınıfına odaklanır: Bakteri ve virüsler. Lakin Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) geçtiğimiz gün uyardığı üzere, mantar saldırısının beşerler için oluşturduğu risk süratle artıyor. Artışın sebebinin Covid salgınında ilaçlara direnç geliştiren ve bağışıklığı baskılanmış hastaların sayısının çoğalması olduğu düşünülüyor.
EN TEHLİKELİ 19 TÜR
DSÖ, en son 2018’de yayınladığı listede ‘X Hastalığı’ da dahil olmak üzere öncelikli patojenler listesini açıklamıştı. Artık ise en tehlikeli 19 mantar çeşidinin yer aldığı liste dünyaya duyuruldu. DSÖ’nün AMR (antimikrobiyal direnç) sorumlusu Dr. Hanan Balkhy “Bakteriyel antimikrobiyal direnç pandemisinin gölgelerinden ortaya çıkan mantar enfeksiyonları büyüyor ve tedavilere her zamankinden daha dirençli hale geliyor, bu da dünya çapında bir halk sıhhati sorunu haline geliyor” dedi. Mantar Enfeksiyonları için Global Aksiyon Fonu, her yıl 300 milyondan fazla insanın önemli bir mantar enfeksiyonuna yakalandığını ve yılda 1 milyon 600 bin kişinin en yaygın enfeksiyonlardan öldüğünü varsayım ediyor. 25 milyon insanın daha ölme yahut görme yetilerini kaybetme riski altında olduğunu söylüyor.
ÜLKE VE COĞRAFYA AYRIMI YOK!
Üstelik bu enfeksiyonlar coğrafya ile sonlu değil; Birleşik Krallık da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki beşerler giderek güçten düşüren mantar hastalıklarına maruz kalıyor. Tipik olarak mantarlar, teneffüs yollarını istila ederek ve beyin de dahil olmak üzere hudut sistemine saldırarak öldürür. Bağışıklık sistemleri zayıflamış bireyler, kanser için kemoterapi nazarannler yahut HIV/AIDS tedavisi nazarannler istilacı mantar enfeksiyonları açısından en büyük risk altındadır. Raporun muharrirlerinden biri olan Haileyesus Getahun, The Telegraph ile yaptığı özel röportajda, ‘Mantar hastalıkları, bilhassa istilacı olanlar giderek daha yaygın hale geliyor ve bunlar bilhassa savunmasız, bağışıklığı baskılanmış hastaları etkiliyor’ dedi.
COVID-19 RİSKİ ARTIRDI
Yaşananlarda Covid-19’un da bir rol oynadığına inanılıyor. DSÖ’ye nazaran, pandemi sırasında hastanede yatan hastalar içinde bildirilen invaziv (yaygın) mantar enfeksiyonlarının ziyan verici dokulara dönüşümü ‘genellikle yıkıcı sonuçlarla’ değerli ölçüde arttı. DSÖ, en kaygı verici 19 mantar patojenini, hastalığın halk sıhhati üstündeki yüküne, antimikrobiyal direncine ve teşhis imkanlarına dayalı olarak kritik, yüksek ve orta öncelikli olmak üzere üç kategoriye ayırdı. Dört kritik patojen, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde bulunur ve sıklıkla kanser ve organ nakli hastaları üzere bağışıklığı baskılanmış ve kritik hastalığı olan şahıslara bulaşıyor.
EN ÖLÜMCÜL 4 TÜRÜ
İlk patojen, ‘oldukca ciddi’ olarak tanımlanan ve vefat oranı yüzde 41 ile yüzde 61 içinde değişen cryptococcus neoforman’dır. Toprakta ve çürüyen ahşabın ortasında yaşayan ve soluma yoluyla yakalanan patojenik bir mayadır. Akciğerleri tesirler ve ayrıyeten merkezi hudut sistemine ve kana da yayılabilir. Candida auris, yüksek salgın potansiyeline sahip bir mayadır; şimdiden birkaç hastane salgını ürettiği biliniyor. Mevt oranı yüzde 29 ile yüzde 53 içinde değişmektedir ve mevcut mantar önleyici ilaçların birçoklarına dirençlidir. Bir öteki riskli mantar Aspergillus fumigatus, teneffüs yoluyla bulaşır. Yüklü olarak akciğer hastalığına yol açar ve beyne yayılabilir. Azole dirençli A. fumigatus enfeksiyonu olanlarda mevt oranları yüzde 47-88 içinde değişmektedir. Birtakım çalışmalarda mortalitenin yüzde 100’e kadar çıktığı bildirilmiştir.
Candida albicans ise sağlıklı insan mikrobiyomunun bir kesimi olabilir, fakat çoğalırsa yahut öbür dokuları istila ederse enfeksiyonlara da niye olabilir. Yüzde 20-50 içinde değişen yüksek mortalite ile ömrü tehdit eden bir hastalık olan invaziv (dokuları bozan) kandidiyazis üretebilir. Listedeki başka patojenler içinde mucorales, histoplazma spp, cryptococcus gattii ve fusarium spp var.
BÜYÜYEN DİRENÇ
Vakalar artsa da şu anda mevcut olan yalnızca dört antifungal ilaç sınıfı vardır. Dr. Kothalkar, Hindistan’daki mukormikoz (kara mantar) salgını sırasında hastanesinin mantar önleyici tedavileri tedarik etmekte zorlandığını söylemiş oldu. “Büyük hasara yol açan bir kıtlık yaşadık” dedi. DSÖ, hudutlu sayıda ilaca karşı direncin de arttığı konusunda uyardı. Kandida oral ve vajinal pamukçuk üzere yaygın enfeksiyonlara niye olan mantarların tedaviye karşı giderek daha dirençli hale geldiği açıklandı.
GLOBAL UYARI
Hürriyet’in haberine nazaran, DSÖ, mantar patojenlerinin tedavisi ve nezaretinde araştırma ve geliştirmeye öncelik vermek için global bir ihtar yayınladı. Örgüt raporunda “Şu anda Mantar Enfeksiyonları, tüm bulaşıcı hastalık araştırma fonlarının yüzde 1,5’inden daha azını alıyor” diyerek, mantarların gerçek sıhhat yükünün bilinmediğini öne sürerken, ‘çoğu tedavi kılavuzunun hudutlu delil ve uzman görüşü ile bilgilendirildiği’ açıklandı.