RAM
New member
Saygın niyet kuruluşlarından Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı, yeni raporunda, Türkiye’de bir iktidar değişikliği olması durumunda dış siyasette yaşanması beklenen değişimi mercek altına aldı.
Alper Coşkun ve Sinan Ülgen’in, muhalefetteki CHP, GÜZEL Parti, DEVA, Gelecek Partisi ve HDP’nin dış siyaset sözcüleriyle görüşerek kaleme aldıkları tahlil, bu partilerin dış siyaset vizyonları konusunda bugüne kadar kamuoyu ile paylaşmadıkları bilgiler, çarpıcı tespit ve öngörüler içeriyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın popülaritesinde tansiyona olduğuna, muhalefetin potansiyel cumhurbaşkanı adaylarının kamuoyu yoklamalarında önde göründüğüne dikkat çekilen tahlilde, bunun siyasi değişim mümkünlüğünü artırdığına işaret edildi.
“Olası bir liderlik ve hükümet değişikliği, yirmi yıllık AK Parti iktidarından daha sonra Türkiye ve dış siyaseti için kıymetli sonuçlar doğuracaktır” denilen tahlilde, muhalefet partilerinin dış siyaset ile ilgili ortak tavırlarına ait de enteresan tespitler aktarıldı.
Türkiye’nin dünyadaki yeri konusunda mutabakat var
Raporu hazırlayanlardan dış siyaset uzmanı, emekli büyükelçi Alper Coşkun, hala Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın Avrupa Programı bünyesindeki Türkiye ve Dünya Projesi yöneticisi olarak misyon yapıyor.
Alper CoşkunFotoğraf: Resul Rehimov/Anadolu Agency/picture alliance
Yaptıkları çalışmayla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Coşkun, muhalefet partilerinin temel dış siyaset başlıklarına ait yaklaşımlarını mercek altında aldıklarını, bir iktidar değişikliği olması halinde de bunun Türkiye’nin dış siyasetinde yol açabileceği olası değişime ışık tutmayı amaçladıklarını söylemiş oldu.
Coşkun’a bakılırsa, yaptıkları çalışmanın en değerli sonuçlardan biri, muhalefet partilerinin Türkiye’nin dünyada kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda, ortak bir yaklaşıma sahip olmaları.
“Batı aidiyeti Türkiye’nin bir nevi ana omurgası”
“Muhalefet temsilcileri son senelerda ‘Türkiye nerede duruyor, nereye gitmektedir, istikametini değiştiriyor mu?’ halinde çoğunlukla gördüğümüz tartışmaları bertaraf etme muhtaçlığını vurguladılar” diyen Coşkun, görüştükleri bütün muhalefet parti temsilcilerinin Türkiye’nin milletlerarası sistemde kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda mutabık olduklarını söylemiş oldu.
Türkiye 1952 yılından bu yana NATO üyesiFotoğraf: picture-alliance/dpa/J. Warnand
“Hepsi, cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’ye istikamet veren temel parametrelerin değerini vurguladılar. Türkiye’nin global dünya tertibinde, özgürlükten, demokrasiden, temel insan haklarından yana bir tabanda yer bulması gerektiğini söylemiş olduler” diyen Coşkun, şu biçimde devam etti:
“Bu tabanı, Türkiye’nin bir birçoklarının kurucularından olduğu Batı kurumlarıyla bağları de dahil olmak üzere, Türkiye’nin bir nevi ana omurgası olarak tasvir ettiler. Türkiye doğuya mı yoksa batıya mı ilişkin tartışmalarını bir kenara bırakarak, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle, Batı devletleriyle tıpkı dünya görüşüne sahip olduğunu ancak bunun hiçbir biçimde Rusya, Çin yahut Ortadoğu coğrafyasındaki ülkelerle alakaları kıymetine kurgulanmaması gerektiğini vurguladılar.”
Reformlarla Batı konumlanması güçlendirilecek
Muhalefet partilerinin süratli ve kapsamlı bir demokratik ıslahat sürecine muhtaçlık duyulduğuna dikkat çektiklerini aktaran Alper Coşkun, bunun Türkiye’nin kendisini Batı’da konumlandırmasını güçlendirecek tamamlayıcı bir adım olarak görüldüğünü söylemiş oldu.
Türkiye’de son senelerda demokrasi, hukuk devleti, yargı bağımsızlığı ve temel haklarda büyük gerileme yaşandıFotoğraf: Yasin Akgül/AFP/Getty Images
Çoşkun, “İçerideki demokratikleşme ıslahatının dış siyasete elbet bir yansıması var. Zira kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı ve söz özgürlüğü üzere bir fazlaca alanda gerçekleştirilecek ıslahatların hem Türkiye’nin nasıl algılandığına tıpkı vakitte mensubu olduğu Avrupa Kurulu üzere batılı kurumlarla münasebetlerine yansımaları olacak. Demokratikleşme bir daha AB ile ilgileri bakımından da Türkiye’nin anlatabileceği kuvvetli bir öykü tabanı teşkil ediyor” dedi.
