RAM
New member
2023 seçimlerinin resmi olmayan lakin yapılan açıklamalara nazaran gerçekleşmesi beklenen tarih 14 Mayıs. Seçime giderken siyasetteki istikrarları etkileyecek süreçlerden biri de HDP kapatma davası. MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli Salı günü partisinin küme toplantısında, HDP’nin “dava seçim daha sonrasına bırakılmalı” müracaatına reaksiyon gösterip, “Anayasa Mahkemesi şehitlerimizin dökülen kanlarını da seçim daha sonrasına bırakmayı görüşecek midir? HDP kapatılmalıdır, tıpkı vakitte vakit kaybetmeksizin bu bölücü ve terör yatağı kurutulmalı, hukuken defteri dürülmeli, kapısına kilit asılmalıdır. HDP’nin isteğiyle Anayasa Mahkemesi’nin davayı sulandırması gerçek değildir” açıklaması yapmıştı. Bu açıklamadan iki gün daha sonra AYM, HDP’nin kapatılması istemli davada kelamlı savunma dahil tüm yargılama faaliyetlerinin cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimleri daha sonrası bir tarihe ertelenmesi talebini reddetti.
İki aylık mühlete de ret
HDP, AYM’ye yaptığı müracaatta, “Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının Hazine hesaplarına önlem talebini içeren dilekçesinde yer alan ve davanın aslını da ilgilendiren yeni kanıt mahiyetindeki bilgi ve evrakların kapsamı dikkate alındığında, bu bahiste davalı partiye verilen 30 günlük mühlet içerisinde savunma hazırlanabilmesinin mümkün olmaması sebebiyle 2 aydan az olmamak üzere ek mühlet verilmesini” de istemişti. AYM Genel Heyeti, bu talebi de görüştü ve oy birliği ile aldığı kararda partinin, hazine hesaplarına bloke konulmasına ait karara karşı savunmasını hazırlaması için iki aylık ek mühlet isteği reddedilerek partiye 15 gün ek müddet verilmesi kararlaştırıldı. AYM Genel Konseyinin sonucu gereği HDP, 14 Mart’ta kelamlı savunmasını yapacak
“Karar MHP küme toplantısından çıktı”
Karara birinci reaksiyon HDP Sözcüsü Ebru Günay’dan geldi. Günay, basın toplantısında, sonucun MHP küme toplantısından daha sonra çıktığını aym50747123_1006.jpgöyledi:
“Bu dava sürecinde karşımızda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ya da Anayasa Mahkemesi değil AKP ve MHP iktidarı vardır. Partimizin talebinin reddedilmesi sonucu AYM’den değil salı günü MHP küme toplantısından çıkmıştır. Bu karar Türkiye’de hukukun tabutuna son çivinin çakılmasıdır. Anayasa Mahkemesi’nin verdiği karar, zati kapatma davası konusunda halinin ne olacağını da göstermiştir.”
“Tedbir müddetcek” beklentisi
Kapatma davası sürecinde, partinin Hazine yardımı bulunan hesaplarına 5 Ocak’ta bloke konulmasına karar verilmişti. HDP’nin Hazine yardımlarına bloke konulmasına ait karara yapacağı itirazın akabinde, Yüksek Mahkeme, bu sonucu bir daha gözden geçirecek. AYM, ya önlem sonucunı kaldıracak ya da önlemin devamına karar verebilecek. HDP’deki beklenti ise önlem sonucunın devamı tarafında karar çıkması. HDP sözcüsü Ebru Günay, buna rağmen yeni bir kampanya başlattıklarını da söylemiş oldu:
“Bu müdahalenin iki değerli evresi var. Birincisi HDP üzerinde kapatma davasını Demokles’in kılıcı üzere sallandırarak bir muğlaklık yaratmak istiyorlar. İkincisi ise partimizin anayasal hakkı olan hazine yardımını bir daha hukuk dışı formüllerle bloke ederek, partimizin hak olarak kazandığı maddi imkânlara el koyarak seçim çalışmalarını yürütemez hale getirmeyi amaçlamaktadırlar. Bizi para ile tehdit edenlere en net karşılığı aramızdaki dayanışmayı güçlendirerek, büyüterek ‘Hazinemiz Halkımızdır’ şiarı etrafında kenetlenerek vereceğiz.”