Agresif adımlar yerine diplomasi
Muhalefet partilerinin mutabık oldukları bir öbür kıymetli mevzuyu da “diplomasinin güçlendirilmesi” amacı oluşturuyor.
Muhalefet temsilcilerinin dış siyasette agresif olarak algılanabilecek aksiyon ve telaffuzlar yerine diplomasi tabanında hareket edilmesi gereksinimine vurgu yaptıklarına işaret eden Alper Coşkun, şunları kaydetti:
“Muhalefet partileri, bıçak kemiğe dayandığında, zorunlu olması durumunda, Türkiye’nin haklı menfaatlerini, güç kullanmasıyla savunmak gerektiğini teslim ediyorlar. Lakin mevcut iktidarın bunu bir başlangıç noktası üzere takdim etme eğiliminde bulunduğunu söyleyerek bunun değişmesi gerektiğini kaydediyorlar.”
Devlet aklını bir daha işler hale getirmek
Muhalefet partilerinin dış siyaset konusunda ortak tenkitlerinden biri de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle birlikte kurumların erozyona uğraması, Dışişleri Bakanlığı’nın karar alma sürecinde bir istikrar ögesi olarak yer almaması.
Muhalefet temsilcileri, dış siyasette kararların artık kurumsal yerde stratejik ve uzun erimli gayelere bakılırsa alınmadığını, Erdoğan’ın şahsi tercih ve fikirlerine göre, anlık kararlarla hal bulabildiğine işaret ettiler.
Temsilciler ayrıyeten, dış siyasetin iç siyasette puan toplamak için araçsallaştırılmaması gerektiğini vurguladılar.
Muhalefet partileri, parlamenter sisteme bir daha geçişle dış siyasette Dışişleri Bakanlığı’nın bir daha öncü pozisyona getirileceğini söylüyorFotoğraf: picture-alliance/Pacific Press/A. Gocher
Alper Coşkun muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanlarıyla yaptıkları görüşmeleri özetlerken, şunları kaydetti:
“Bize, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bakanlıkları tali pozisyona indirgediğini, devlet aklının işlemesine imkan kılan yapının bir nevi ortadan kalktığını söylemiş olduler. Parlamenter sisteme bir daha geçişle dış siyasetin icra edilişini bir daha bakanlıkları ve dışişleri bakanlığını öncü pozisyona getirerek değiştirmenin değerini vurguladılar.”
Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın tahlilinde, muhalefet partilerinin Türkiye’nin en değerli dış siyaset başlıklarına ait tavırları da mercek altına alındı.
En temel dış siyaset başlıkları için ne diyorlar?
HDP haricindeki muhalefet partileri Türkiye’nin NATO kimliğinin bir daha güçlendirilmesi gerektiğini söylerken, ülkenin temel yönelimi hakkında tereddüt uyandıracak çelişkili telaffuz ve tasarruflardan sakınılması muhtaçlığına değindiler. Bu çerçevede, Erdoğan’ın gündeme getirdiği, Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütüne üyeliği muhtemelliğine dair kelamlarını eleştirenler oldu.
Muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanları, AB ile dış siyasette işbirliğinin güçlendirilmesine dayanak söz ederken, Türkiye’nin AB’ye tam üyelik gayesinin korunması gerektiğini vurguladılar. Sırf DÜZGÜN Parti’nin dış siyaset sözcüsü, Türkiye’nin çıkarlarıyla örtüşmesi halinde AB ile üyelik haricinde diğer işbirliği alternatiflerinin de görüşülebileceğini lisana getirdi.
Fotoğraf: picture-alliance/dpa
Türkiye-ABD ilgilerinin son senelerda kötüleştiği, hem seçmenlerde tıpkı vakitte siyasi partilerde ABD ile ilgili algının olumsuz olduğuna vurgu yapılan tahlilde, şu tabirlere yer verildi: “Muhalefet partisi temsilcileri Türkiye’nin ABD ile ikili bağlantılarının ehemmiyeti ve bir daha canlandırılması gerektiği konusunda hemfikir. Hepsi, iki ülke içindeki inancın erozyona uğramış olmasının önemli bir sorun olduğuna işaret ederek bu eğilimin bilakis çevrilmesi gerektiğinin altını çizdi.”
Endonezya’daki G20 doruğuna katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, NATO ve AB başkanlarının düzenledikleri bir toplantıya davet edilmemesi dikkat çekmiştiFotoğraf: The Yomiuri Shimbun via AP Images/AP Photo/picture alliance
Muhalefet partilerinin temsilcileri ayrıyeten, Rusya ve Çin ile terslikten uzak bir biçimde münasebetlerin sürdürülmesini desteklerken, Rusya konusunda istikrar siyasetinin kıymetini söz ettiler, lakin Rusya ile ekonomik ilgilerin tek taraflı bağımlılık yaratacak biçimde derinleştirilmesine karşı olduklarını aktardılar.
Yöntem ve telaffuzda değişim mesajı
Alper Coşkun, ortaya çıkan bu tablonun Türkiye’nin fazlaca istikametli çıkarlarını gözeten, yelpazesi geniş dış siyaset çizgisinde devamlılık biçiminde yorumlanabileceğini söylemiş oldu.
Türkiye’de bir iktidar değişikliği yaşanması durumunda Yunanistan ile bağlar, Ege problemleri, Kıbrıs sorunu, Doğu Akdeniz üzere başlıklarda Türkiye’nin klasik çizgisinde de hayli büyük farklılıklar olması beklenmiyor.
Alper Coşkun, görüştükleri siyasi parti temsilcilerinin daha epeyce yol ve telaffuz konusunda bir değişikliğin işaretini verdiklerini aktarırken, “Bu nasıl tezahür eder söylemek güç şimdiden ancak mesela Yunanistan ile Ege Adaları’nın silahsızlandırılmış statüsü bakımından yaşanan tansiyonda Türkiye bilinen yerde itirazını sürdürecektir lakin en üst seviyede ‘Bir gece apansız gelebiliriz’ demeyeceklerdir diye iddia ediyorum” dedi.
Suriye için nasıl bir yol haritası öngörülüyor?
Muhalefet partileri, Suriye rejimi ile diyaloga girilmesi ve Türkiye’nin desteklediği Suriyeli kümelerin silahsızlandırılması gerektiği konusunda mutabık.
HDP haricindeki partiler, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri varlığını sürdürmesi, mevcut şartlarda, Türkiye’nin tehdit algıları giderilmediği surece, askerlerin çekilmemesi gerektiği görüşünde.
Arşiv – Suriye’de, Türkiye’nin askeri operasyonlarını destekleyen SuriyelilerFotoğraf: Getty Images/AFP/N. Al-Khatib
Rapora nazaran HDP haricindeki muhalefet partileri, PYD ve YPG’nin Suriye’deki varlığını ve faaliyetlerini, Türkiye’nin ulusal güvenlik çıkarlarını tehlikeye sokan, önemli bir tasa kaynağı olarak görüyor.
PYD sıkıntısı ise tartışmalı bir mevzu oluşturuyor. HDP, PYD ile diyaloga kuvvetli dayanak verirken, YETERLİ Parti ve Gelecek Partisi buna itiraz ediyor. CHP ise Türkiye’nin daha evvel yaptığı üzere, PYD ile diyalog kurmanın yararlı olabileceği görüşünde.
Eleştirilerin odağındaki AKP politikaları
Raporun en dikkat çeken kısımlarından biri de, muhalefet partilerinin AKP iktidarının izlediği dış siyasete tenkitlerinin tahlil edildiği kısım.
Türkiye’nin öteki ülkelerin içişlerine müdahale etmesi, iç siyasi ihtilaflarında taraf olması, Türk dış siyasetinin partizan, ideoloji güdümlü, mezhepsel bir görünüm alması, muhalefet partilerinin temsilcileri tarafınca ağır sonuçlar doğuran, önemli yanlışlar olarak sıralanıyor.
AK Parti’nin İslamcı partiler aracılığıyla bölgesel bir hegemonya kurma anlayışının Türkiye’nin dış siyasetine ziyan verdiğini lisana getiren muhalefet temsilcileri, bunun başarısızlıkla sonuçlandığının da altını çizdiler.
“Tutarlılık inandırıcılık bakımından değerli bir meziyet”
Muhalefet partilerinin bu tenkitlerini ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son olarak Katar’da Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile el sıkışmasının yarattığı yol açtığı tartışmaları yorumlayan Coşkun, “Ne yazık ki Türkiye, dış siyasette deneme yanılmanın maliyetini görmüş durumda” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dış siyasetteki büyük “U” dönüşleri milletlerarası toplumda da geniş yankı uyandırıyor Fotoğraf: Turkish Presidency/AP Photo/picture alliance
Dış siyasette konjonktürel sapmalar olabileceğini, bunun ABD dahil, biroldukca ülkede görüldüğünü söyleyen Coşkun, “Ancak ben tutarlılığın hayli kıymetli bir meziyet olduğuna inanıyorum. Türkiye’nin memleketler arası arenadaki tartısını ve inanılırlığını müdafaası bakımından bu son derece kıymetli. Ülkenin caydırıcılığı bakımından da o denli. Türkiye bir şey söylemiş oldu mi bundan sapma olmayacağı konusunda karşıda hiç bir tereddüt yaratılmamalı. Şayet devamlı sapma yapan bir ülkeyseniz, en kritik devirde söylemiş olduklerinizin ciddiye alınmama riski vardır” görüşünü kaydetti.
Batı’da artan İslamofobinin sorumlusu AKP mi?
Muhalefetin AKP siyasetlerine yönelik tenkitleri ile ilgili olarak Carnegie raporunda yer alan bir öbür dikkat cazibeli kısım, raporun “İdeolojik ve Partizan Dış Politika” başlığı altında yer alıyor.