“Gizli şahit beyanı ile karar verildi”
Ebru Günay, önlem sonucunın da alınması sürecinde uydurma doküman üretildiğini de argüman ederek bunu şu biçimde deklare etti:
“Bekir Şahin daha evvel reddedilen talebini 13 Aralık 2022’de rastgele bir münasebet ve somut kanıt göstermeden bir dahaledi. AYM derhal reddetmesi gereken bu talebe karşı 29 Aralık 2022 tarihinde başsavcılığın talebini delillendirmesi için 5 günlük müddet tanıdı. Bekir Şahin, 3 Ocak 2023 tarihinde Anayasa Mahkemesi’ne yeni bir dilekçe sundu. Bu dilekçede Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca yürütülen soruşturmada yer alan şahit tabirlerine bakıldığında daha evvel belgede tanıklık yapmayan bir zımnî şahit sözünün yer aldığı ve bu tabirin 31 Aralık 2022 tarihinde alındığı tespit edilmiştir. Yani yılın son tatil gününde savcının talebinden daha sonraki gün. Kelam konusu bilinmeyen şahit tabiri ‘HDP başta parti olmak üzere haziniçin aldığı bütçe yardımını örgütü üyelerine dağıtmakta’ diye başlamaktadır. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı partimiz aleyhine kapatma davası açarken sunmadığı kanıtları, iddianamesinde yer vermediği fiilleri davayla ilgili sonucun verileceği devirlerde mahkemeyi etkilemek, yanıltmak üzere kanıt üreterek sunmuştur.”
Süreçte ne olacak?
14 Mart’ta HDP’nin yapacağı kelamlı savunmanın akabinde davaya ait bilgi ve evrakları toplayacak Anayasa Mahkemesi raportörü, temel hakkındaki raporunu hazırlayacak. Raporun Anayasa Mahkemesi’nin 15 üyesine sunulması daha sonrası Yüksek mahkeme lideri toplantı için bir gün belirleyecek. Üyeler belirlenen günde bir ortaya gelerek kapatma istemini temelden görüşmeye başlayacak. AYM Genel Konseyi ise son sonucunı verecek. Kapatma, kapatmama ve Hazine yardımından men etme üzere karar seçenekleri bulunuyor. Kararlar 3’te 2 çoğunluk ile alınıyor. Bu durumda 15 üyeden 10’unun kapatma istikametinde oy kullanımı gerekiyor. Bu süreçte kapatma ile bir arada “siyasi yasak” sonucu da verilebiliyor.
Serhat Eren: Bu fiili bir kapatma sonucudır
Seçime giden süreci etkileyecek kıymetli davaların başında gelen kapatma davasında HDP idaresinin beklentisi ise kapatma sonucu çıkması. 2018 seçimlerinde yaklaşık 6 milyon şahıstan dayanak alarak yüzde 11,7 oy oranına ulaşan HDP’nin seçime girip girmemesi ya da kapatma sonucu çıkması durumu da 2023 seçimlerini etkileyecek kıymetli faktörlerin başında.
DW Türkçe’ye konuşan HDP Hukuk ve İnsan Hakları Komitesinden Sorumlu Eş Genel Lider Yardımcısı ve kapatma davası avukatlarından Serhat Eren, alınan sonucun “fiili bir kapatma sonucu olduğunu” söylemiş oldu:
“Anayasa Mahkemesi maalesef, siyaseti seçimi dizayn etme çalışmalarına aracılık etmiş oldu. Aslında 2 gün evvel Meclis’te Bahçeli’nin yaptığı açıklama daha sonrası boyun eğdi. Hukuksal değil siyasal bir karar verdiğini düşünüyoruz. Cumhurbaşkanının 10 Mart’ta seçim sonucu alacağını açıklamasının akabinde 14 Mart’ta partimiz kelamlı savunmasını yapacak. YSK’ya aday listeleri sunulduktan daha sonra da nisan ayı üzere HDP’ye dair son sonucunı AYM’nin açıklamasını bekliyoruz. Biz partimiz aleyhine bir karar bekliyoruz. Aday mutlaklaştığı tarihten daha sonra denk getirip karar verilmesi bile mühendislik gerektirir. AYM’nin iktidarın bu hesaplarına uygun karar vermesi ne yazık ki dizayn etme siyasetinin bir eseridir.”