AKP, dini motifleri öne çıkaran dış siyaset teşebbüsleriyle muhalefet temsilcileri tarafınca eleştiriliyor. Bunun İslam aksisi çevrelerce istismar edildiğini ve olumsuz sonuç doğurduğunu düşünüyorlar. Misal biçimde, MHP’nin öncülüğündeki İdeal Ocakları ile ilintili kimi hareketlerin Türk toplumuna yönelik reaksiyonlara yer hazırladığını, bu üzere ideolojik yaklaşımların Türk diasporası üstündeki baskıların artması kararınu yarattığını belirtiyorlar.
Erdoğan’ın, Avrupa’daki Türkleri seçimlerde mobilize etmesi, Türkiye’deki siyasi kutuplaşmayı bu ülkelere taşıması sert reaksiyona yol açmıştıFotoğraf: Reuters/T. Schmuelgen
Alper Coşkun da AKP devrinde, yurtharicindeki Türk seçmen kitlesinin adeta bir gövde gösterisi halinde mobilize etme gayretinin bir yanılgı olduğu görüşünde. Bu mevzudaki değerlendirmesini sorduğumuz Coşkun, şunları kaydetti:
“AKP’nin bu kitleleri stadyumlarda toplayarak gövde gösterisinde bulunma gayreti, muhatap ülkelerde kendi toplumsal dokularında ‘Ankara’nın yönlendirebileceği bir dinamiğin yaratılma çabası’ olarak algılandı. Bunun kararında bu ülkeler önlemlere, kısıtlamalara başvurdular. Ne yazık ki bir kırılma yaşandı. Ayrıyeten bu gelişmeler, Almanya ve Fransa üzere ülkelerde yaşayan ve bu toplumlarla Türkiye içinde köprü oluşturmaları hedeflenen Türk vatandaşları ile ilgili algıları da epeyce olumsuz etkiledi. Türkiye’deki siyasetçilerin ileride, Avrupa’da yaşayan Türk vatandaşlarının anavatan ile bağlarını, dini motifleri ön plana çıkarmadan, siyaset ve partizan olmayan, sağduyulu bir tabanda ilerletmesi, anavatanlarına bağlılıklarını bu anlayışla müdafaaya çaba göstermeleri gerekecek.”
Muhalefet başkanlarına “tuzağa düştüler” eleştirisi
Carnegie’nin 39 sayfalık tahlilin son kısmında, seçimlerle bir arada bir siyasi değişim yaşanması halinde Türkiye’nin dış siyasetinin değerli bir dönüşüme sahne olacağına vurgu yapılmakla birlikte, kimi konularda soru işaretleri bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Analizin, partilerin dış siyaset sözcüleri ile yürütülen söyleşilere dayanılarak yapıldığı, tabiatıyla temel belirleyici öğenin parti önderlerinin dış siyaset bahisleriyle ilgili tercih ve uygulamalarının olacağı, bu mevzuda ise bu kademede kâfi açıklık bulunmadığı belirtiliyor.
CHP önderi Kılıçdaroğlu ve DÜZGÜN Parti başkanı AkşenerFotoğraf: DHA
Ana muhalefet önderi CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve muhalefetteki en büyük ikinci parti olan DÜZGÜN Parti önderi Meral Akşener’in dış siyaset hususlarında derinlemesine ferdî tecrübeleri olmadığına, dış siyaset konusunda Avrupalı ya da memleketler arası muhataplarıyla görüşmek üzere nadiren yurtdışına çıkmış olduklarına da dikkat çekilirken, “ötürüsıyla milletlerarası sıkıntılara ait tavırları da memleketler arası seviyede büyük ölçüde bilinmemektedir” görüşü kaydedildi.
Ayrıca muhalefet önderleri, AKP hükümetinin dış siyasete ait aldatıcı, hasmane telaffuzlarına meydan okuma yüreğini göstermemekle eleştirilirken, “Gerçek şu ki, bu zehirleyici dönüşümün gerçekleşmiş olmasında muhalefet başkanlarının de sorumluluğu var… Çok milliyetçilik ve Batı şüpheciliği tuzağına düştüler” denildi.
Toplumdaki dönüşüm hareket alanını kısıtlayabilir
Rusya’dan S-400’lerin satın alınması sonucuna karşı çıkmayan muhalefetin, AKP hükümetinin içeride temel özgürlükleri erozyona uğratmak, dış siyasette da Rusya ile yakınlaşmak için, Türkiye’yi Batı ve bedelleriyle hengameli bir bölgesel güç olarak resmetmesine de itiraz etmediği hatırlatıldı.
Bunun bedelinin ağır olduğu, bu sürecin Türk halkını, dış dünyaya karşı derin kuşku duyan bir topluma dönüştürdüğü vurgulanarak, şu kıymetlendirme aktarıldı:
“Bu niçinle, siyasi değişim gerçekleşse bile, yeni hükümetin inşa edilmiş bu yapay düşmanlık ortamında faaliyet göstermesi gerekecek ve bu durum muhtemelen dış siyasete bir daha istikamet verme konusundaki hareket özgürlüğü kısıtlayacak.”
Alper Coşkun ve Sinan Ülgen’in, muhalefetteki CHP, GÜZEL Parti, DEVA, Gelecek Partisi ve HDP’nin dış siyaset sözcüleriyle görüşerek kaleme aldıkları tahlil, bu partilerin dış siyaset vizyonları konusunda bugüne kadar kamuoyu ile paylaşmadıkları bilgiler, çarpıcı tespit ve öngörüler içeriyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın popülaritesinde tansiyona olduğuna, muhalefetin potansiyel cumhurbaşkanı adaylarının kamuoyu yoklamalarında önde göründüğüne dikkat çekilen tahlilde, bunun siyasi değişim mümkünlüğünü artırdığına işaret edildi.
“Olası bir liderlik ve hükümet değişikliği, yirmi yıllık AK Parti iktidarından daha sonra Türkiye ve dış siyaseti için kıymetli sonuçlar doğuracaktır” denilen tahlilde, muhalefet partilerinin dış siyaset ile ilgili ortak tavırlarına ait de enteresan tespitler aktarıldı.
Türkiye’nin dünyadaki yeri konusunda mutabakat var
Raporu hazırlayanlardan dış siyaset uzmanı, emekli büyükelçi Alper Coşkun, hala Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın Avrupa Programı bünyesindeki Türkiye ve Dünya Projesi yöneticisi olarak misyon yapıyor.
Alper CoşkunFotoğraf: Resul Rehimov/Anadolu Agency/picture alliance
Yaptıkları çalışmayla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Coşkun, muhalefet partilerinin temel dış siyaset başlıklarına ait yaklaşımlarını mercek altında aldıklarını, bir iktidar değişikliği olması halinde de bunun Türkiye’nin dış siyasetinde yol açabileceği olası değişime ışık tutmayı amaçladıklarını söylemiş oldu.
Coşkun’a bakılırsa, yaptıkları çalışmanın en değerli sonuçlardan biri, muhalefet partilerinin Türkiye’nin dünyada kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda, ortak bir yaklaşıma sahip olmaları.
“Batı aidiyeti Türkiye’nin bir nevi ana omurgası”
“Muhalefet temsilcileri son senelerda ‘Türkiye nerede duruyor, nereye gitmektedir, istikametini değiştiriyor mu?’ halinde çoğunlukla gördüğümüz tartışmaları bertaraf etme muhtaçlığını vurguladılar” diyen Coşkun, görüştükleri bütün muhalefet parti temsilcilerinin Türkiye’nin milletlerarası sistemde kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda mutabık olduklarını söylemiş oldu.
Türkiye 1952 yılından bu yana NATO üyesiFotoğraf: picture-alliance/dpa/J. Warnand
“Hepsi, cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’ye istikamet veren temel parametrelerin değerini vurguladılar. Türkiye’nin global dünya tertibinde, özgürlükten, demokrasiden, temel insan haklarından yana bir tabanda yer bulması gerektiğini söylemiş olduler” diyen Coşkun, şu biçimde devam etti:
“Bu tabanı, Türkiye’nin bir birçoklarının kurucularından olduğu Batı kurumlarıyla bağları de dahil olmak üzere, Türkiye’nin bir nevi ana omurgası olarak tasvir ettiler. Türkiye doğuya mı yoksa batıya mı ilişkin tartışmalarını bir kenara bırakarak, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle, Batı devletleriyle tıpkı dünya görüşüne sahip olduğunu ancak bunun hiçbir biçimde Rusya, Çin yahut Ortadoğu coğrafyasındaki ülkelerle alakaları kıymetine kurgulanmaması gerektiğini vurguladılar.”
Reformlarla Batı konumlanması güçlendirilecek
Muhalefet partilerinin süratli ve kapsamlı bir demokratik ıslahat sürecine muhtaçlık duyulduğuna dikkat çektiklerini aktaran Alper Coşkun, bunun Türkiye’nin kendisini Batı’da konumlandırmasını güçlendirecek tamamlayıcı bir adım olarak görüldüğünü söylemiş oldu.
Türkiye’de son senelerda demokrasi, hukuk devleti, yargı bağımsızlığı ve temel haklarda büyük gerileme yaşandıFotoğraf: Yasin Akgül/AFP/Getty Images
Çoşkun, “İçerideki demokratikleşme ıslahatının dış siyasete elbet bir yansıması var. Zira kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı ve söz özgürlüğü üzere bir fazlaca alanda gerçekleştirilecek ıslahatların hem Türkiye’nin nasıl algılandığına tıpkı vakitte mensubu olduğu Avrupa Kurulu üzere batılı kurumlarla münasebetlerine yansımaları olacak. Demokratikleşme bir daha AB ile ilgileri bakımından da Türkiye’nin anlatabileceği kuvvetli bir öykü tabanı teşkil ediyor” dedi.