“3 gün de sürebilir 1 ay da”
14 Mart’taki savunma daha sonrası AYM raportörünün raporunun hazırlaması için bir yasal takvim olmadığını belirten Serhat Eren, şu biçimde devam etti:
“Bu büsbütün AYM ve raportörün suratına oturmuş bir uygulama. 3 günde de 1 ayda da raporunu hazırlayabilir. Hacimli bir belge, iddianamesinden tutun da belgenin hazırlanma süreci Yargıtay Başsavcısının süreç ortasında yargılama ortasında mahkemeye sunduğu kapsamlı kanıtlar var, 60 klasör var. Ayrıyeten USB ile sunulan kanıtlar var. USB ortasında bile onlarca yüzlerce kanıtlar var. Kısa mühlet ortasında değerlendirip verebileceğini düşünmüyoruz. Kanıtların kapsamına dahi bakınca kendisini incelemek birkaç haftayı bulabilir.”
“Daha güçlenerek çıkacağız”
Serhat Eren, sonucu aylardır beklediklerini bu niçinle tüm olasılıklara karşı tedbirlerini aldıklarını kaydetti. Eren şöyleki konuştu:
“Belirsiz bir müddetç üzere görülüyor, belgisiz bir alan fakat muğlak sürecin farkındaydık bunu da değerlendirdik hazırlık yaptık. Seçeneksiz değiliz. Sonuç prestijiyle partimizle ilgili karar Türkiye demokrasisini tamamını ilgilendiriyor. Seçime hazırlık yapma süreçlerini de etkileyecek. Bu tarafıyla yalnızca HDP değil bütün partileri etkileyecek. Daha evvel mirasçısı olduğumuz partiler kapatıldı, kapatma sonucu daha sonrası hiç bir vakit evvelki durumdan daha zayıf olmadık, daha da üzerine koyarak inşa ederek üstesinden geldik. Yani mevcut durumun gerisine bir milim düşmüş olmayacağız.”
Her ne kadar etkilenmeyeceklerini düşünse de Eren, seçim çalışması yapamama üzere seçeneklerle karşı karşıya olmalarının bir kayıp olacağını da kelamlarına ekledi ve “Partiler hazine yardımı aldı artık program çıkarıyorlar seçim bildirgesi hazırlıyor, siyasi süreç işletiyorlar. Bizim bu süreçlerimize mani olundu” değerlendirmesi yaptı.
HDP muhtemel kapatma sonucuna rağmen yol haritasını belirledi Fotoğraf: DW/U. Danisman
HDP’nin yol haritası ne?
HDP mümkün kapatma sonucuna rağmen yol haritasını da netleştirdi. DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran tüm senaryolar masaya yatırıldı. Her ne kadar beklenti seçim öncesi olsa da seçim daha sonrası Anayasa Mahkemesi’nden muhtemel bir kapatma sonucu çıkması durumunda seçilecek milletvekilleri siyasi yasak kapsamına alınsa dahi milletvekillikleri düşmüyor. Lakin bir partiye üye olamıyor. Bu süreçte yeni bir parti kurulsa dahi siyasi yasak gelen isimler bu partiye katılamayacak, üye olamayacak. Bu durumda Meclis’te siyasi yasak kapsamında 20’den çok isim olması durum siyasi parti kümesi kurulabilecek. HDP’nin listelerini yaparken en az 20 ismi buna göre siyasi yasak almayacak isimler içerisinden belirlemesi planlanıyor.
Seçim öncesi kapatılırsa ne olacak?