Agresif adımlar yerine diplomasi
Muhalefet partilerinin mutabık oldukları bir öbür kıymetli mevzuyu da “diplomasinin güçlendirilmesi” amacı oluşturuyor.
Muhalefet temsilcilerinin dış siyasette agresif olarak algılanabilecek aksiyon ve telaffuzlar yerine diplomasi tabanında hareket edilmesi gereksinimine vurgu yaptıklarına işaret eden Alper Coşkun, şunları kaydetti:
“Muhalefet partileri, bıçak kemiğe dayandığında, zorunlu olması durumunda, Türkiye’nin haklı menfaatlerini, güç kullanmasıyla savunmak gerektiğini teslim ediyorlar. Lakin mevcut iktidarın bunu bir başlangıç noktası üzere takdim etme eğiliminde bulunduğunu söyleyerek bunun değişmesi gerektiğini kaydediyorlar.”
Devlet aklını bir daha işler hale getirmek
Muhalefet partilerinin dış siyaset konusunda ortak tenkitlerinden biri de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle birlikte kurumların erozyona uğraması, Dışişleri Bakanlığı’nın karar alma sürecinde bir istikrar ögesi olarak yer almaması.
Muhalefet temsilcileri, dış siyasette kararların artık kurumsal yerde stratejik ve uzun erimli gayelere bakılırsa alınmadığını, Erdoğan’ın şahsi tercih ve fikirlerine göre, anlık kararlarla hal bulabildiğine işaret ettiler.
Temsilciler ayrıyeten, dış siyasetin iç siyasette puan toplamak için araçsallaştırılmaması gerektiğini vurguladılar.
Muhalefet partileri, parlamenter sisteme bir daha geçişle dış siyasette Dışişleri Bakanlığı’nın bir daha öncü pozisyona getirileceğini söylüyorFotoğraf: picture-alliance/Pacific Press/A. Gocher
Alper Coşkun muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanlarıyla yaptıkları görüşmeleri özetlerken, şunları kaydetti:
“Bize, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bakanlıkları tali pozisyona indirgediğini, devlet aklının işlemesine imkan kılan yapının bir nevi ortadan kalktığını söylemiş olduler. Parlamenter sisteme bir daha geçişle dış siyasetin icra edilişini bir daha bakanlıkları ve dışişleri bakanlığını öncü pozisyona getirerek değiştirmenin değerini vurguladılar.”
Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın tahlilinde, muhalefet partilerinin Türkiye’nin en değerli dış siyaset başlıklarına ait tavırları da mercek altına alındı.
En temel dış siyaset başlıkları için ne diyorlar?
HDP haricindeki muhalefet partileri Türkiye’nin NATO kimliğinin bir daha güçlendirilmesi gerektiğini söylerken, ülkenin temel yönelimi hakkında tereddüt uyandıracak çelişkili telaffuz ve tasarruflardan sakınılması muhtaçlığına değindiler. Bu çerçevede, Erdoğan’ın gündeme getirdiği, Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütüne üyeliği muhtemelliğine dair kelamlarını eleştirenler oldu.
Muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanları, AB ile dış siyasette işbirliğinin güçlendirilmesine dayanak söz ederken, Türkiye’nin AB’ye tam üyelik gayesinin korunması gerektiğini vurguladılar. Sırf DÜZGÜN Parti’nin dış siyaset sözcüsü, Türkiye’nin çıkarlarıyla örtüşmesi halinde AB ile üyelik haricinde diğer işbirliği alternatiflerinin de görüşülebileceğini lisana getirdi.
Fotoğraf: picture-alliance/dpa
Türkiye-ABD ilgilerinin son senelerda kötüleştiği, hem seçmenlerde tıpkı vakitte siyasi partilerde ABD ile ilgili algının olumsuz olduğuna vurgu yapılan tahlilde, şu tabirlere yer verildi: “Muhalefet partisi temsilcileri Türkiye’nin ABD ile ikili bağlantılarının ehemmiyeti ve bir daha canlandırılması gerektiği konusunda hemfikir. Hepsi, iki ülke içindeki inancın erozyona uğramış olmasının önemli bir sorun olduğuna işaret ederek bu eğilimin bilakis çevrilmesi gerektiğinin altını çizdi.”
Endonezya’daki G20 doruğuna katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, NATO ve AB başkanlarının düzenledikleri bir toplantıya davet edilmemesi dikkat çekmiştiFotoğraf: The Yomiuri Shimbun via AP Images/AP Photo/picture alliance
Muhalefet partilerinin temsilcileri ayrıyeten, Rusya ve Çin ile terslikten uzak bir biçimde münasebetlerin sürdürülmesini desteklerken, Rusya konusunda istikrar siyasetinin kıymetini söz ettiler, lakin Rusya ile ekonomik ilgilerin tek taraflı bağımlılık yaratacak biçimde derinleştirilmesine karşı olduklarını aktardılar.