Anayasa Mahkemesi seçimdilk evvel yani 14 Mayıs öncesi kapatma sonucu verirse de vereceği tarih kritik bir kıymet taşıyor. YSK takvimine göre “listelerin sunulma”, “listelere itiraz” ve “listelerin kesinleşmesi” süreçlerine bakılırsa farklı durumlar ortaya çıkacak. Şayet listelerin sunulma kademesi öncesi bir kapatma sonucu çıkarsa HDP’den siyasi yasak almayan isimler öbür partilerden aday olabilecek. Lakin YSK’nin milletvekili aday listelerini kesinleştirdikten daha sonra bir parti kapatma sonucu verilirse HDP listesindeki tüm milletvekilleri düşecek ve seçime giremeyecek. Bu durumda HDP’nin seçmene seçime giren bir partiye oy verilmesi daveti yapması bekleniyor. Muhtemel bu partinin de “Emek İttifakı” bileşenlerinden biri olabileceği üzere Demokratik Bölgeler Partisi ve Yeşil sol Parti üzere seçenekler olduğuna da dikkat çekildi.
İki aylık mühlete de ret
HDP, AYM’ye yaptığı müracaatta, “Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının Hazine hesaplarına önlem talebini içeren dilekçesinde yer alan ve davanın aslını da ilgilendiren yeni kanıt mahiyetindeki bilgi ve evrakların kapsamı dikkate alındığında, bu bahiste davalı partiye verilen 30 günlük mühlet içerisinde savunma hazırlanabilmesinin mümkün olmaması sebebiyle 2 aydan az olmamak üzere ek mühlet verilmesini” de istemişti. AYM Genel Heyeti, bu talebi de görüştü ve oy birliği ile aldığı kararda partinin, hazine hesaplarına bloke konulmasına ait karara karşı savunmasını hazırlaması için iki aylık ek mühlet isteği reddedilerek partiye 15 gün ek müddet verilmesi kararlaştırıldı. AYM Genel Konseyinin sonucu gereği HDP, 14 Mart’ta kelamlı savunmasını yapacak
“Karar MHP küme toplantısından çıktı”
Karara birinci reaksiyon HDP Sözcüsü Ebru Günay’dan geldi. Günay, basın toplantısında, sonucun MHP küme toplantısından daha sonra çıktığını aym50747123_1006.jpgöyledi:
“Bu dava sürecinde karşımızda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ya da Anayasa Mahkemesi değil AKP ve MHP iktidarı vardır. Partimizin talebinin reddedilmesi sonucu AYM’den değil salı günü MHP küme toplantısından çıkmıştır. Bu karar Türkiye’de hukukun tabutuna son çivinin çakılmasıdır. Anayasa Mahkemesi’nin verdiği karar, zati kapatma davası konusunda halinin ne olacağını da göstermiştir.”
“Tedbir müddetcek” beklentisi
Kapatma davası sürecinde, partinin Hazine yardımı bulunan hesaplarına 5 Ocak’ta bloke konulmasına karar verilmişti. HDP’nin Hazine yardımlarına bloke konulmasına ait karara yapacağı itirazın akabinde, Yüksek Mahkeme, bu sonucu bir daha gözden geçirecek. AYM, ya önlem sonucunı kaldıracak ya da önlemin devamına karar verebilecek. HDP’deki beklenti ise önlem sonucunın devamı tarafında karar çıkması. HDP sözcüsü Ebru Günay, buna rağmen yeni bir kampanya başlattıklarını da söylemiş oldu:
“Bu müdahalenin iki değerli evresi var. Birincisi HDP üzerinde kapatma davasını Demokles’in kılıcı üzere sallandırarak bir muğlaklık yaratmak istiyorlar. İkincisi ise partimizin anayasal hakkı olan hazine yardımını bir daha hukuk dışı formüllerle bloke ederek, partimizin hak olarak kazandığı maddi imkânlara el koyarak seçim çalışmalarını yürütemez hale getirmeyi amaçlamaktadırlar. Bizi para ile tehdit edenlere en net karşılığı aramızdaki dayanışmayı güçlendirerek, büyüterek ‘Hazinemiz Halkımızdır’ şiarı etrafında kenetlenerek vereceğiz.”
“Gizli şahit beyanı ile karar verildi”
Ebru Günay, önlem sonucunın da alınması sürecinde uydurma doküman üretildiğini de argüman ederek bunu şu biçimde deklare etti:
“Bekir Şahin daha evvel reddedilen talebini 13 Aralık 2022’de rastgele bir münasebet ve somut kanıt göstermeden bir dahaledi. AYM derhal reddetmesi gereken bu talebe karşı 29 Aralık 2022 tarihinde başsavcılığın talebini delillendirmesi için 5 günlük müddet tanıdı. Bekir Şahin, 3 Ocak 2023 tarihinde Anayasa Mahkemesi’ne yeni bir dilekçe sundu. Bu dilekçede Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca yürütülen soruşturmada yer alan şahit tabirlerine bakıldığında daha evvel belgede tanıklık yapmayan bir zımnî şahit sözünün yer aldığı ve bu tabirin 31 Aralık 2022 tarihinde alındığı tespit edilmiştir. Yani yılın son tatil gününde savcının talebinden daha sonraki gün. Kelam konusu bilinmeyen şahit tabiri ‘HDP başta parti olmak üzere haziniçin aldığı bütçe yardımını örgütü üyelerine dağıtmakta’ diye başlamaktadır. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı partimiz aleyhine kapatma davası açarken sunmadığı kanıtları, iddianamesinde yer vermediği fiilleri davayla ilgili sonucun verileceği devirlerde mahkemeyi etkilemek, yanıltmak üzere kanıt üreterek sunmuştur.”
Süreçte ne olacak?
14 Mart’ta HDP’nin yapacağı kelamlı savunmanın akabinde davaya ait bilgi ve evrakları toplayacak Anayasa Mahkemesi raportörü, temel hakkındaki raporunu hazırlayacak. Raporun Anayasa Mahkemesi’nin 15 üyesine sunulması daha sonrası Yüksek mahkeme lideri toplantı için bir gün belirleyecek. Üyeler belirlenen günde bir ortaya gelerek kapatma istemini temelden görüşmeye başlayacak. AYM Genel Konseyi ise son sonucunı verecek. Kapatma, kapatmama ve Hazine yardımından men etme üzere karar seçenekleri bulunuyor. Kararlar 3’te 2 çoğunluk ile alınıyor. Bu durumda 15 üyeden 10’unun kapatma istikametinde oy kullanımı gerekiyor. Bu süreçte kapatma ile bir arada “siyasi yasak” sonucu da verilebiliyor.
Serhat Eren: Bu fiili bir kapatma sonucudır
Seçime giden süreci etkileyecek kıymetli davaların başında gelen kapatma davasında HDP idaresinin beklentisi ise kapatma sonucu çıkması. 2018 seçimlerinde yaklaşık 6 milyon şahıstan dayanak alarak yüzde 11,7 oy oranına ulaşan HDP’nin seçime girip girmemesi ya da kapatma sonucu çıkması durumu da 2023 seçimlerini etkileyecek kıymetli faktörlerin başında.
DW Türkçe’ye konuşan HDP Hukuk ve İnsan Hakları Komitesinden Sorumlu Eş Genel Lider Yardımcısı ve kapatma davası avukatlarından Serhat Eren, alınan sonucun “fiili bir kapatma sonucu olduğunu” söylemiş oldu:
“Anayasa Mahkemesi maalesef, siyaseti seçimi dizayn etme çalışmalarına aracılık etmiş oldu. Aslında 2 gün evvel Meclis’te Bahçeli’nin yaptığı açıklama daha sonrası boyun eğdi. Hukuksal değil siyasal bir karar verdiğini düşünüyoruz. Cumhurbaşkanının 10 Mart’ta seçim sonucu alacağını açıklamasının akabinde 14 Mart’ta partimiz kelamlı savunmasını yapacak. YSK’ya aday listeleri sunulduktan daha sonra da nisan ayı üzere HDP’ye dair son sonucunı AYM’nin açıklamasını bekliyoruz. Biz partimiz aleyhine bir karar bekliyoruz. Aday mutlaklaştığı tarihten daha sonra denk getirip karar verilmesi bile mühendislik gerektirir. AYM’nin iktidarın bu hesaplarına uygun karar vermesi ne yazık ki dizayn etme siyasetinin bir eseridir.”