Yöntem ve telaffuzda değişim mesajı
Alper Coşkun, ortaya çıkan bu tablonun Türkiye’nin fazlaca istikametli çıkarlarını gözeten, yelpazesi geniş dış siyaset çizgisinde devamlılık biçiminde yorumlanabileceğini söylemiş oldu.
Türkiye’de bir iktidar değişikliği yaşanması durumunda Yunanistan ile bağlar, Ege problemleri, Kıbrıs sorunu, Doğu Akdeniz üzere başlıklarda Türkiye’nin klasik çizgisinde de hayli büyük farklılıklar olması beklenmiyor.
Alper Coşkun, görüştükleri siyasi parti temsilcilerinin daha epeyce yol ve telaffuz konusunda bir değişikliğin işaretini verdiklerini aktarırken, “Bu nasıl tezahür eder söylemek güç şimdiden ancak mesela Yunanistan ile Ege Adaları’nın silahsızlandırılmış statüsü bakımından yaşanan tansiyonda Türkiye bilinen yerde itirazını sürdürecektir lakin en üst seviyede ‘Bir gece apansız gelebiliriz’ demeyeceklerdir diye iddia ediyorum” dedi.
Suriye için nasıl bir yol haritası öngörülüyor?
Muhalefet partileri, Suriye rejimi ile diyaloga girilmesi ve Türkiye’nin desteklediği Suriyeli kümelerin silahsızlandırılması gerektiği konusunda mutabık.
HDP haricindeki partiler, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri varlığını sürdürmesi, mevcut şartlarda, Türkiye’nin tehdit algıları giderilmediği surece, askerlerin çekilmemesi gerektiği görüşünde.
Arşiv – Suriye’de, Türkiye’nin askeri operasyonlarını destekleyen SuriyelilerFotoğraf: Getty Images/AFP/N. Al-Khatib
Rapora nazaran HDP haricindeki muhalefet partileri, PYD ve YPG’nin Suriye’deki varlığını ve faaliyetlerini, Türkiye’nin ulusal güvenlik çıkarlarını tehlikeye sokan, önemli bir tasa kaynağı olarak görüyor.
PYD sıkıntısı ise tartışmalı bir mevzu oluşturuyor. HDP, PYD ile diyaloga kuvvetli dayanak verirken, YETERLİ Parti ve Gelecek Partisi buna itiraz ediyor. CHP ise Türkiye’nin daha evvel yaptığı üzere, PYD ile diyalog kurmanın yararlı olabileceği görüşünde.
Eleştirilerin odağındaki AKP politikaları
Raporun en dikkat çeken kısımlarından biri de, muhalefet partilerinin AKP iktidarının izlediği dış siyasete tenkitlerinin tahlil edildiği kısım.
Türkiye’nin öteki ülkelerin içişlerine müdahale etmesi, iç siyasi ihtilaflarında taraf olması, Türk dış siyasetinin partizan, ideoloji güdümlü, mezhepsel bir görünüm alması, muhalefet partilerinin temsilcileri tarafınca ağır sonuçlar doğuran, önemli yanlışlar olarak sıralanıyor.
AK Parti’nin İslamcı partiler aracılığıyla bölgesel bir hegemonya kurma anlayışının Türkiye’nin dış siyasetine ziyan verdiğini lisana getiren muhalefet temsilcileri, bunun başarısızlıkla sonuçlandığının da altını çizdiler.
“Tutarlılık inandırıcılık bakımından değerli bir meziyet”
Muhalefet partilerinin bu tenkitlerini ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son olarak Katar’da Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile el sıkışmasının yarattığı yol açtığı tartışmaları yorumlayan Coşkun, “Ne yazık ki Türkiye, dış siyasette deneme yanılmanın maliyetini görmüş durumda” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dış siyasetteki büyük “U” dönüşleri milletlerarası toplumda da geniş yankı uyandırıyor Fotoğraf: Turkish Presidency/AP Photo/picture alliance
Dış siyasette konjonktürel sapmalar olabileceğini, bunun ABD dahil, biroldukca ülkede görüldüğünü söyleyen Coşkun, “Ancak ben tutarlılığın hayli kıymetli bir meziyet olduğuna inanıyorum. Türkiye’nin memleketler arası arenadaki tartısını ve inanılırlığını müdafaası bakımından bu son derece kıymetli. Ülkenin caydırıcılığı bakımından da o denli. Türkiye bir şey söylemiş oldu mi bundan sapma olmayacağı konusunda karşıda hiç bir tereddüt yaratılmamalı. Şayet devamlı sapma yapan bir ülkeyseniz, en kritik devirde söylemiş olduklerinizin ciddiye alınmama riski vardır” görüşünü kaydetti.
Batı’da artan İslamofobinin sorumlusu AKP mi?
Muhalefetin AKP siyasetlerine yönelik tenkitleri ile ilgili olarak Carnegie raporunda yer alan bir öbür dikkat cazibeli kısım, raporun “İdeolojik ve Partizan Dış Politika” başlığı altında yer alıyor.
AKP, dini motifleri öne çıkaran dış siyaset teşebbüsleriyle muhalefet temsilcileri tarafınca eleştiriliyor. Bunun İslam aksisi çevrelerce istismar edildiğini ve olumsuz sonuç doğurduğunu düşünüyorlar. Misal biçimde, MHP’nin öncülüğündeki İdeal Ocakları ile ilintili kimi hareketlerin Türk toplumuna yönelik reaksiyonlara yer hazırladığını, bu üzere ideolojik yaklaşımların Türk diasporası üstündeki baskıların artması kararınu yarattığını belirtiyorlar.
Erdoğan’ın, Avrupa’daki Türkleri seçimlerde mobilize etmesi, Türkiye’deki siyasi kutuplaşmayı bu ülkelere taşıması sert reaksiyona yol açmıştıFotoğraf: Reuters/T. Schmuelgen
Alper Coşkun da AKP devrinde, yurtharicindeki Türk seçmen kitlesinin adeta bir gövde gösterisi halinde mobilize etme gayretinin bir yanılgı olduğu görüşünde. Bu mevzudaki değerlendirmesini sorduğumuz Coşkun, şunları kaydetti:
“AKP’nin bu kitleleri stadyumlarda toplayarak gövde gösterisinde bulunma gayreti, muhatap ülkelerde kendi toplumsal dokularında ‘Ankara’nın yönlendirebileceği bir dinamiğin yaratılma çabası’ olarak algılandı. Bunun kararında bu ülkeler önlemlere, kısıtlamalara başvurdular. Ne yazık ki bir kırılma yaşandı. Ayrıyeten bu gelişmeler, Almanya ve Fransa üzere ülkelerde yaşayan ve bu toplumlarla Türkiye içinde köprü oluşturmaları hedeflenen Türk vatandaşları ile ilgili algıları da epeyce olumsuz etkiledi. Türkiye’deki siyasetçilerin ileride, Avrupa’da yaşayan Türk vatandaşlarının anavatan ile bağlarını, dini motifleri ön plana çıkarmadan, siyaset ve partizan olmayan, sağduyulu bir tabanda ilerletmesi, anavatanlarına bağlılıklarını bu anlayışla müdafaaya çaba göstermeleri gerekecek.”
Muhalefet başkanlarına “tuzağa düştüler” eleştirisi
Carnegie’nin 39 sayfalık tahlilin son kısmında, seçimlerle bir arada bir siyasi değişim yaşanması halinde Türkiye’nin dış siyasetinin değerli bir dönüşüme sahne olacağına vurgu yapılmakla birlikte, kimi konularda soru işaretleri bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Analizin, partilerin dış siyaset sözcüleri ile yürütülen söyleşilere dayanılarak yapıldığı, tabiatıyla temel belirleyici öğenin parti önderlerinin dış siyaset bahisleriyle ilgili tercih ve uygulamalarının olacağı, bu mevzuda ise bu kademede kâfi açıklık bulunmadığı belirtiliyor.
CHP önderi Kılıçdaroğlu ve DÜZGÜN Parti başkanı AkşenerFotoğraf: DHA
Ana muhalefet önderi CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve muhalefetteki en büyük ikinci parti olan DÜZGÜN Parti önderi Meral Akşener’in dış siyaset hususlarında derinlemesine ferdî tecrübeleri olmadığına, dış siyaset konusunda Avrupalı ya da memleketler arası muhataplarıyla görüşmek üzere nadiren yurtdışına çıkmış olduklarına da dikkat çekilirken, “ötürüsıyla milletlerarası sıkıntılara ait tavırları da memleketler arası seviyede büyük ölçüde bilinmemektedir” görüşü kaydedildi.
Ayrıca muhalefet önderleri, AKP hükümetinin dış siyasete ait aldatıcı, hasmane telaffuzlarına meydan okuma yüreğini göstermemekle eleştirilirken, “Gerçek şu ki, bu zehirleyici dönüşümün gerçekleşmiş olmasında muhalefet başkanlarının de sorumluluğu var… Çok milliyetçilik ve Batı şüpheciliği tuzağına düştüler” denildi.
Toplumdaki dönüşüm hareket alanını kısıtlayabilir
Rusya’dan S-400’lerin satın alınması sonucuna karşı çıkmayan muhalefetin, AKP hükümetinin içeride temel özgürlükleri erozyona uğratmak, dış siyasette da Rusya ile yakınlaşmak için, Türkiye’yi Batı ve bedelleriyle hengameli bir bölgesel güç olarak resmetmesine de itiraz etmediği hatırlatıldı.
Bunun bedelinin ağır olduğu, bu sürecin Türk halkını, dış dünyaya karşı derin kuşku duyan bir topluma dönüştürdüğü vurgulanarak, şu kıymetlendirme aktarıldı:
“Bu niçinle, siyasi değişim gerçekleşse bile, yeni hükümetin inşa edilmiş bu yapay düşmanlık ortamında faaliyet göstermesi gerekecek ve bu durum muhtemelen dış siyasete bir daha istikamet verme konusundaki hareket özgürlüğü kısıtlayacak.”