“3 gün de sürebilir 1 ay da”
14 Mart’taki savunma daha sonrası AYM raportörünün raporunun hazırlaması için bir yasal takvim olmadığını belirten Serhat Eren, şu biçimde devam etti:
“Bu büsbütün AYM ve raportörün suratına oturmuş bir uygulama. 3 günde de 1 ayda da raporunu hazırlayabilir. Hacimli bir belge, iddianamesinden tutun da belgenin hazırlanma süreci Yargıtay Başsavcısının süreç ortasında yargılama ortasında mahkemeye sunduğu kapsamlı kanıtlar var, 60 klasör var. Ayrıyeten USB ile sunulan kanıtlar var. USB ortasında bile onlarca yüzlerce kanıtlar var. Kısa mühlet ortasında değerlendirip verebileceğini düşünmüyoruz. Kanıtların kapsamına dahi bakınca kendisini incelemek birkaç haftayı bulabilir.”
“Daha güçlenerek çıkacağız”
Serhat Eren, sonucu aylardır beklediklerini bu niçinle tüm olasılıklara karşı tedbirlerini aldıklarını kaydetti. Eren şöyleki konuştu:
“Belirsiz bir müddetç üzere görülüyor, belgisiz bir alan fakat muğlak sürecin farkındaydık bunu da değerlendirdik hazırlık yaptık. Seçeneksiz değiliz. Sonuç prestijiyle partimizle ilgili karar Türkiye demokrasisini tamamını ilgilendiriyor. Seçime hazırlık yapma süreçlerini de etkileyecek. Bu tarafıyla yalnızca HDP değil bütün partileri etkileyecek. Daha evvel mirasçısı olduğumuz partiler kapatıldı, kapatma sonucu daha sonrası hiç bir vakit evvelki durumdan daha zayıf olmadık, daha da üzerine koyarak inşa ederek üstesinden geldik. Yani mevcut durumun gerisine bir milim düşmüş olmayacağız.”
Her ne kadar etkilenmeyeceklerini düşünse de Eren, seçim çalışması yapamama üzere seçeneklerle karşı karşıya olmalarının bir kayıp olacağını da kelamlarına ekledi ve “Partiler hazine yardımı aldı artık program çıkarıyorlar seçim bildirgesi hazırlıyor, siyasi süreç işletiyorlar. Bizim bu süreçlerimize mani olundu” değerlendirmesi yaptı.
HDP muhtemel kapatma sonucuna rağmen yol haritasını belirledi Fotoğraf: DW/U. Danisman
HDP’nin yol haritası ne?
HDP mümkün kapatma sonucuna rağmen yol haritasını da netleştirdi. DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran tüm senaryolar masaya yatırıldı. Her ne kadar beklenti seçim öncesi olsa da seçim daha sonrası Anayasa Mahkemesi’nden muhtemel bir kapatma sonucu çıkması durumunda seçilecek milletvekilleri siyasi yasak kapsamına alınsa dahi milletvekillikleri düşmüyor. Lakin bir partiye üye olamıyor. Bu süreçte yeni bir parti kurulsa dahi siyasi yasak gelen isimler bu partiye katılamayacak, üye olamayacak. Bu durumda Meclis’te siyasi yasak kapsamında 20’den çok isim olması durum siyasi parti kümesi kurulabilecek. HDP’nin listelerini yaparken en az 20 ismi buna göre siyasi yasak almayacak isimler içerisinden belirlemesi planlanıyor.
Seçim öncesi kapatılırsa ne olacak?
Anayasa Mahkemesi seçimdilk evvel yani 14 Mayıs öncesi kapatma sonucu verirse de vereceği tarih kritik bir kıymet taşıyor. YSK takvimine göre “listelerin sunulma”, “listelere itiraz” ve “listelerin kesinleşmesi” süreçlerine bakılırsa farklı durumlar ortaya çıkacak. Şayet listelerin sunulma kademesi öncesi bir kapatma sonucu çıkarsa HDP’den siyasi yasak almayan isimler öbür partilerden aday olabilecek. Lakin YSK’nin milletvekili aday listelerini kesinleştirdikten daha sonra bir parti kapatma sonucu verilirse HDP listesindeki tüm milletvekilleri düşecek ve seçime giremeyecek. Bu durumda HDP’nin seçmene seçime giren bir partiye oy verilmesi daveti yapması bekleniyor. Muhtemel bu partinin de “Emek İttifakı” bileşenlerinden biri olabileceği üzere Demokratik Bölgeler Partisi ve Yeşil sol Parti üzere seçenekler olduğuna da dikkat çekildi.